Beste Prof., de volgende openingszin van een verslag van mijn hand gaf aanleiding tot commentaar: 'De titel verwijst naar de rol van taal- en interculturele competenties bij vakleraren en trainers in het beroepsonderwijs.' Hier zou sprake zijn van een zeugma. Zou kunnen maar mijn constructie wijkt toch af van het overbekende (en onwaarschijnlijke) 'hier zet men koffie en over'. Ik ben benieuwd naar uw reactie. Vriendelijke groet, Toon van der Ven, Den Bosch
@Toon van der Ven: in deze voorbeeldzin is in ieder geval sprake van een samentrekking. In een nevenschikking (hier met 'en') is aan het eind van het eerste lid een stukje weggelaten dat ook al in het tweede lid staat. Maar wat is hier weggelaten? Je kunt het lezen als "taalcompetenties en interculturele competenties", maar ook als "taalculturele en interculturele competenties". Het eerste is waarschijnlijk bedoeld, maar je bent misschien geneigd het tweede te lezen. De bedoelde samentrekking is van het type "hoofd- en kleine letters". In het eerste lid is een deel van een woord weggelaten dat in het tweede lid een afzonderlijk woord is. Sommige mensen vinden dat vreemd. De hedendaagse taaladviseurs zijn soepeler (bijvoorbeeld http://www.onzetaal.nl/advies/samentrekken.php en http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/644/ ), maar in dit geval zullen ze vanwege de onduidelijkheid ongetwijfeld adviseren om het anders te formuleren.
Beste taalprof, Zijn zowel het wederkerend voornaamwoord "u" als "zich" correct als je iemand in de beleefdheidvorm aanpreekt. Dus zijn zowel "u vergist u" als "u vergist zich" correct?
@Fre3ke: wat "correct" is wordt beslist door degene met het rode potlood. Beide vormen komen in ieder geval voor, en het is goed dat je je realiseert dat dat inderdaad allebei wederkerende voornaamwoorden zijn. "U" wordt tegenwoordig soms als een derde persoon opgevat (daar zou "zich" bij horen), en soms als een tweede persoon (dan zou het wederkerend voornaamwoord "u" zijn). Taaladviseurs staan beide vormen toe (zie bv. http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1240/ ). Bij de meeste werkwoorden kun je geen verschil zien tussen tweede en derde persoon. Als het werkwoord echter duidelijk tweede persoon is (zoals "bent" en "hebt"), dan zou je consequent "u" verwachten. Toch gebruiken in een derde van de gevallen de mensen net zo makkelijk "u bent zich" en "u hebt zich". Het lijkt erop dat taalgebruikers hier "zich" gebruiken om twee keer "u" te vermijden. Incorrect? Geen idee. Waarom zou iemand dit incorrect doen? Daar heb je toch niks aan?
Beste taalprof, Wat is de waarheid omtrent "iets dat..." en "iets wat..."? Neem nu de volgende zin: "Kinderen kijken graag naar iets dat ze leuk vinden". Volgens mij is er sprake van een bijvoeglijke bijzin, en dus pleit ik hier voor 'iets dat...'. Maar in de zin "Afwassen is iets wat ik liever niet doe", kies ik intuitief voor 'iets wat...', terwijl daar hetzelfde argument geldt.
@Rommert: het is onjuist dat je bij een bijvoeglijke bijzin altijd het betrekkelijk voornaamwoord "dat" en nooit "wat" zou kunnen gebruiken. Het wordt zelfs door de meest strikte taalcritici erkend dat het betrekkelijk voornaamwoord in drie gevallen "wat" is: (1) als het antecedent een hele zin is ("het regent eindelijk, wat al veel eerder had moeten gebeuren"), (2) als het antecedent opgesloten zit in de bijzin ("Wat jij zei klopt niet"), én (3) Als het antecedent een onbepaald voornaamwoord is ("iets wat mij verbaast is dit", "alles wat jij doet bevalt me") of het voornaamwoord "hetgene" of "datgene". Verder wordt algemeen geaccepteerd dat je "wat" kunt gebruiken na een overtreffende trap ("het beste wat ik gezien heb"), en een rangtelwoord met het woordje "het" ("het tweede wat ik zag"). In het algemeen geldt, dat "wat" beter is naarmate het antecedent minder specifiek is. Maar je vraagt: "Wat is de waarheid?" De waarheid is dat vragend voornaamwoord en betrekkelijk voornaamwoord heel erg op elkaar lijken. Ze staan allebei gewoonlijk vóóraan de bijzin, ze kunnen zogehete "lange relaties" aangaan, zoals in "Wat dacht jij dat ik zei dat hij gezegd had dat je moest kopen?" en "Dit is de CD die jij dacht dat ik zei dat hij gezegd had dat je moest kopen?" Door deze overeenkomst lijkt het vragend voornaamwoord steeds meer betrekkelijk gebruikt te kunnen worden. Traditioneel beginnen betrekkelijke voornaamwoorden met een "d" en vragende voornaamwoorden met een "w", maar er zou een ontwikkeling gaande zijn dat steeds meer betrekkelijke voornaamwoorden met "d" ingeruild worden voor de varianten met "w". Ongeveer honderdvijftig jaar geleden was het nog correct om te zeggen "het huis daar ik in woon", de vorm "waar" is al jaren geheel geaccepteerd, en zelfs de enig juiste vorm. Hoewel "iets dat" nog vaak voorkomt (in één op de drie á vier gevallen), wordt het door de taaladviseurs niet aanbevolen.
?????? een zeugma ik ken de betekenis van een dogma,een stigma etcetera etcetera misschien ben ik zelf wel een zeugma, voorzover de de intuitieve vrije assosiaties
@lilian: de uitleg van de stijlfiguur zeugma staat op verschillende plaatsen op het internet (b.v. http://nl.wikipedia.org/wiki/Zeugma of http://www.onzetaal.nl/advies/zeugma.php ). De voorbeelden zijn vaak duidelijker dan de uitleg. De Taalprof zou het zo zeggen: in een nevenschikking (meestal met "en" of "of") kun je in het ene stuk woorden weglaten die in het eerste stuk ook al staan. Dat heet samentrekking. Soms staan die woorden er wel, maar in een andere betekenis, of een andere ontleding (bijvoorbeeld "ik werk en ik zit op de bank"). Dan zijn ze niet helemaal hetzelfde, maar toch wel een beetje. Laat je ze dan toch weg in die samentrekking, dan krijg je een vreemd, of grappig effect. Dat heet een zeugma (spreek uit: zuigma, maar ik weet ook niet of dat nou helpt om eventuele associaties te voorkomen).
Beste taalprof, deze vraag is waarschijnlijk te makkelijk voor u, maar zelf was ik vanmorgen even kwijt hoe het zat, dus als u tijd heeft (of hebt) graag uw uitleg: Ik wilde schrijven 'het speciaal opgerichte projectteam', maar ik wist niet meer of opgerichte nu met dubbel t was (vt) of niet, omdat het hier als bijvoegelijk naamwoord gebruikt wordt(?) Wilt u mij bijspijkeren? Veel dank, Simone
Ik heb een vraag. Ik vroeg me af wat correct is: - het enig kind - het enigst kind - het enige kind - het enigste kind (oftewel het kind zonder broers of zussen). Ik stel deze vraag in het kader van mijn scriptie over geboortevolgorde. Alvast bedankt, Lotte.
@Simone: in jouw voorbeeldzin is "opgerichte" inderdaad bijvoeglijk gebruikt. Er is dan ook geen reden om een dubbele t te spellen. Dat zou je ook niet doen bij "een dichte deur". Maar de spelling "opgerichtte" bestaat in geen enkele situatie! "opgericht" is een voltooid deelwoord, of het nu bijvoeglijk gebruikt is of niet. Het bijvoeglijke gebruik zorgt alleen voor de verlenging (verbuiging) met de -e. Die verbuiging spel je zoals elke verbuiging: licht - lichten, bericht - berichten, gezicht - gezichten, dicht - dichte, ontwricht - ontwrichte. Alleen bij verleden tijden komen die dubbele t's voor, omdat de verleden tijd niet gevormd wordt met -e, maar met -de of -te.
@lotte: het is allemaal grammaticaal, en het is allemaal te verdedigen. Wat "correct" is wordt bepaald door wie je wil geloven: je scriptiebegeleiders, de stijladviseurs, je eigen taalgevoel, het taalgevoel van de mensen om je heen. Het standaardadvies staat hier: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/262/ Mijn eigen taalgevoel (maar dat wil ook niets zeggen) zou de voorkeur geven aan "het enigst kind". Bij "enig" heb ik teveel associatie met "leuk", en het weglaten van de verbuiging geeft goed aan dat het een vaste combinatie betreft.
Beste taalprof, Welk bezittelijk voornaamwoord gebruik je bij de verwijzing naar een land? Ik heb altijd geleerd dat het bez.vnw. "zijn" verwijst naar een onzijdig of mannelijk zelfst.nw. en dat je "haar" gebruikt bij een zelfst.nw. dat vrouwelijk is. Maar toch klinkt bijvoorbeeld "Frankrijk staat bekend om zijn wijn" me wat vreemd in de oren. Ik zou er eerder "haar wijn" van maken. Hoe zit dit precies? En gebruik je voor ieder land hetzelfde bezittelijk vnw. of verschilt het per land?
@Laura: volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst zijn de meeste aardrijkskundige namen onzijdig. De reden is, dat je ze kunt gebruiken in combinatie met het lidwoord 'het': 'het Venetië van het Noorden', 'het Amerika van Bush', 'het China van Europa'. Zoals jij geleerd hebt, zou je dan 'zijn' moeten gebruiken. Wat jouw taalgevoel heeft opgepikt is een trend die al tientallen jaren bezig is, namelijk om naar concrete zaken (personen, dieren, voorwerpen) te verwijzen met 'zijn' en naar abstracte zaken (denkbeelden, gedachten, gevoelens, maar ook naar groepen) met 'haar'. Jij hebt de neiging om 'Frankrijk staat bekend om haar wijn' te zeggen. Dat sluit aan bij die trend om groepen (de zogeheten collectiva) als "vrouwelijk" te beschouwen. De menselijke vrouwen blijven gewoon 'haar', maar naar vrouwelijke dieren (koeien, poezen, kippen) wordt al heel vaak met 'hij' en 'zijn' verwezen. In grote delen van het land zijn de oude woordgeslachten nog sterk aanwezig, maar zelfs daar bestaat die trend, zeker bij onzijdige woorden. Van de Taalprof mag je zelf weten of je de "officiële regel" volgt of je taalgevoel. Maar misschien zit je in een situatie waar je naar anderen moet luisteren. Dan moet je dat maar nog even doen.
Beste Taalprof, Wat vindt u van de zin: 'Doe mee en maak kans dat u helemaal gratis gaat reizen.' Ook gevallen als 'Hij maakt kans dat hij zijn huis uit gezet wordt' zorgen hier voor twijfel. 'Mag' deze constructie?
@Roos: Het gaat je blijkbaar om de constructie "kans maken dat...". Het simpele antwoord is: Ja dat mag. Ik snap denk ik wel waarom je die zinnen vreemd vindt, maar ze zitten als volgt in elkaar: Bij het woord 'kans' kun je, net als bij een woord als 'feit' of 'reden', een bijvoeglijke bijzin met 'dat' plaatsen. Let op: 'dat' is dan geen betrekkelijk voornaamwoord, maar een onderschikkend voegwoord! Bijvoorbeeld: "De kans dat hij zijn huis uit gezet wordt is niet groot". Ik denk niet dat je deze zin raar vindt. In de zinnen die jij geeft is zo'n woordgroep met 'kans' en een bijvoeglijke bijzin gecombineerd met een "betekenisarm" werkwoord. Dat zie je vaker gebeuren: denk aan 'de vraag stellen of...', 'de conclusie trekken dat...'. In zo'n constructie wordt de combinatie van werkwoord en zelfstandig naamwoord als een soort "complex werkwoord" gevoeld ('de conclusie trekken' is hetzelfde als 'concluderen'). Daardoor lijkt de bijzin meer een voorwerpszin bij dat complexe werkwoord. Eigenlijk is het een bijvoeglijke bijzin bij 'kans', maar als je 'kans maken' als een werkwoord beschouwt is de bijzin een voorwerp daarbij. Dat soort constructies moeten zich een beetje "zetten" in de taal: je moet er aan wennen. Soms komen er verschillende "betekenisarme" werkwoorden in aanmerking. Is het "kans maken dat..." of "kans lopen dat..."? Beide lijken me acceptabel maar nog niet heel algemeen. Interessant is nog dat in jouw zinnen de voorwerpszin ook gezien kan worden als een voorzetselvoorwerp: 'hij maakt kans EROP dat hij uit zijn huis gezet wordt'. Dat komt omdat een bijvoeglijke bepaling bij 'kans', als het geen bijzin is, een woordgroep met 'op' moet zijn. Ik denk dus dat een ontleding van de bijzin als voorzetselvoorwerpszin een heel verdedigbare ontleding is.
Hartelijk dank, Taalprof. Dus: bijvoorbeeld '(ervan) balen dat iets wordt gezegd' klinkt 'gewoon' omdat 'balen' betekenisvol is. '(Er) bezwaar (tegen) maken dat iets wordt gezegd' is (voor mij) ietsje minder fraai omdat 'maken' betekenisarmer is?
@Roos: nee, zo bedoel ik het niet. 'Balen' is een werkwoord dat gewoon uit één woord bestaat. Zo'n werkwoord kan best een voorzetselvoorwerp hebben, dat hangt er maar vanaf. Welke werkwoorden een voorzetselvoorwerp hebben en welke een lijdend voorwerp, dat is nauwelijks te voorspellen. 'Bezwaar maken' is eigenlijk een combinatie van een lijdend voorwerp met een (betekenisarm) werkwoord. Wat ik opmerkte was dat die combinaties zich als een soort eenheid kunnen gaan gedragen. Het is dan net of het één werkwoord is bestaande uit twee woorden (net zoals 'pianospelen' of 'stofzuigen'). Je zou verwachten dat we op den duur 'bezwaarmaken' aan elkaar gaan schrijven. Bij 'bezwaar' kan echter makkelijk een bijvoeglijke bijzin staan ('mijn bezwaar dat het regent'). Als je van 'bezwaar maken' één werkwoord maakt, dan wordt die bijvoeglijke bijzin een soort voorwerpszin. Dat wordt geen lijdend voorwerpszin (je zegt ook niet 'ik maak bezwaar de regen'), maar een voorzetselvoorwerpszin ('ik maak bezwaar tegen de regen', 'ik maak bezwaar (ertegen) dat het regent').
Beste Taalprof, Op mijn werk twijfelen we over de zin 'Een miljard mensen heeft/hebben honger.' Door dat 'een miljard' neigen wij naar het enkelvoud, maar qua betekenis vinden we dat raar. En hoe zit het met 'twee miljard mensen'?
@Aleid: het verschil met 'een aantal' is niet zo groot. Volgens de "officiële" taaladviezen kan het allebei, 'een miljard mensen heeft/hebben honger' (zie bijvoorbeeld het taaladvies van de Taalunie over 'een miljoen'). Lees op dit weblog http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/07/eeuwige_kwestie.html en http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/07/een_aantal_toev.html In dit geval denk ik dat, net als bij 'een aantal mensen', het meervoud het beste is. Maak er maar eens een constructie met 'er' van. Zeg je 'Er hebben er een miljard honger' of 'Er heeft er een miljard honger'? Nu klinkt ineens het enkelvoud toch wel een stuk slechter. Hoe komt dat? Als je 'een miljard' als een telwoord ziet, is het zonder twijfel meervoud. Om het enkelvoud te krijgen moet je in de woordgroep 'een miljard mensen' het woord 'mensen' als een bepaling bij 'miljard' zien. En dat is qua betekenis, zoals je zelf aanvoelt, heel gek.
Beste Prof.,
BeantwoordenVerwijderende volgende openingszin van een verslag van mijn hand gaf aanleiding tot commentaar: 'De titel verwijst naar de rol van taal- en interculturele competenties bij vakleraren
en trainers in het beroepsonderwijs.' Hier zou sprake zijn van een zeugma. Zou kunnen maar mijn constructie wijkt toch af van het overbekende (en onwaarschijnlijke) 'hier zet men koffie en over'. Ik ben benieuwd naar uw reactie.
Vriendelijke groet,
Toon van der Ven, Den Bosch
@Toon van der Ven: in deze voorbeeldzin is in ieder geval sprake van een samentrekking. In een nevenschikking (hier met 'en') is aan het eind van het eerste lid een stukje weggelaten dat ook al in het tweede lid staat. Maar wat is hier weggelaten? Je kunt het lezen als "taalcompetenties en interculturele competenties", maar ook als "taalculturele en interculturele competenties". Het eerste is waarschijnlijk bedoeld, maar je bent misschien geneigd het tweede te lezen.
BeantwoordenVerwijderenDe bedoelde samentrekking is van het type "hoofd- en kleine letters". In het eerste lid is een deel van een woord weggelaten dat in het tweede lid een afzonderlijk woord is. Sommige mensen vinden dat vreemd. De hedendaagse taaladviseurs zijn soepeler (bijvoorbeeld http://www.onzetaal.nl/advies/samentrekken.php en http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/644/ ), maar in dit geval zullen ze vanwege de onduidelijkheid ongetwijfeld adviseren om het anders te formuleren.
Beste taalprof,
BeantwoordenVerwijderenZijn zowel het wederkerend voornaamwoord "u" als "zich" correct als je iemand in de beleefdheidvorm aanpreekt. Dus zijn zowel "u vergist u" als "u vergist zich" correct?
@Fre3ke: wat "correct" is wordt beslist door degene met het rode potlood. Beide vormen komen in ieder geval voor, en het is goed dat je je realiseert dat dat inderdaad allebei wederkerende voornaamwoorden zijn. "U" wordt tegenwoordig soms als een derde persoon opgevat (daar zou "zich" bij horen), en soms als een tweede persoon (dan zou het wederkerend voornaamwoord "u" zijn).
BeantwoordenVerwijderenTaaladviseurs staan beide vormen toe (zie bv. http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1240/ ).
Bij de meeste werkwoorden kun je geen verschil zien tussen tweede en derde persoon. Als het werkwoord echter duidelijk tweede persoon is (zoals "bent" en "hebt"), dan zou je consequent "u" verwachten. Toch gebruiken in een derde van de gevallen de mensen net zo makkelijk "u bent zich" en "u hebt zich". Het lijkt erop dat taalgebruikers hier "zich" gebruiken om twee keer "u" te vermijden. Incorrect? Geen idee. Waarom zou iemand dit incorrect doen? Daar heb je toch niks aan?
Beste taalprof,
BeantwoordenVerwijderenWat is de waarheid omtrent "iets dat..." en "iets wat..."? Neem nu de volgende zin: "Kinderen kijken graag naar iets dat ze leuk vinden". Volgens mij is er sprake van een bijvoeglijke bijzin, en dus pleit ik hier voor 'iets dat...'. Maar in de zin "Afwassen is iets wat ik liever niet doe", kies ik intuitief voor 'iets wat...', terwijl daar hetzelfde argument geldt.
@Rommert: het is onjuist dat je bij een bijvoeglijke bijzin altijd het betrekkelijk voornaamwoord "dat" en nooit "wat" zou kunnen gebruiken. Het wordt zelfs door de meest strikte taalcritici erkend dat het betrekkelijk voornaamwoord in drie gevallen "wat" is: (1) als het antecedent een hele zin is ("het regent eindelijk, wat al veel eerder had moeten gebeuren"), (2) als het antecedent opgesloten zit in de bijzin ("Wat jij zei klopt niet"), én (3) Als het antecedent een onbepaald voornaamwoord is ("iets wat mij verbaast is dit", "alles wat jij doet bevalt me") of het voornaamwoord "hetgene" of "datgene".
BeantwoordenVerwijderenVerder wordt algemeen geaccepteerd dat je "wat" kunt gebruiken na een overtreffende trap ("het beste wat ik gezien heb"), en een rangtelwoord met het woordje "het" ("het tweede wat ik zag").
In het algemeen geldt, dat "wat" beter is naarmate het antecedent minder specifiek is.
Maar je vraagt: "Wat is de waarheid?" De waarheid is dat vragend voornaamwoord en betrekkelijk voornaamwoord heel erg op elkaar lijken. Ze staan allebei gewoonlijk vóóraan de bijzin, ze kunnen zogehete "lange relaties" aangaan, zoals in "Wat dacht jij dat ik zei dat hij gezegd had dat je moest kopen?" en "Dit is de CD die jij dacht dat ik zei dat hij gezegd had dat je moest kopen?" Door deze overeenkomst lijkt het vragend voornaamwoord steeds meer betrekkelijk gebruikt te kunnen worden.
Traditioneel beginnen betrekkelijke voornaamwoorden met een "d" en vragende voornaamwoorden met een "w", maar er zou een ontwikkeling gaande zijn dat steeds meer betrekkelijke voornaamwoorden met "d" ingeruild worden voor de varianten met "w". Ongeveer honderdvijftig jaar geleden was het nog correct om te zeggen "het huis daar ik in woon", de vorm "waar" is al jaren geheel geaccepteerd, en zelfs de enig juiste vorm.
Hoewel "iets dat" nog vaak voorkomt (in één op de drie á vier gevallen), wordt het door de taaladviseurs niet aanbevolen.
?????? een zeugma ik ken de betekenis van een dogma,een stigma etcetera etcetera misschien ben ik zelf wel een zeugma, voorzover de de intuitieve vrije assosiaties
BeantwoordenVerwijderen@lilian: de uitleg van de stijlfiguur zeugma staat op verschillende plaatsen op het internet (b.v. http://nl.wikipedia.org/wiki/Zeugma of http://www.onzetaal.nl/advies/zeugma.php ). De voorbeelden zijn vaak duidelijker dan de uitleg.
BeantwoordenVerwijderenDe Taalprof zou het zo zeggen: in een nevenschikking (meestal met "en" of "of") kun je in het ene stuk woorden weglaten die in het eerste stuk ook al staan. Dat heet samentrekking. Soms staan die woorden er wel, maar in een andere betekenis, of een andere ontleding (bijvoorbeeld "ik werk en ik zit op de bank"). Dan zijn ze niet helemaal hetzelfde, maar toch wel een beetje. Laat je ze dan toch weg in die samentrekking, dan krijg je een vreemd, of grappig effect. Dat heet een zeugma (spreek uit: zuigma, maar ik weet ook niet of dat nou helpt om eventuele associaties te voorkomen).
Beste taalprof,
BeantwoordenVerwijderendeze vraag is waarschijnlijk te makkelijk voor u, maar zelf was ik vanmorgen even kwijt hoe het zat, dus als u tijd heeft (of hebt) graag uw uitleg:
Ik wilde schrijven 'het speciaal opgerichte projectteam', maar ik wist niet meer of opgerichte nu met dubbel t was (vt) of niet, omdat het hier als bijvoegelijk naamwoord gebruikt wordt(?)
Wilt u mij bijspijkeren? Veel dank, Simone
Ik heb een vraag. Ik vroeg me af wat correct is:
BeantwoordenVerwijderen- het enig kind
- het enigst kind
- het enige kind
- het enigste kind
(oftewel het kind zonder broers of zussen). Ik stel deze vraag in het kader van mijn scriptie over geboortevolgorde. Alvast bedankt,
Lotte.
@Simone: in jouw voorbeeldzin is "opgerichte" inderdaad bijvoeglijk gebruikt. Er is dan ook geen reden om een dubbele t te spellen. Dat zou je ook niet doen bij "een dichte deur". Maar de spelling "opgerichtte" bestaat in geen enkele situatie! "opgericht" is een voltooid deelwoord, of het nu bijvoeglijk gebruikt is of niet. Het bijvoeglijke gebruik zorgt alleen voor de verlenging (verbuiging) met de -e. Die verbuiging spel je zoals elke verbuiging: licht - lichten, bericht - berichten, gezicht - gezichten, dicht - dichte, ontwricht - ontwrichte.
BeantwoordenVerwijderenAlleen bij verleden tijden komen die dubbele t's voor, omdat de verleden tijd niet gevormd wordt met -e, maar met -de of -te.
@lotte: het is allemaal grammaticaal, en het is allemaal te verdedigen. Wat "correct" is wordt bepaald door wie je wil geloven: je scriptiebegeleiders, de stijladviseurs, je eigen taalgevoel, het taalgevoel van de mensen om je heen. Het standaardadvies staat hier: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/262/
BeantwoordenVerwijderenMijn eigen taalgevoel (maar dat wil ook niets zeggen) zou de voorkeur geven aan "het enigst kind". Bij "enig" heb ik teveel associatie met "leuk", en het weglaten van de verbuiging geeft goed aan dat het een vaste combinatie betreft.
Beste taalprof,
BeantwoordenVerwijderenWelk bezittelijk voornaamwoord gebruik je bij de verwijzing naar een land? Ik heb altijd geleerd dat het bez.vnw. "zijn" verwijst naar een onzijdig of mannelijk zelfst.nw. en dat je "haar" gebruikt bij een zelfst.nw. dat vrouwelijk is. Maar toch klinkt bijvoorbeeld "Frankrijk staat bekend om zijn wijn" me wat vreemd in de oren. Ik zou er eerder "haar wijn" van maken. Hoe zit dit precies? En gebruik je voor ieder land hetzelfde bezittelijk vnw. of verschilt het per land?
@Laura: volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst zijn de meeste aardrijkskundige namen onzijdig. De reden is, dat je ze kunt gebruiken in combinatie met het lidwoord 'het': 'het Venetië van het Noorden', 'het Amerika van Bush', 'het China van Europa'. Zoals jij geleerd hebt, zou je dan 'zijn' moeten gebruiken.
BeantwoordenVerwijderenWat jouw taalgevoel heeft opgepikt is een trend die al tientallen jaren bezig is, namelijk om naar concrete zaken (personen, dieren, voorwerpen) te verwijzen met 'zijn' en naar abstracte zaken (denkbeelden, gedachten, gevoelens, maar ook naar groepen) met 'haar'.
Jij hebt de neiging om 'Frankrijk staat bekend om haar wijn' te zeggen. Dat sluit aan bij die trend om groepen (de zogeheten collectiva) als "vrouwelijk" te beschouwen.
De menselijke vrouwen blijven gewoon 'haar', maar naar vrouwelijke dieren (koeien, poezen, kippen) wordt al heel vaak met 'hij' en 'zijn' verwezen.
In grote delen van het land zijn de oude woordgeslachten nog sterk aanwezig, maar zelfs daar bestaat die trend, zeker bij onzijdige woorden.
Van de Taalprof mag je zelf weten of je de "officiële regel" volgt of je taalgevoel. Maar misschien zit je in een situatie waar je naar anderen moet luisteren. Dan moet je dat maar nog even doen.
Beste Taalprof,
BeantwoordenVerwijderenWat vindt u van de zin: 'Doe mee en maak kans dat u helemaal gratis gaat reizen.' Ook gevallen als 'Hij maakt kans dat hij zijn huis uit gezet wordt' zorgen hier voor twijfel. 'Mag' deze constructie?
@Roos: Het gaat je blijkbaar om de constructie "kans maken dat...". Het simpele antwoord is: Ja dat mag. Ik snap denk ik wel waarom je die zinnen vreemd vindt, maar ze zitten als volgt in elkaar:
BeantwoordenVerwijderenBij het woord 'kans' kun je, net als bij een woord als 'feit' of 'reden', een bijvoeglijke bijzin met 'dat' plaatsen. Let op: 'dat' is dan geen betrekkelijk voornaamwoord, maar een onderschikkend voegwoord! Bijvoorbeeld: "De kans dat hij zijn huis uit gezet wordt is niet groot". Ik denk niet dat je deze zin raar vindt.
In de zinnen die jij geeft is zo'n woordgroep met 'kans' en een bijvoeglijke bijzin gecombineerd met een "betekenisarm" werkwoord. Dat zie je vaker gebeuren: denk aan 'de vraag stellen of...', 'de conclusie trekken dat...'. In zo'n constructie wordt de combinatie van werkwoord en zelfstandig naamwoord als een soort "complex werkwoord" gevoeld ('de conclusie trekken' is hetzelfde als 'concluderen'). Daardoor lijkt de bijzin meer een voorwerpszin bij dat complexe werkwoord. Eigenlijk is het een bijvoeglijke bijzin bij 'kans', maar als je 'kans maken' als een werkwoord beschouwt is de bijzin een voorwerp daarbij.
Dat soort constructies moeten zich een beetje "zetten" in de taal: je moet er aan wennen. Soms komen er verschillende "betekenisarme" werkwoorden in aanmerking. Is het "kans maken dat..." of "kans lopen dat..."? Beide lijken me acceptabel maar nog niet heel algemeen.
Interessant is nog dat in jouw zinnen de voorwerpszin ook gezien kan worden als een voorzetselvoorwerp: 'hij maakt kans EROP dat hij uit zijn huis gezet wordt'. Dat komt omdat een bijvoeglijke bepaling bij 'kans', als het geen bijzin is, een woordgroep met 'op' moet zijn. Ik denk dus dat een ontleding van de bijzin als voorzetselvoorwerpszin een heel verdedigbare ontleding is.
Hartelijk dank, Taalprof. Dus: bijvoorbeeld '(ervan) balen dat iets wordt gezegd' klinkt 'gewoon' omdat 'balen' betekenisvol is. '(Er) bezwaar (tegen) maken dat iets wordt gezegd' is (voor mij) ietsje minder fraai omdat 'maken' betekenisarmer is?
BeantwoordenVerwijderen@Roos: nee, zo bedoel ik het niet. 'Balen' is een werkwoord dat gewoon uit één woord bestaat. Zo'n werkwoord kan best een voorzetselvoorwerp hebben, dat hangt er maar vanaf. Welke werkwoorden een voorzetselvoorwerp hebben en welke een lijdend voorwerp, dat is nauwelijks te voorspellen.
BeantwoordenVerwijderen'Bezwaar maken' is eigenlijk een combinatie van een lijdend voorwerp met een (betekenisarm) werkwoord. Wat ik opmerkte was dat die combinaties zich als een soort eenheid kunnen gaan gedragen. Het is dan net of het één werkwoord is bestaande uit twee woorden (net zoals 'pianospelen' of 'stofzuigen'). Je zou verwachten dat we op den duur 'bezwaarmaken' aan elkaar gaan schrijven.
Bij 'bezwaar' kan echter makkelijk een bijvoeglijke bijzin staan ('mijn bezwaar dat het regent'). Als je van 'bezwaar maken' één werkwoord maakt, dan wordt die bijvoeglijke bijzin een soort voorwerpszin. Dat wordt geen lijdend voorwerpszin (je zegt ook niet 'ik maak bezwaar de regen'), maar een voorzetselvoorwerpszin ('ik maak bezwaar tegen de regen', 'ik maak bezwaar (ertegen) dat het regent').
Beste Taalprof,
BeantwoordenVerwijderenOp mijn werk twijfelen we over de zin 'Een miljard mensen heeft/hebben honger.' Door dat 'een miljard' neigen wij naar het enkelvoud, maar qua betekenis vinden we dat raar. En hoe zit het met 'twee miljard mensen'?
@Aleid: het verschil met 'een aantal' is niet zo groot. Volgens de "officiële" taaladviezen kan het allebei, 'een miljard mensen heeft/hebben honger' (zie bijvoorbeeld het taaladvies van de Taalunie over 'een miljoen').
BeantwoordenVerwijderenLees op dit weblog http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/07/eeuwige_kwestie.html en http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/07/een_aantal_toev.html
In dit geval denk ik dat, net als bij 'een aantal mensen', het meervoud het beste is. Maak er maar eens een constructie met 'er' van. Zeg je 'Er hebben er een miljard honger' of 'Er heeft er een miljard honger'? Nu klinkt ineens het enkelvoud toch wel een stuk slechter. Hoe komt dat? Als je 'een miljard' als een telwoord ziet, is het zonder twijfel meervoud. Om het enkelvoud te krijgen moet je in de woordgroep 'een miljard mensen' het woord 'mensen' als een bepaling bij 'miljard' zien. En dat is qua betekenis, zoals je zelf aanvoelt, heel gek.