Weer bonussen als onderwerp

Gisteren schreef ik over de zin Topmanagers die bonussen zijn beloofd, krijgen die niet. Naar aanleiding van een reactie van een lezer merkte ik op dat het radiojournaal deze constructie later had vermeden door de zin in tweeën te splitsen, met als eerste stuk Topmanagers waren bonussen in het vooruitzicht gesteld. Daar voegde ik aan toe, dat ik over die zin ook wel iets leuks had kunnen schrijven.

Nou doe dat dan, zul je zeggen.

Dat kan. Dan zoek ik eerst het precieze voorbeeld op. Dat blijkt een zin te zijn uit een ANP-persbericht, te lezen op diverse nieuwssites: Vandaag werd bekend dat tientallen medewerkers in de subtop van Fortis bonussen in het vooruitzicht zijn gesteld.

Er is iets met deze zin. Grammaticaal is er niets op aan te merken, maar ik denk dat iedere taalgebruiker net een fractie van een seconde op het verkeerde been staat. Huh? Wat staat dáár nou?

Je moet de zin wel ontleden om te zien wat er aan de hand is. Dan zie je dat zijn gesteld weer een werkwoordelijk gezegde in de lijdende vorm is, met in het vooruitzicht als bepaling van gesteldheid. Ongetwijfeld zijn er nu lezers die graag in het vooruitzicht stellen als werkwoordelijke uitdrukking willen zien, maar dat lijkt me niet nodig. In het vooruitzicht stellen is een gewone constructie net als in staat stellen, gerust stellen, enzovoorts, met een volkomen doorzichtige betekenis. Iemand die je ergens toe in staat stelt, die is als gevolg daarvan ergens toe in staat. Iemand die je gerust stelt, die is als gevolg daarvan gerust. Een "resultatieve werkwoordbepaling" heet dat.

Het zinsdeel bonussen is het onderwerp van die combinatie zijn in het vooruitzicht gesteld, want als het om één bonus zou zijn gegaan, dan had de zin geluid: Vandaag werd bekend dat tientallen medewerkers in de subtop van Fortis een bonus in het vooruitzicht is gesteld.

Blijft over tientallen medewerkers in de subtop van Fortis, dat hier de functie van meewerkend voorwerp vervult. De actieve vorm van het gezegde is (aan) iemand iets in het vooruitzicht stellen, met meewerkend voorwerp en lijdend voorwerp. In de lijdende vorm wordt het lijdend voorwerp onderwerp, en het meewerkend voorwerp blijft meewerkend voorwerp.

Wat is er dan vreemd aan de zin? Ten eerste dat tientallen medewerkers in de subtop van Fortis vooraan staat. Het onderwerp is het meest gebruikelijke zinsdeel op de eerste plaats in een bijzin. Daar komt bij dat tientallen medewerkers in de subtop van Fortis een zinsdeel is dat levende wezens aanduidt, terwijl bonussen niet levend zijn. In verreweg de meeste zinnen is juist het onderwerp levend en andere zinsdelen zijn niet-levend. Een niet-levend onderwerp in combinatie met een levend voorwerp is zeldzaam.

Dat betekent dat de taalgebruiker onwillekeurig in de eerste helft van de zin denkt dat tientallen medewerkers in de subtop van Fortis het onderwerp van de zin zal zijn, en bonussen een voorwerp. Zeker tot aan in het vooruitzicht, maar waarschijnlijk zelfs tot zijn gesteld. Dat had immers ook nog kregen gesteld kunnen zijn, en dan was tientallen medewerkers in de subtop van Fortis wél onderwerp geweest.

De zin doet dus een sterk beroep op het werkgeheugen van de lezer/luisteraar. En die heeft ondertussen waarschijnlijk ook wel wat beters te doen, zeker als het om een radiojournaal gaat.