Grammatica is geen liefdewerk

Je hoort het heel vaak: grammatica leer je op school omdat je het ergens anders voor nodig hebt. Op de website van BRUUTtaal staat het met zoveel woorden: "Het ontleden dat je bij Nederlands doet, staat dus voor een belangrijk deel in dienst van het vreemde talen onderwijs". En in het ledenblad van de vereniging Beter Onderwijs Nederland, Vakwerk, stelt Hans Vorstheuvel Labrand het nog scherper: "Het is mijn overtuiging dat iedere vorm van grammaticatraining te allen tijde ondergeschikt moet blijven aan een streven naar een correct gebruik van de aanvaarde standaardtaal."

Dat klinkt allebei alsof je het daar niet mee oneens kunt zijn. Maar vanwaar die kruiperige houding? Is er iets mis met kennis over taal? Is het zinloos om te weten hoe taal in elkaar zit?

Werkelijk alle retoriek wordt in het artikel van Vorstheuvel Labrand uit de kast gehaald: "Expliciete grammaticatraining mag mijns inziens nooit [...] worden beschouwd als doel op zich en ontaarden in hoogdravende discussies over theoretische kwesties (zoals de vraag of een bepaalde combinatie een voorzetselvoorwerp of een bepaling is)." Mooi hè? Ontaarden, en hoogdravende discussies, dat zijn de termen die je moet gebruiken als je geen argumenten hebt. En ondertussen beweer je doodleuk dat je niet mag discussiëren over grammaticale kwesties.

Het ergste is dat beide voorbeelden (BRUUTtaal en het artikel in Vakwerk) sympathieke standpunten verkondigen, en pleiten voor meer aandacht voor de grammatica. Was sich liebt, neckt sich, is dan het toepasselijke Duitse spreekwoord.

Wat is dat toch voor een angst voor de grammaticale discussie? Is het (zoals Vorstheuvel Labrand waarschuwt) dat grammatica "word[t] gebruikt als pedagogisch dwang- of machtsmiddel om het (kennis)verschil tussen docent en leerling te benadrukken"? Dat lijkt me anders niet noodzakelijk als je een open discussie op gang kunt krijgen over de grammaticale eigenschappen van een voorbeeld en hoe je die tot uitdrukking kunt brengen in een ontleding.

Waarom zou je met leerlingen geen controversiële kwesties mogen behandelen? Ik kan me voorstellen dat je dat niet meteen op de basisschool doet, alhoewel het inzicht dat wij nog niet precies weten hoe de wereld in elkaar zit niet vroeg genoeg kan worden verkondigd, maar met een vwo-er of een havist kun je toch best praten over de analyse van taal? We hebben het hier over kinderen die er geen been in zien om de halve maandag te discussiëren over de vraag of de scheidsrechter een rode kaart had moeten geven omdat een neergehaalde speler toch echt een doorgebroken speler was. En daar is de argumentatie een stuk lastiger.

Waarom zou grammatica in dienst moeten staan van een ander vak? Ik snap wel dat je wilt betogen dat grammatica nuttig kan zijn voor andere vakken (bijvoorbeeld om kennis te kunnen nemen van wat anderen geschreven hebben over vreemde talen), maar dat is iets anders dan beweren dat de grammaticalessen dienstbaar moeten zijn aan die andere vakken.

Ik heb het op deze site al vaker gehad over de hachelijke stelling dat grammatica alleen maar gelegitimeerd zou kunnen worden door wat je eraan hebt voor iets anders. Er is geen direct verband tussen je ontleedvaardigheid en je taalvaardigheid in een vreemde taal. Er is geen garantie dat je beter schrijft of spreekt als je goed kunt ontleden. Dat is ook niet waar grammatica voor bedoeld is. Grammatica is bedoeld voor reflectie. Grammatica biedt je de termen om over taal te spreken.

Gek genoeg is er niemand die het nut van reflectie ter discussie stelt. Natúúrlijk moet je nadenken en praten over je eigen taaluitingen als je die wilt verbeteren. Natúúrlijk moet je kunnen praten over een vreemde taal als je wilt kunnen praten in die taal. Vanwaar dan toch die weerstand tegen de middelen om dat te doen?