zondag 22 mei 2011

Al hoe je het ook bekijkt

"Interessant stukje eergisteren, taalprof, maar die eerste zin…"
"Wat was daarmee?"
"Daar schrijf je de bijzin …al hoe grote stofwolken daar ook vandaan komen. Staat daar geen al te veel?"
"Hmm, nou je het zegt. De zin klinkt me op het eerste gehoor prima in de oren, maar dat al staat daar wel vreemd."
"Ik ken dat gebruik niet, dat al hoe achter elkaar."
"Het moet het versterkende bijwoord al zijn, dat ook de oorsprong vormt van het voegwoord alhoewel."
"Ik zou het gewoon vermijden, door iets te schrijven als …welke grote stofwolken daar ook vandaan komen."
"Ja, dat kan wel, je zou ook het woordje al gewoon weg kunnen laten, maar ik zit nu al in de academische modus, waarin ik mij afvraag hoe het in elkaar zit en of het werkelijk tot de taal behoort."
"Nou ja, pieker er niet te lang over zou ik zeggen."
"Ja wacht even, ik google toch even… Hmmm, het komt extreem weinig voor, heb ik de indruk. Maar wacht eens, je hebt toch ook Al wat ik ook doe, dat kan toch ook?"
"Dat kan wel, maar is dat dan niet kortweg voor alles wat?"
"Dat geloof ik niet. Je hebt Al wat ik doe is tevergeefs, waar de klemtoon op Al valt, en al wat ik ook doe, het is toch allemaal tevergeefs, waar de klemtoon op wat valt. En in die tweede zin kun je Al niet vervangen door alles."
"Nee dat is waar."
"En heb je ook niet Al wie ik het ook vraag, niemand weet dit? Daar kun je al helemaal niet uitgaan van alles wie."
"Maar daar heb je wel diezelfde twee varianten: Al wie het weet mag het zeggen tegenover Al wie het ook weet, het is toch te laat."
"Daar heb jij weer gelijk in. Toch vreemd dat het allemaal zo weinig voorkomt. Als ik zou willen argumenteren dat het niet tot de taal behoort zou ik dat wel opmerken. Een handjevol vindplaatsen in zo'n groot corpus is eigenlijk niks."
"Is het geen contaminatie?"
"Ja, dat zou kunnen. Maar het gekke is dat het dan gecontamineerd is uit Wat je ook doet en Al doe je ook dat, wat twee zinnen zijn met een compleet andere zinsvolgorde. Maar wacht eens, ik zoek het even op in de geschiedenis van de Nederlandse syntaxis van Van der Horst."
"…"
"Kijk, hier staat het: Van der Horst spreekt over het voegwoord alhoe, dat vóór de zestiende eeuw is ontstaan uit het toevoegen van het versterkende bijwoord al aan het voegwoord hoe, uiteindelijk leidend tot alhoewel."
"Je taalgevoel is dus eigenlijk middelnederlands."
"Ja, blijkbaar klinkt er in het taalgevoel van de taalprof nog een echo uit het verleden, uit de tijd dat je het versterkende bijwoord al bij een toegevende bijzin kon zetten. Want zo'n zin als Al hoe je het ook bekijkt bevat een duidelijke toegeving:  je kunt het op verschillende manieren bekijken, maar op welke manieren je het ook doet, en dan volgt de rest van de zin."
"Toch is het mij totaal vreemd. En ik heb het net aan een collega voorgelegd, die net als ik Vlaming is, en die kent het ook niet. Zou het een Nederlands-Vlaams verschil zijn?"
"Zou kunnen, maar het lijkt mij onwaarschijnlijk. Ik vrees eerder dat het sterk regionaal is. Het komt gewoon te weinig voor. Weet je wat? Ik schrijf er een logje over en kijk eens of de lezers reageren. Misschien dat er iemand over de goed-foutkwestie heen kan stappen en bedenken of deze gebruikswijze een basis in de realiteit heeft."

donderdag 19 mei 2011

Eeuwige kwesties (6): Dodelijke opmerkingen over dodelijke slachtoffers



Dodelijke slachtoffers, dat is ook zo'n hardnekkige taalergernis waar mensen steeds maar weer op terugkomen. Genuanceerde taaladviezen lijken niet zo veel te helpen, waarschijnlijk omdat ze het karakter van een uitvlucht hebben: het zou metonymisch taalgebruik betreffen, waarbij de relatie tussen de slachtoffers en de dood zo'n beetje is uitgedrukt. Ja dat zal best wel, maar erg overtuigend komt het niet over, misschien is dat het probleem.

Wat is er mis met dodelijke slachtoffers? Wel, de critici merken op dat dodelijk iets betekent als "de dood veroorzakend" (dodelijk vergif, dodelijk werk, ook in figuurlijke zin dodelijke opmerkingen). En in dodelijke slachtoffers zijn de slachtoffers zelf toch niet de veroorzakers van de dood?


dinsdag 17 mei 2011

Grammaticale Angsthazen Komitee Scholieren

Het wordt steeds erger. Nou verworden zelfs scholieren al tot angsthazerige zombies die terugdeinzen voor elke schaduw van een correctiestift, al hoe grote stofwolken daar ook vandaan komen. Lees de reactie van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) op de opmerkingen van enkele leerlingen die de eindexamenteksten Nederlands meenden te kunnen bekritiseren met opvattingen die zelfs aan het einde van de negentiende eeuw al wenkbrauwen deden fronsen.

De leerlingen hadden blijkbaar ergens op een zolder van hun grootouders een beduimeld grammaticaal voorschriftenboekje onder het stof vandaan gehaald en in hun argeloosheid de onzin daarin voor zoete koek aangenomen. Ze bekritiseerden ten eerste de volgende zin: Zowel in de tekst ‘Pleidooi voor onzekerheid’ als in tekstfragment 1 worden direct en indirect een aantal kenmerken genoemd waaraan hedendaagse deelnemers aan het publieke debat menen te moeten voldoen. Wat is daar fout aan, zou je zeggen. Wel, er staat een aantal kenmerken worden genoemd, en dat zou wordt moeten zijn omdat aantal enkelvoud is.

Terecht merken de scholieren van het LAKS op dat taaladviseurs beide vormen goedkeuren, vanuit de gedachte dat een aantal als meervoudig telwoord kan fungeren (de waarschijnlijke lezing), dan wel dat er een groep zou worden bedoeld die uit een aantal bestaat (vergezocht, maar vooruit). Niets aan de hand, zou je zeggen. Maar wat zeggen de scholieren van het LAKS er dan een beetje bangelijk bij? Volgens de klagers is 'een aantal' enkelvoud en zou 'worden' dus 'wordt' moeten zijn. Hoewel dit inderdaad een juiste opvatting is, worden beide mogelijke opties als correct beschouwd door onder andere de Nederlandse Taalunie.

Hoezo, hoewel dit inderdaad een juiste opvatting is? Nee, beste scholieren van het LAKS, het is dus helemaal geen juiste opvatting, jullie zeggen het nota bene in dezelfde zin (je zou het eerder fout moeten rekenen als je spreekt over mogelijke opties, want dat is een beetje dubbelop). Maar waarom zo angstig? Zeg toch gewoon dat het een misvatting is om te denken dat woordgroepen met een aantal als enkelvoudig moeten worden opgevat!

Even verderop wordt er nog eens een knieval voor de onterechte mierenneukers gemaakt: De examenmakers hebben het dus wel degelijk bij het juiste eind, maar hebben het er zich wel makkelijk vanaf gemaakt volgens het LAKS. Wij begrijpen het zeker dat de wat taalvastere leerlingen zich hier aan kunnen storen. Wat is dat voor onzin? Zachte heelmeesters maken stinkende wonden, beste scholieren van het LAKS. Ik zie hier ook even af van taalkritiek op de ontsporende formulering van deze zinnen, maar wat er staat is in al zijn voorzichtigheid veel erger dan de onterechte signalering van de leerlingen zelf.

En wat is dan die tweede kwestie? Tja, ik durf het bijna niet te zeggen, zo belachelijk is het. Het is -hou je vast- dat je niet de betreffende gegevens mag zeggen, maar dat het desbetreffende moet zijn. Hoe ouderwets kun je zijn? Het woord betreffende in die gebruikswijze is al vele tientallen jaren volkomen gebruikelijk. Er is misschien hier en daar nog een knokige wijsvinger met vergeelde nagel te vinden die zich hiertegen verheft, maar van de aanstormende jeugd die de toekomst van de taal zal bepalen mag je toch waarachtig een natuurlijker houding ten opzichte van gezond en fris taalgebruik verwachten. Desbetreffende, hoe verzin je het? Ik vind betreffende al ouderwets, maar als we zo gaan praten kunnen we ook wel weer een pleidooi voor dezelve houden, dan is ook een stuk beter dan die of degene. 

Het zijn dan ook niet de "taalvastere" leerlingen die zich hieraan storen, het zijn de onzekere stumperds die zich vastklampen aan onbegrijpelijke voorschriftjes waarmee ze door taalgevoelloze betweters vergiftigd zijn. Hou toch eens op met die onzin! En hou vooral op met die onterechte vrees om die vitterige zombies op de tenen te gaan staan. Dat voelen ze echt niet.