Taalprof blikt terug

Loont het de moeite om een compleet weblog te wijden aan de Nederlandse grammatica? De successen van het taalprof-weblog maken het de sceptici wel heel moeilijk. Aan het einde van het jaar maakt de taalprof de balans op.

Kinderpredicatie

In mijn Ultrabeknopte Syntaxis had ik het over de drie (of vier) soorten inhoudswoorden: zelfstandige naamwoorden, werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden (en eventueel voorzetsels). Met die inhoudswoorden kun je woordgroepen maken. Die woordgroepen, zo voegde ik eraan toe, kun je in een "betekenisvol verband" plaatsen. Dat heet dan "predicatie".


Valt daar nog iets aan toe te voegen? Nou, eigenlijk niet. Maar ik kan het wel nog eens illustreren.

Taalprof gewogen en te licht bevonden

De taalprof wordt ook wel eens gerecenseerd. Niet zo heel vaak, maar het komt wel eens voor. Deze staat in Profielen, onafhankelijk magazine van de Hogeschool Rotterdam.


Nou is het algemeen bekend dat je nooit moet reageren op slechte recensies, maar als je afgezaagde schoolregels ter discussie stelt, hoef je je van deze ongeschreven wet ook niets aan te trekken.

Vernielen maar niet verslechteren

Het moet een week of twee geleden zijn, dat het televisiejournaal berichtte over rellen in Griekenland. Er werd iets in het Grieks gezegd, en de ondertiteling luidde: Er vernielden dingen. Interessante vergissing!

Taalprof niet gediend

Het kwam onlangs weer ter sprake op het taalprof-weblog: meestal staat een naamwoordelijk deel van het gezegde vóór de werkwoordelijke eindgroep, maar soms staat het erachter. Met name als het eruit ziet als een werkwoord. Je zegt wel Hij kan wel ziek zijn en niet *Hij kan wel zijn ziek, maar ?Hij zou daarmee zijn behept hoor je ook wel eens, en behept is toch naamwoordelijk deel.


Vanmorgen hoorde de taalprof twee keer zo'n voorbeeld op de radio.

Ultrabeknopte Syntaxis

Gisteren vroeg een lezer: "Zou je eens wat meer over woordgroepen kunnen vertellen, Taalprof?" Nou, graag! Maar dan wel zo dat het op de achterkant van een bierviltje past.

De wonderfles van Guus Meeuwis

De taalprof ruimt zijn schoenendoos op! Deze aantekening is al oud, maar ik kan me vaag herinneren dat iemand het al eens eerder heeft opgemerkt. Een columnist, een cabaretier, ik weet het niet meer. Dus misschien praat ik anderen na, maar de analyse hoort hier thuis.


Het is bekend dat succesvolle popsongs vaak een grammaticaal eigenaardigheidje hebben, waardoor je taalgevoel even geprikkeld wordt. Dat je net even denkt: "Hè, wat zingt-ie daar nou?" Blijkbaar is dat een prettige sensatie, want het verkoopt goed. De taalprof heeft al eens eerder geschreven over Rood van Marco Borsato, of Stil in mij van Van dik hout, en ook andere columnisten hebben rare dingen opgemerkt in andere songs.


Deze observatie betreft het lied Het is een nacht van Guus Meeuwis, waarin de passage voorkomt: Op de vloer ligt een lege fles wijn. Hè? Op de vloer ligt een wát?

Best wel genieten eigenlijk

De taalprof vergist zich ook wel eens. Vanavond viel zijn oog op een column van Rascha Peper in de NRC, getiteld Niet te genieten. De columniste, zo heette het in het intro, zou allergisch zijn voor het woord genieten. O jee, dacht de taalprof, weer een klassieke taalergernis. Dat wordt weer van dik hout zaagt men planken.


En dan stond er ook nog ergens het woord voorzetsel aan het eind. Dan moet je als columniste wel over een doldrieste roekeloosheid beschikken, als je ook nog met grammaticale termen gaat gooien. Die worden normaal gesproken alleen ingezet om de lezers weg te jagen.


Maar wat blijkt? Het valt allemaal reuze mee.

Uitgehuldigd

Het was vorige week zaterdag, 6 december. De presentator van Studio Sport kondigde de onderwerpen in de uitzending aan, onder andere een reportage over olympisch kampioen Maarten van der Weijden. Die was, zo merkte hij op, nog niet uitgehuldigd.


Hè? Nog niet uitgehuldigd? Dat klinkt wel heel erg vreemd. Wat is hier aan de hand?

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (slot)

Het was toen de ochtend al gloorde
Dat Sinterklaas Taalprof ruw stoorde
Hij kuchte en zei 'm:
"Hou es op met dat rijm"
"Doe volgend jaar soorten van woorden."

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (10)

Van bepalingen wil je graag weten
Wanneer ze bijwoordelijk heten
Dat is niet bij een nomen
Of bij een pronomen
Dat moet je dus niet meer vergeten

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (9)

Als ik soms in een vreemde locatie
Een gesteldheidsbepaling geplaatst zie
Dan doet mij dat deugd
En dan ben ik verheugd
Want dat is toch maar mooi predicatie

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (8)

Een voorzetsel vormt een verplichting
In een voorzetselvoorwerp-verdichting
Het hoort er wel in
Maar het heeft niet veel zin
En het gaat hier dus niet over richting

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (7)

Een voorzetsel is vaak versterkend
En soms voor een voorwerp kenmerkend
kan 'bij,' 'voor' of 'aan'
er wel of niet staan?
Dan noem je het voorwerp meewerkend

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (6)

Af ten toe -wat ik tot mijn verdriet zie-
Hebben voorwerpen geen prepositie
En die heten dan lijdend
Maar dat is misleidend
Die term is alleen maar traditie

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (5)

Voor een werkwoord -je moet er op letten-
Bestaan er vaak ijzeren wetten
Want 'ik haat' of 'ik weet'
Dat is echt niet compleet
Daar moet je een voorwerp bij zetten

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (4)

Wij mogen het niet meer verhelen
Al die koppelwerkwoorden vervelen
Ze bevatten geen clou
En ze voegen niks toe
Daarvoor zijn de naamwoordelijke delen

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (3)

Een kernwerkwoord is wat losbandig
Het is koppelwerkwoord of zelfstandig
Het verschil is maar klein
Is het "doen," is het "zijn"?
Die abstractie is zonder meer handig

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (2)

Het wordt niet zo heel vaak geroepen
Een werkwoord staat meestal in groepen
En daarvan -heel modern-
Is er eentje de kern
En de rest zijn alleen maar hulptroepen

Taalprofs Sinterklaasgrammatica (1)

Als je dicht op een woord in gaat zoomen
Dan zie je structuren opdoemen
Zo bestaat het patroon
Met een tijd en persoon
En die moet je persoonsvormen noemen

Laat de taalprof je de grammatica leren laten uitleggen

Nog geen uur geleden: de televisie stond aan (Tussen kunst en kitsch) en de taalprof was verzonken in diepzinnige gedachten. Iemand had het over een schilder die ergens naar toe was gegaan, om hem lasagne te leren laten maken. Hè? dacht de taalprof, te leren laten maken? Moet dat niet zijn te laten leren maken?

Ja, dat is een extreem complex verhaal. Daar moet je echt even voor gaan zitten. Ik zet er vijf breintjes boven, dat is de eerste keer. Maar het is te leuk om te laten liggen.

Taalprof weer reteleuk

Gisteren reageerde een lezer op deze site met de opmerking: "Goh, wat zijn jullie allemaal retekundig bezig zeg." De taalprof antwoordde met iets wat als grapje bedoeld was: "De taalprof is dan ook gespecialiseerd in retekunde."


Is dit leuk, en waarom (niet)?

Ons bent uitgenodigd

De taalprof deed mee aan een lezerenquête op de website van de NRC. De laatste vraag was of hij interesse had in deelname aan een lezerspanel. Wat houdt dat in, dacht hij. Welnu: Deelnemers aan het lezerspanel wordt maximaal drie keer per jaar uitgenodigd voor onderzoek.

Is dit niet gewoon een ongelukkig foutje? De schrijver is vergeten dat de kern van het onderwerp (deelnemers) meervoud is, en schrijft per ongeluk wordt, omdat lezerspanel in de buurt staat? Zou kunnen. Maar misschien is het erger.

Taalprof weer uitleggerig

Vanmorgen zat de taalprof bij een gesprek waarbij een van de deelnemers opmerkte dat haar leerlingen bij een mondelinge presentatie nogal oplezerig waren. Mooi woord! Zo zie je ze niet vaak in het wild. Dat was wel de moeite waard voor een mentale notitie om 's avonds nog even te genieten. Oplezerig.


Nou niet meteen zeggen, dat zal wel fout zijn, want het woord is te mooi om te verwerpen. Ook niet opmerken dat het niet in de woordenboeken staat want dat is allemaal van een starheid en kortzichtigheid die niet past bij dit fraaie exemplaar. Zeg het anders nog een keer hardop: oplezerig. Ze zijn een beetje oplezerig. Het is onmiddellijk duidelijk wat de bedoeling is: ze lezen teveel op, ze hebben al te zeer de neiging tot oplezen.

Stil in mei

Even tussendoor: de taaladviesdienst van Onze Taal heeft op haar weblog een oproepje om liedjes met maandnamen in de titel in te sturen. Toen ik daarover nadacht schoot het lied Stil in mij (Van Dik Hout) door mijn hoofd. Dat is natuurlijk niet goed, want het is niet Stil in mei, en de woordspeling is wel leuk, maar misschien ook te flauw om als antwoord op de oproep te plaatsen.


Maar er is wel iets interessants aan de hand.

Goede raad kost duur

Naar aanleiding van een lezersvraag gisteren herinnerde de taalprof zich een oudere discussie (zie punt 4 in de link, en de voorgaande discussie), over de zin Hoeveel kost die auto? Die discussie zat een beetje verborgen in de vragenrubriek van deze site, maar hij is eigenlijk best een aparte bespreking waard.

Daarom nu: Hoeveel kost die auto? en wat is dan Hoeveel?

Wat is een voorzetselvoorwerp?

Het is een van de moeilijkste zinsdelen, en zelfs de taalprof heeft er nog niet echt een makkelijke uitleg aan gewijd. Maar beter laat dan nooit. Wat is een voorzetselvoorwerp? En dan eenvoudig verteld graag!

Grammatica is geen liefdewerk

Je hoort het heel vaak: grammatica leer je op school omdat je het ergens anders voor nodig hebt. Op de website van BRUUTtaal staat het met zoveel woorden: "Het ontleden dat je bij Nederlands doet, staat dus voor een belangrijk deel in dienst van het vreemde talen onderwijs". En in het ledenblad van de vereniging Beter Onderwijs Nederland, Vakwerk, stelt Hans Vorstheuvel Labrand het nog scherper: "Het is mijn overtuiging dat iedere vorm van grammaticatraining te allen tijde ondergeschikt moet blijven aan een streven naar een correct gebruik van de aanvaarde standaardtaal."

Dat klinkt allebei alsof je het daar niet mee oneens kunt zijn. Maar vanwaar die kruiperige houding? Is er iets mis met kennis over taal? Is het zinloos om te weten hoe taal in elkaar zit?

Taalprof raakt snaar

"Wat hoor ik? Ben jij nou weer genomineerd? Ik zie je naam weer staan op The Bobs 2008."
"Ja, ik kan er ook niks aan doen."
"Hoe kan dat nou? Ik snap daar niets van."
"Nou dank je wel."
"Kom op, je weet best wat ik bedoel."
"O?"

Weer bonussen als onderwerp

Gisteren schreef ik over de zin Topmanagers die bonussen zijn beloofd, krijgen die niet. Naar aanleiding van een reactie van een lezer merkte ik op dat het radiojournaal deze constructie later had vermeden door de zin in tweeën te splitsen, met als eerste stuk Topmanagers waren bonussen in het vooruitzicht gesteld. Daar voegde ik aan toe, dat ik over die zin ook wel iets leuks had kunnen schrijven.

Nou doe dat dan, zul je zeggen.

Bang om op Cruijff te lijken

Welke voetballer wil nu niet op Johan Cruijff lijken? Fluwelen balbehandeling, superieur spelinzicht, dat willen we allemaal wel. Maar er zijn ook Cruijffiaanse eigenschappen die juist door veel mensen vermeden worden.

Soms ten onrechte.