tag:blogger.com,1999:blog-54855593028377978032024-03-15T05:43:09.862-07:00Taalprof PleinTaalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.comBlogger540125tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-5589312340121713602018-08-07T03:16:00.004-07:002022-10-01T03:35:48.863-07:00Kun je taalverloedering wel onderzoeken?<p>In <a href="http://www.neerlandistiek.nl/2018/08/het-probleem-met-taalverloedering/">het stuk van Marten van der Meulen</a> dat ik in <a href="http://taalprof.blogspot.com/2018/08/meta-taalzeuren.html">de vorige blogpost</a> besprak komt nog een interessante opmerking voor. In zijn beschouwing van de onderbouwing van het begrip <i>taalverloedering</i> merkt Marten op dat je daar eigenlijk onderzoek naar zou moeten doen: "Maar hier zit het probleem: dat onderzoek is er niet. Er is (voor zover
ik weet) nog nóóit een onderzoek geweest dat twee punten in de tijd
heeft genomen en heeft laten zien dat er meetbaar meer slordige fouten
worden gemaakt dan vroeger." In een reactie op mijn vorige blogpost voegt hij daaraan toe: "Ik had het ook met een collega over dat onderzoek: dat kán wel. We hebben
alleen een berg essays enzo nodig uit Vroeger Tijden. Heb jij niet nog
wat liggen, of contacten?" Dat lijkt me wat te optimistisch.<br />
<br />
Ik kan me van een jaar of tien geleden herinneren dat we in de redactie van <i>Onze Taal </i>ook eens hebben geprobeerd om een soortgelijk onderzoek van de grond te krijgen. Het idee was nog simpeler: neem een steekproef uit kranten van verschillende periodes, en vergelijk de fouten. Dan heb je een <i>factcheck </i>van de populaire bewering "Er staan tegenwoordig veel meer taalfouten in de krant." Dat onderzoek is nooit van de grond gekomen, en hoe langer we ermee bezig waren, hoe meer problemen we bedachten.<br />
<br />
Ik neig nu een beetje naar het idee dat zo'n onderzoek helemaal niet kan (alleen misschien in een heel beperkte vorm, waarin je alleen naar een heel specifieke soort fouten kijkt), en, wat nog belangrijker is: het is mij volslagen onduidelijk wat welk resultaat dan ook zou kunnen <i>betekenen.</i><br />
<br />
Ik zet even een paar overwegingen op een rijtje, <i>for future reference.</i></p><p><b><span></span></b></p><a name='more'></a><b>Verloedering</b><br />
Om te beginnen, waar Marten het ook al over had, de term <i>taalverloedering </i>is een onmogelijk begrip. Het wordt gemakshalve gebruikt om een toenemend aantal fouten tegen de taalnorm mee aan te duiden, maar het woord <i>verloedering </i>heeft daarbij een aparte lading, die te maken heeft met <i>attitude</i>: de term <i>verloedering </i>impliceert een soort verwaarlozing, of slordigheid, en die is gekenmerkt door het ontbreken van een <i>aandacht voor verzorging, </i>wat in de literatuur over spelling ook wel het <i>spellinggeweten </i>genoemd wordt. Om te onderzoeken of er echt sprake is van verloedering zou je dus attitude-onderzoek moeten doen. Je zou dan de opvattingen van mensen uit verschillende periodes uit de geschiedenis van de taal moeten onderzoeken, en de vraag is dan al snel welke data je daarvoor zou kunnen gebruiken. Gepubliceerde data hebben waarschijnlijk al een bias, want je moet per slot van rekening een reden hebben om over taal of taalnorm te publiceren, en die reden is meestal niet dat alles prima in orde is.<br />
<br />
Je kunt ook de opvattingen van ouderen met die van jongeren vergelijken, maar dit zegt natuurlijk niets over hoe die ouderen dachten toen ze zelf jong waren. Daar kun je wel naar informeren, maar de vraag is of je daar ooit een betrouwbaar beeld uit krijgt.<br />
<br />
Echt gericht onderzoek naar verloedering is dus waarschijnlijk te lastig. Kun je dan geen objectief onderzoek doen naar het aantal taalfouten dat mensen nu maken in vergelijking met vroeger? Daarmee zou je het aantal taalfouten als een effect van een kleinere of grotere aandacht voor taalverzorging zien. Daar zitten ook wel een aantal haken en ogen aan.<br />
<br />
<b>Taalfouten</b><br />
Je zou natuurlijk, net zoals we bij <i>Onze Taal </i>een tijdje geleden bedachten, gewoon twee kranten (of twee <i>samples</i>) kunnen nemen uit verschillende perioden, en het aantal fouten vergelijken. Dat lijkt op het eerste oog best te doen. Probleem is wel dat je de taalfout moet relateren aan de taalnorm die geldig was op het moment van het publiceren. Dus als je een krant uit pakweg 1958 neemt, dan moet je de taalnorm uit 1958 erbij nemen. Probleempje: die taalnorm ligt niet vast. Oké, er bestaan spellingregels, en daarmee kun je een groot aantal correcte spellingen verifiëren, maar net als nu zullen die spellingregels niet helemaal dekkend zijn. Dan kun je wel een gezaghebbend woordenboek erbij nemen dat de officiële spellingregels zegt te respecteren, maar gezien het feit dat ongeveer 10% van alle woorden in de krant niet in het woordenboek staan mis je dan toch al een behoorlijk deel. Neologismen, bastaardwoorden, aaneenschrijven, dat is allemaal nattevingerwerk. En dan heb ik het alleen nog maar over spelling.<br />
<b> </b><br />
Wat is (of eigenlijk: was) een taalfout op grammaticaal gebied, laat staan op stilistisch gebied? Dat is uitermate problematisch. In 1958 bestond zelfs de ANS nog niet, dus welke autoriteit ga je gebruiken? Charivarius? Die is uit 1940, is dat nog wel actueel? Taalcolumnisten? Die kunnen elkaar tegenspreken. Schoolboeken? Die zullen uit didactische motieven eerder voor strenge eenvoud dan voor realiteit kiezen. En ze zullen elkaar tegenspreken. Je hebt dus bijna geen referentiekader voor taalfouten in een oudere taalfase. Je zou op basis van <i>big data </i>nog kunnen kijken naar afwijkingen van het gemiddelde, maar dan definieer je een taalfout als een afwijking van wat normaal is. Daarmee doe je juist geen uitspraak over al die gepercipieerde taalfouten waar mensen zich aan ergeren, want dat zijn juist de gevallen die zo vaak voorkomen dat ze opvallen. Ook dit lijkt me dus een doodlopende weg.<br />
<br />
Stel dat je taalfouten zou willen onderzoeken, dan lijkt de enige kans om je te beperken tot een klein, niet-controversieel en tamelijk stabiel onderdeel van de taalnorm (bijvoorbeeld de werkwoordspelling, dat is misschien nog net te doen).<br />
<br />
<b>Context</b><br />
Marten vroeg mij in het citaat dat ik boven al aanhaalde: 'Heb jij niet nog wat liggen?' Daarmee doelde hij waarschijnlijk op materiaal uit een onderwijscontext. Volgens hem en een collega zou er 'alleen een berg essays' nodig zijn.<b> </b>Dat lijkt me wat te eenvoudig gedacht.<br />
<br />
Stel dat je de beschikking zou hebben over een berg opstellen van leerlingen uit 1958. Ik weet niet of die bestaat, maar het zou kunnen. En stel (ik ga nu ook even voorbij aan privacy-overwegingen) dat je die zou willen vergelijken met een vergelijkbare berg opstellen van vergelijkbare leerlingen uit 2018. Dat zou om een aantal redenen al meteen problematisch zijn.<br />
<br />
Ten eerste zal het hier dan zeker in 1958 over handgeschreven opstellen gaan. Dat betekent dat je ze zou moeten vergelijken met handgeschreven opstellen van hedendaagse leerlingen, omdat sommige taalfouten misschien te maken hebben met het feit dat je met de hand schrijft (bijvoorbeeld de neiging om woorden los of aaneen te schrijven). Voor de leerlingen uit 1958 is het handschrift het enige medium om zich op schrift uit te drukken, maar de hedendaagse leerlingen zijn ook bekend met andere media. Zijn handgeschreven teksten van die twee categorieën leerlingen dan wel vergelijkbaar? Misschien voelden die leerlingen uit 1958 zich veel zekerder bij het met de hand schrijven van teksten, want ze deden niet anders. <br />
<br />
Ten tweede zou je ervoor moeten zorgen dat de opstellen onder vergelijkbare omstandigheden tot stand zijn gekomen. Worden de opstellen in de klas, tijdens de lestijd geschreven? Is er een tijdsdruk? Krijgen de leerlingen de kans (of de opdracht) om een kladje in het net over te schrijven? Dat zijn allemaal omstandigheden die een dramatische invloed op het aantal taalfouten kunnen hebben. Het is uit onderzoek bekend dat fouten tegen de werkwoordspelling bijvoorbeeld vaak het gevolg zijn van statistisch gedreven automatismen, die pas in tweede instantie, na reflectie worden opgemerkt en verbeterd. Welnu, gesteld dat je al informatie hebt over de omstandigheden waaronder de opstellen uit 1958 werden geschreven, kun je die omstandigheden wel gelijk krijgen? En dan heb ik het nog niet eens over allerlei andere contextuele omstandigheden (dag van de week, tijd van het jaar, was het mooi weer, zijn alle leraren soms streng op taalfouten).<br />
<br />
Deze problematiek speelt niet eens alleen bij zo'n historische vergelijking. In het onderzoek van Van Eerden en Van Es uit 2014 (waar indertijd veel discussie over was) werden ook handgeschreven teksten van studenten gebruikt. Van de gesignaleerde taalfouten (wat je hier verder ook van kunt zeggen) bestond het grootste gedeelte uit leesteken-, spatie- en alineafouten. Typisch de fouten die je bij handgeschreven, niet-geredigeerde teksten zou verwachten.<br />
<br />
<b>Betekenis</b><br />
Maar goed. Stel dat je twee enigszins vergelijkbare samples kunt verkrijgen, en dat je een enigszins betrouwbare subset van taalfouten hebt gevonden (bijvoorbeeld werkwoordspelling, eventueel nog beperkt tot de uitgang van persoonsvorm en voltooid deelwoord). Dan krijg je getallen waar je een of andere vorm van statistiek op kunt doen, en wie weet krijg je dan een significant resultaat. Het zou kunnen dat je eruit krijgt dat de leerlingen uit 1958 significant minder, of juist meer fouten tegen de onderzochte werkwoordspelling maken. Dan rijst meteen de grote vraag: <i>Wat betekent dit?</i><br />
<br />
Ik heb eigenlijk geen idee. Zoals ik al opmerkte is een deel van die spelfouten te wijten aan statistisch gedreven automatismen die niet opgemerkt worden. Je schrijft 'betaald' omdat 'betaald' vaker voorkomt dan 'betaalt' en die statistische kennis zit in je hoofd. Pas als je reflecteert op de grammaticale vorm van wat je schrijft merk je dat op, en herstel je het eventueel. Maar dat betekent dat een eventueel verschil in het fout schrijven van 'betaalt/betaald' in 1958 en 2018 ook terug te voeren kan zijn op een verschil in statistische verdeling tussen 'betaalt' en 'betaald' in de taalwerkelijkheid in die beide periodes. Of eigenlijk: de taalwerkelijkheid waar die leerlingen aan blootgesteld zijn. Maar hoe bepaal je die?<br />
<i> </i><br />
Een andere oorzaak van fouten tegen de werkwoordspelling (eigenlijk vooral congruentiefouten) is volgens onderzoek gelegen in de afstand tussen onderwerp en persoonsvorm: in een bijzin staan onderwerp en persoonsvorm verder uit elkaar en zullen congruentiefouten vaker voorkomen. Maar dat betekent dat je eventuele verschillen in het aantal congruentiefouten ook zou moeten relateren aan de verhouding hoofd- en bijzin in de opstellen van de leerlingen uit 1958 en 2018. Dat is misschien nog wel te doen, maar het compliceert het onderzoek wel aanzienlijk. En wat betekent het als leerlingen van nu meer fouten zouden maken omdat ze meer bijzinnen zouden gebruiken? Geen idee.<br />
<br />
Maar ook al die onbekende contextuele factoren kunnen een verklaring zijn van verschillen. Aangezien veel spelfouten aan ongeconcentreerdheid kunnen worden toegeschreven kan een verschil in concentratie een heel goede verklaringsgrond zijn voor verschillen. Maar hoe precies kun je de concentratie van de leerlingen uit 1958 bij het schrijven van een opstel vaststellen, en hoe kun je die vergelijken met leerlingen uit 2018?<br />
<br />
En daarmee houdt het niet op: voor opletten heb je ook werkgeheugen nodig. Dat betekent dat je waarschijnlijk eerder spelfouten maakt in een tekst waar je alle aandacht voor de inhoud nodig hebt. Je zou dus de moeilijkheidsgraad van de opstellen in de analyse moeten betrekken. Dat wil zeggen: niet de objectieve moeilijkheidsgraad, maar de mate waarin de complexiteit van de inhoud het werkgeheugen van de respectievelijke leerlingen uit 1958 en 2018 belast.<br />
<br />
Ook de externe motivatie om taalfouten te vermijden is moeilijk vast te stellen: worden taalfouten gewoonlijk zwaar aangerekend? Streept ook de leraar geschiedenis taalfouten aan? (Ik ga er gemakshalve van uit dat de 'berg essays' uit de lessen Nederlands komen, maar het kan natuurlijk heel goed zijn dat je voor geschiedenis of aardrijkskunde ook weleens een essay moet schrijven) Hoe wordt er in de omgeving van de leerlingen gereageerd op taalfouten? Leerlingen uit 2018 hebben althans de mogelijkheid om via het internet in allerlei taalkibbelarijen terecht te komen, dat zullen leerlingen uit 1958 veel minder hebben. In hoeverre wordt het spellinggeweten van leerlingen uit 1958 beïnvloed door hun externe motivatie?<br />
<br />
Terug naar wat je eigenlijk zou <i>willen </i>onderzoeken. Dat is of er sprake is van toenemende taalverloedering. Daarvoor zou je moeten vaststellen of taalverzorging de leerlingen uit 2018 inderdaad minder interesseert dan de leerlingen uit 1958. Zoals gezegd kun je de leerlingen uit 1958 daar niet meer naar vragen, en de eventuele effecten (meer taalfouten) lijken bij nader inzien aan te veel factoren toe te schrijven waar we geen toegang toe hebben om met ook maar een kleine mate van zekerheid te kunnen zeggen of minder taalfouten ook zou betekenen dat leerlingen destijds meer geïnteresseerd waren in taalverzorging.<br />
<br />
De vraag is wat een getalsmatig resultaat dan wél zou kunnen betekenen. Daar heb ik vooralsnog geen antwoord op.<br />
<br /><p></p>Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-27874597250443616462018-08-03T04:06:00.000-07:002018-08-07T01:14:59.430-07:00Meta-taalzeurenOp zijn eigen blog, <a href="http://www.neerlandistiek.nl/2018/08/het-probleem-met-taalverloedering/">doorgeplaatst in het tijdschrift Neerlandistiek</a>, opent Marten van der Meulen maar weer eens de aanval op mensen die klagen over taalverloedering (wat hij en passant kernachtig samenvat met de mooie term <i>taalzeuren</i>). Met genadeloze wetenschappelijke precisie legt hij enkele mechanismen bloot die ten grondslag liggen aan het feit dat mensen door de eeuwen heen voortdurend het idee hebben dat de taal verloedert: cognitieve biases, cultuuridealisering en het ontbreken van kennis in de historische dimensie van de taal. Daar komt dan nog eens bij dat het hele begrip 'verloedering' niet eens fatsoenlijk te definiëren is, en er (waarschijnlijk mede als gevolg daarvan) geen behoorlijk kwantitatief onderzoek bestaat dat de mate van verloederdheid ooit longitudinaal in kaart heeft gebracht.<br />
<br />
Wanneer de taalzeurders aldus murw geslagen in de touwen liggen, komt de slotconclusie een beetje als een anticlimax: en nou ophouden over taalverloedering! ("Laten we maar lekker ophouden over taalverloedering.") Repressie, ja dat is de oplossing! Dat we daar niet eerder aan gedacht hebben.<br />
<br />
<a name='more'></a>
Hoezeer de kritiek op ongefundeerde klachten over taalverloedering mij ook uit het hart gegrepen is, ik geloof niet dat verkettering ervan iets uithaalt. Wetenschappelijk gezien spreekt die zichzelf ook enigszins tegen. Je hebt net omstandig een verschijnsel verklaard vanuit een aantal oorzaken, en zonder iets aan die oorzaken te doen denk je dat je het domweg kunt afschaffen. Dat kan natuurlijk niet. Eigenlijk is zo'n oproep om het niet meer te hebben over taalverloedering van dezelfde orde als de oproep van taalzeurders om de verloedering tegen te gaan. Je zou het <i>meta-taalzeuren</i> kunnen noemen.<br />
<br />
De wetenschappelijke analyse is helder, en laat maar een conclusie toe: in de gegeven omstandigheden (en die omstandigheden zijn in de afgelopen eeuwen niet wezenlijk veranderd) hoort taalzeuren er gewoon bij. Het is het gevolg van oorzaken die door de jaren heen in ons denken en onze cultuur bestaan. En, haast ik mij erbij te zeggen: het taalkundige meta-taalzeuren volgt daar weer uit, omdat een nadere reflectie de betrekkelijkheid van de vermeende verloedering al snel aan het licht brengt. <br />
<br />
Is er dan niets tegen te doen? Jazeker wel. Als je vindt dat de taal op een bepaald punt verloedert, kun je proberen daar specifiek onderwijs op in te zetten. Dat kan onzinnig zijn (zoals het streven om 'omdat' alleen voor reden te gebruiken en 'doordat' alleen voor oorzaak), maar het is natuurlijk wel mogelijk. Je kunt best proberen om mensen te dwingen om bepaalde taalvormen te vermijden of juist te gebruiken. Tot op zekere hoogte zal dat ook zeker effect hebben, afhankelijk van de kracht die je achter die dwang kunt zetten. <br />
<br />
Maar ook als je klaagt dat mensen te veel zeuren over taalverloedering kun je proberen daar iets aan te doen. Je kunt namelijk, in het verlengde van waar Marten al de aanzetten voor geeft voordat hij in de valkuil van het meta-taalzeuren trapt, onderwijs ontwikkelen waarin je leerlingen bewust maakt van al die mechanismen. Daardoor wordt het klagen over taalverloedering een bewuste keuze in plaats van een reflex. Dat zou in elk geval de discussie uittillen boven het zeurniveau waar hij nu vaak in blijft steken.<br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-77839355430167375892018-08-03T01:17:00.000-07:002018-08-03T01:33:10.962-07:00Als Tomtom-meldingen geschreven werden door...Onlangs kwam ik een <a href="https://lettersenlinks.nl/als-tomtom-meldingen-geschreven-werden-door-een/">blogpost tegen van Anneke Nunn</a> tegen, die ik indertijd geheel gemist moet hebben. De post was uit 2014, en hij schijnt nog in Taalpost gestaan te hebben ook. Hoe dan ook, het was een heel geestige persiflage van allerlei jargon, in het format <i>Wat als TomTom-meldingen geschreven werden door... </i>en dan volgde er een beroepsgroep met een kenmerkende stijl van communiceren, zoals juristen of gemeente-ambtenaren.<br />
<br />
Het ging steeds om de TomTom-melding 'Na 300 meter, sla rechtsaf.' Bij een jurist wordt deze melding natuurlijk eerst voorzien van elk juridisch voorbehoud dat je kunt maken omtrent aansprakelijkheden over de juistheid van de informatie, en bij de gemeente gaat het om een 'herpositionering naar rechts.' Allemaal hilarisch, enfin, u moet het zelf maar op de site van Anneke gaan lezen.<br />
<br />
Wat echter nog ontbrak was de volgende:<br />
<br />
<b>Wat als TomTom-meldingen geschreven werden volgens de schoolgrammaticamethode?</b><br />
<i>Het afslaan begint altijd met het zoeken van de afslag. Je vindt de afslag naar rechts door de weg waarop je rijdt een kwartslag naar links te draaien. De afslag is dan de rechtdoorgaande weg. Vervolgens stel je de vraag "Wie of wat + neemt + die afslag?" en wat je daarna overhoudt is een bijwoordelijke bepaling die het antwoord is op de vraag "Waar, wanneer?" Als je dan 300 meter vanaf het spreekmoment rekent en je bent daar inmiddels voorbij, dan is het dus een plusquamperfectum met irrealisbetekenis.</i><br />
(TomTom-melding: <i>Na 300 meter, sla rechtsaf</i>)<br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-39328711842201792162017-03-19T06:10:00.000-07:002017-07-02T03:11:06.237-07:00U-KunststukOp <a href="http://perkamentus.blogspot.nl/2017/03/antiquarische-taalspelletjes.html">het weblog van Perkamentus</a> gaat het over antiquarische taalspelletjes. Onder andere over de bekende <i>E-legende</i>, <i>A-saga</i> en <i>O-sprook</i> van Jacob van Lennep, maar ook over het minder bekende <i>I-dicht</i>, <i>ij-rijm</i>, en de zogeheten <i>U-prul</i>, waar geen voorbeeld van zou bestaan (dat blijkt niet te kloppen).<br />
<br />
Onvermeld blijven overigens het <i>Homopornomoordcomplot</i> over Joop en Otto, van Erik van Muiswinkel en Justus van Oel, als ik mij niet vergis, en ik meen dat Gerrit Komrij zich ook ooit aan dit genre bezondigd heeft. Maar misschien dat dit uit het oogpunt van de beschaafdheid weggelaten is.<br />
<br />
In elk geval is de verleiding moeilijk te weerstaan om zelf aan het knutselen te slaan met het U-prul, ook al blijkt er een te bestaan van tientallen jaren geleden. Helaas ontbreken er in de Nederlandse taal voorzetsels en voegwoorden met alleen 'u' (of je zou 'dus' als zodanig moeten beschouwen), en ook een meervoudig werkwoord kan niet. Je kunt iets valsspelen met 't en m'n, maar de mogelijkheden zijn beperkt.<br />
<br />
Je kunt er ook eeuwig aan blijven prutsen. De versie die ik hier plaats is dus iets uitgebreider dan wat ik op het weblog postte.<br />
<br />
Waarschuwing: het stuk is niet geschikt voor de jongere lezertjes, en wie de goede zeden op prijs stelt kan ook beter niet verder lezen.<br />
<br />
<blockquote class="tr_bq">
<h4>
U-KUNSTSTUK </h4>
Bussum. Juf Ruth vult kunstuur buurt. Juf Ruth stunt, hupt, schudt tutu, fulp krult. Ruud runt buurtschuur. Ruud gluurt sluw. Juf Ruth dunkt Ruud wuft. Ruud stuurt Ruth gul duur muntstuk (prul). Ruth zucht: "Gutgut!" Dus Ruud huurt puntmuts, huwt Juf Ruth. Ruud duldt Huub, Truus (Huubs zus), Trump, Turk Kuzu. Hup, hup, hup, fun vult culthut. Rum, punch. Kuzu smult durum, puft drugs. Trump durft, pulkt tutu, prutst, hurkt, kust Ruths lustvrucht (prunus). Huub plukt Ruths bult, schurkt Ruths rug. Huub wurmt, duwt ruw, burlt, fuckt Ruth. "Hulp, hulp!" gruwt Ruth. Nu spuwt Ruud vuur. "Trut!" brult Ruud. "Tuttut" sust Huub. "Ruth schuwt uw lust. U snurkt, uw lul spuugt dun muf spul. Huur hulpstuk!" Ruud gunt Huub schurft. Ruud rukt vlug gun, vuurt. Huub bukt. Ruths lucht vult buurtschuur. Ruths rug dunkt Ruud zult (zuur), hummusprut gutst. "Ruths schuld," dunkt Kuzu, "Ruths tutu hult kut. Nuf!" Dus: huwt u uw buurtjuf: vlucht!</blockquote>
Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-51380217094835595392016-09-10T03:13:00.000-07:002016-09-10T04:17:35.406-07:00De dat-generatorNu Hugo Brandt Corstius er niet meer is, zijn we op onszelf aangewezen om te puzzelen met taal. Gelukkig zijn er mensen die dat net zo goed kunnen, want als je een taalpuzzel op twitter op facebook zet, zijn er altijd wel mensen die daar mooie oplossingen voor verzinnen. Bij grammaticale puzzels doe ik ook graag wel eens mee, maar vaak maak ik het mee dat je dan een theoretische manier verzint om een oplossing te genereren, en dan is de lol eraf.<br />
<a name='more'></a><br />
Een bekende is de manier om zo vaak mogelijk achter elkaar het woordje <i>dat </i>te krijgen. Waarschijnlijk komt die vraag voort uit de toevalligheid dat je wel eens (zeker als je grammatica aan het uitleggen bent) per ongeluk drie keer <i>dat </i>achter elkaar krijgt (<i>Ik vind dat dát 'dat' eigenlijk 'die' moet zijn). </i>Dat komt weer omdat <i>dat </i>zowel betrekkelijk als aanwijzend voornaamwoord kan zijn, en als je het dan over het woordje <i>dat </i>zelf hebt (waarin je het woord in 'zelfnoemfunctie' gebruikt, dus als zelfstandig naamwoord) wordt de kans groot dat je die stapeling toevallig krijgt.<br />
<br />
Vijf of zes keer <i>dat </i>achter elkaar kan gemakkelijk geconstrueerd worden, en er zijn veel mensen geweest die dat op een fraaie manier al hebben gedaan (ik verzin weinig zelf hier). Een paar weken geleden reageerde taalkundige Marjo van Koppen op facebook al eens met een voorbeeld, en ik weet nog dat ik een aantal jaren geleden met de Groningse linguïst Jan-Wouter Zwart hierover heb gesproken, en ik meen dat hij toen al de mogelijkheid van een oneindig aantal keren <i>dat </i>achter elkaar noemde. Dus misschien heeft hij het wel bedacht (of hij had het weer van iemand anders, om het maar eens recursief te zeggen).<br />
<br />
Vandaag zag ik een vraag van een leraar Nederlands op facebook die het voorbeeld niet meer kon vinden, en of misschien iemand er ook een grammaticale uitleg erbij kon doen. Maar natuurlijk! Dat doe ik graag! Hier is dus het recept om een oneindig aantal <i>dat </i>achter elkaar te krijgen. <br />
<br />
Je begint met een zinsdeel <i>dat 'dat.'</i> Daarin is het eerste<i> dat </i>aanwijzend voornaamwoord (je kunt het vervangen door <i>dit</i>: '') en het tweede is het woord in 'zelfnoemfunctie,' dus eigenlijk zelfstandig naamwoord. Nu maak je een bijzin met onderschikkend voegwoord <i>dat.</i> Dan krijg je <i>ik denk dat dat dat...</i><br />
<br />
Nu probeer je een onderwerp en een lijdend voorwerp naast elkaar te krijgen, en je gebruikt voor beide het zinsdeel <i>dat dat.</i> Dan krijg je iets met de betekenis 'ik denk dat het ene <i>dat</i> het andere <i>dat </i>...' en dan verzin je een bijpassend gezegde, bijvoorbeeld ...<i>kan vervangen</i>. Dan heb je al vijf keer <i>dat,</i> namelijk: <i>ik denk dat dat dat dat dat kan vervangen.</i><br />
<br />
Maar nu komt de truc: je kunt bij het lijdend voorwerp een bijvoeglijke bijzin zetten die begint met een betrekkelijk voornaamwoord <i>dat.</i> Dat kun je weer laten volgen door dat zinsdeel <i>dat dat.</i> Dan krijg je dus iets met de betekenis: 'ik denk dat het ene <i>dat</i> het andere <i>dat,</i> dat een ander <i>dat</i> ..., kan vervangen.' Je moet dan wel weer een geschikt gezegde zoeken in de bijvoeglijke bijzin, bijvoorbeeld <i>in de weg zit.</i> Dan zitten we op acht: <i>ik denk dat dat dat dat dat dat dat dat in de weg zit, kan vervangen.</i><br />
<br />
Maar hé, we hebben nu recursie, want in de bijvoeglijke bijzin staat weer het zinsdeel <i>dat dat</i>, waar we natuurlijk net zo goed een bijvoeglijke bijzin bij kunnen zetten. Dan heb je meteen elf keer <i>dat</i> achter elkaar! En dit kun je nog eens doen en je hebt er veertien. Enzovoort.<br />
<br />
De zinnen worden natuurlijk steeds moeilijker te begrijpen en het wordt steeds lastiger om passende gezegdes te verzinnen, maar negen kun je misschien nog net met veel concentratie aan.<br />
<br />
Op dit punt aangeland is de lol er misschien wel een beetje af, want met die recursie kan het eigenlijk veel simpeler. Je hebt niet eens die eerste constructie nodig, want theoretisch kun je een zin beginnen met <i>dat dat </i>('het ene <i>dat</i>), en die onmiddellijk laten volgen door een bijvoeglijke bijzin die begint met <i>dat dat dat </i>('het ene <i>dat</i>, dat het andere <i>dat...</i>'). Dan heb je iets als <i>Dat dat dat dat dat vervangt, is minder mooi. </i>Meteen al vijf keer. En dan per recursieniveau drie erbij.<br />
<br />
Die ingewikkelde constructie is denk ik wel nodig om op acht te komen en toch nog een enigszins begrijpelijke zin te krijgen. Want recursie is ook lastig te verwerken in je werkgeheugen. Met name als de inbedding midden in de zin zit, en aan beide zijden dus materiaal uit de hogere zin zit, wordt het allemaal op drie niveaus al onbegrijpelijk. <i>Dat dat dat dat dat dat dat dat in de weg zit vervangt, is minder mooi </i>kan misschien nog net, maar daarna geeft je werkgeheugen het op. Bij de eerste constructie duurt dat iets langer. Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com20tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-87058181293802677462016-08-12T02:03:00.000-07:002016-08-12T02:13:05.370-07:00Veel plezier van deze blogpost!Ik was afgelopen zondag op de Deventer boekenmarkt, en het viel me sterk op dat de meeste boekhandelaren hun klanten het gekochte boek overhandigden met de wens <i>Veel plezier ervan! </i>Dat vond ik vreemd, want ik was - dacht ik - gewend aan <i>Veel plezier ermee! </i>Ik kon me ook niet herinneren dat ik dit eerder zo vaak, of zo consequent zo gehoord heb. Ik kom al zeker vijfentwintig jaar elk jaar op die boekenmarkt, en er zal in die tijd best wel eens een handelaar <i>Veel plezier ervan! </i>gezegd hebben, maar dan heb ik dat ongetwijfeld toegeschreven aan een verdwaalde variant op het gewone <i>Veel plezier ermee! </i>Dit jaar was er niemand die mij dat laatste wenste. En het ging ook niet alleen om boeken die ik zelf kocht (dan zou je nog kunnen denken dat ik dit jaar minder boeken heb gekocht waardoor mijn waarneming sneller scheefgetrokken kon worden). Ook om mij heen hoorde ik eigenlijk alleen maar <i>Veel plezier ervan! </i><br />
<br />
<a name='more'></a>Eigenlijk associeerde ik <i>Veel plezier ervan! </i>met taalgebruikers uit de noordelijke (of noordoostelijke) helft van Nederland (als ik het terughaal hoor ik iets van een noordoostelijke tongval in dat <i>ervan</i>), maar zeker weten doe ik dat niet. Het kan ook zijn dat het iets moderns is, maar ook dat kan een geval van taalkundig gezichtsbedrog zijn omdat het me nu zo sterk opvalt. <br />
<br />
Taalkundig is het verschil niet zo heel erg spannend. Je kunt het droogkoken tot een tijdsverschil in de <i>semantische rol </i>van het gewenste plezier. Die semantische rol is ongetwijfeld op de een of andere manier het <i>resultaat, </i>of het <i>gevolg </i>van iets. Zeg je <i>Veel plezier ermee! </i>dan wordt het gewenste plezier geacht op te treden als gevolg van, <i>tijdens </i>het lezen van het boek (eigenlijk: tijdens het veronderstelde <i>gebruik </i>van het boek). Bij <i>Veel plezier ervan! </i>ligt de nadruk veel meer op het plezier dat optreedt als gevolg van, maar <i>na </i>het lezen van het boek.<br />
<br />
Andere gebruikswijzen van <i>plezier van </i>of <i>plezier met </i>ondersteunen dit. Je hebt plezier <i>van </i>een opvoeding of opleiding, maar <i>plezier met </i>een spelletje of een theatervoorstelling. Uiteindelijk is dit verschil terug te voeren op de betekenis van het voorzetsel <i>van, </i>dat een <i>bron </i>of <i>oorzaak </i>aanduidt, tegenover het voorzetsel <i>met, </i>dat eerder op een <i>samengaan </i>of <i>gelijktijdigheid </i>duidt.<br />
<br />
Zo'n verschil is natuurlijk ook voer voor cultuurfilosofen. Voor een cultuurfilosoof van pakweg een halve eeuw geleden is het verleidelijk om het verschil te associëren met een religieuze levenshouding. Vanuit een protestantse (of calvinistische) levenshouding is plezier iets wat pas achteraf, na het vervullen van een aardse plicht, genoten kan worden, terwijl het meer volgens de katholieke catechismus wordt geacht om ook in het hier en nu plezier te hebben. Ik weet echter niet of een dergelijk verschil in deze tijd nog wel zo zichtbaar zou zijn. Bovendien zou je dan verwachten dat het al een hele tijd bestaat (wat misschien ook zo is). In elk geval zou een Noord-Zuidverschil, als dat al bestaat, zo'n verklaring kunnen ondersteunen.<br />
<br />
Een hedendaagse cultuurfilosoof zou het verschil kunnen ophangen aan een meer maatschappelijke trend, namelijk de trend van het <i>utilitarisme, </i>de levenshouding die overal een nuttig gevolg van eist. Dit is zeker in het onderwijs een dominante opvatting: alles wat je doet moet nuttig zijn, en vooral in je latere leven een positief gevolg hebben. Dit past ook wel een beetje bij het gesignaleerde gebruik van <i>Veel plezier ervan! </i>in de context van het lezen van boeken. Ook het literatuuronderwijs wordt tegenwoordig vooral beargumenteerd door te wijzen op<i> </i>de positieve effecten. Zo staat in het <a href="http://vakdidactiekgw.nl/wp-content/uploads/2016/01/Manifest-Nederlands-op-School.pdf">Manifest Nederlands op School</a> de volgende passage: "Het lezen van fictie en literatuur is niet alleen een plezierig tijdverdrijf, het bevordert ook een esthetische, emotieve, sociale, intellectuele en talige ontwikkeling." Met andere woorden: <i>plezier met </i>is leuk en aardig, maar het gaat ook en vooral om <i>plezier van. </i><br />
<br />
<h4>
Bonus: en nu de rest<i> </i></h4>
En hoe zit het nu met die hele wens, <i>Veel plezier ermee/ervan</i>? Is dat een samentrekking van <i>Ik hoop dat u veel plezier ermee/ervan zult hebben? </i>Ik denk het niet. Het is erg verleidelijk om elliptische uitingen taalkundig af te leiden van complete zinnen, maar ik denk dat dit vaak, en zeker in dit geval, niet terecht is. Taalgebruik is niet zozeer gebaseerd op complete zinnen waarin je weglaat wat je denkt dat je gesprekspartner zelf wel kan bedenken, het is eerder het opeenstapelen van een minimale hoeveelheid betekeniselementen om je gesprekspartner zelf een betekenis te laten construeren.<br />
<br />
Die betekeniselementen van <i>Veel plezier ermee! </i>zijn niet zo moeilijk te identificeren. Allereerst gaat het natuurlijk om de modale betekenis <i>wenselijkheid. </i>De context van de taaluiting vereist dat er een wens uitgesproken wordt bij het overhandigen van iets. Aangezien de uiting een <i>ervaring </i>noemt (<i>plezier </i>is een ervaring), ligt het voor de hand dat de wenselijkheid gekoppeld wordt aan het optreden van die ervaring in de toekomst. Dit zijn de twee betekenisaspecten <i>existentie </i>en <i>begin. </i><br />
<br />
De context van de taaluiting brengt verder met zich mee dat de wenselijkheid gekoppeld wordt aan de persoon van de spreker (die spreekt de wenselijkheid uit), terwijl de ervaring gekoppeld wordt aan de luisteraar (die wordt geacht de ervaring te ondergaan).<br />
<br />
De voorzetsels <i>van </i>of <i>met, </i>opgesloten in de voornaamwoordelijke bijwoorden <i>ervan </i>of <i>ermee, </i>verbinden de ervaring ten slotte met iets anders (<i>er</i>). Ze spreken de veronderstelling uit dat de gewenste ervaring het <i>gevolg </i>is van iets. Wat kan dat iets zijn? Klaarblijkelijk is dat de gebruikelijke actie die verricht wordt bij gebruikmaking van het overhandigde item. In de meeste gevallen het <i>lezen, </i>maar het kan natuurlijk ook het ondersteunen van een te korte tafelpoot, het oogsten van bewondering in je sociale kring, het bereiken van financieel gewin, of het door verbranding verwarmen van een tochtig vertrek in de komende wintermaanden betreffen. Dat wordt allemaal in het midden gelaten. Niet weggelaten, maar overgelaten aan de koper. En daarbovenop komt dus het verschil tussen <i>ermee </i>en <i>ervan</i>: bij <i>ermee </i>wordt het gevolg geacht op te treden <i>tijdens </i>die actie, en bij <i>ervan </i>is dat <i>na afloop van </i>die actie. <br />
<br />
De taaluiting <i>Veel plezier ervan/ermee! </i>wordt dus, voornamelijk door de context, voorzien van de betekenisaspecten <i>(wat mij betreft) wenselijk, (wat jou aanbelangt) begint te existeren, als gevolg van, </i>en <i>tijdens </i>of <i>na het gebruikelijke gebruik maken.</i> <br />
<br />
Als je dit allemaal in een complete zin zou moeten uitdrukken, dan zou je dus iets moeten zeggen als <i>Ik vind het wenselijk dat de ervaring 'plezier' in ruime mate bij u zal beginnen op te treden als gevolg van, en tijdens/na de gebruikelijke wijze waarop u hiervan gebruik gaat maken. </i>Maar dat zegt natuurlijk niemand.<br />
<br />
<i> </i> <br />
<i> </i> Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-62567586912282142412016-05-14T05:33:00.001-07:002016-05-14T05:33:21.620-07:00Danken en wijtenIn het radioprogramma <i>De Taalstaat </i>behandelde Tamara Mewe het verschil tussen <i>danken </i>en <i>wijten, </i>en dan met name in de constructie <i>dit is te danken/wijten aan. </i>Fijn, genuanceerd taaladvies, dat de scherpslijpers bevestigde in hun opmerkzaamheid en anderzijds de lankmoedigen de aanknopingspunten bood om op te merken dat hier sprake is van een taalverandering (<i>danken </i>wordt algemeen, en <i>wijten </i>specifiek negatief). Helaas wel een taalverandering die al tientallen jaren gaande is, maar goed.<br />
<br />
Je hebt in zo'n radio-item niet echt de tijd om er eens rustig voor te gaan zitten, want het moet allemaal snel de kern raken, maar ik stond na afloop nog even met Tamara te praten, en zij liet me een overzichtje zien van de oordelen van een panel dat geraadpleegd was door het Taaladviesoverleg van <i>taaladvies.net </i>(ja, u denk misschien dat al die taaladviseurs hun wijsheid uit hun duim zuigen, maar er wordt serieus onderzoek naar gedaan). Daar zat een eigenaardigheidje in.<br />
<br />
<a name='more'></a>Wat ze in die panelraadpleging hadden gedaan was zinnetjes aan panelleden voorleggen en kijken of ze die zinnetjes zouden corrigeren. Dus bijvoorbeeld <i>De schade was te danken aan het onweer, </i>en dan zijn er altijd mensen die zeggen: "Schade is negatief, dus dat moet zijn <i>te wijten.</i>" Die correctie werd vaak uitgevoerd. Maar als je vervolgens een zinnetje voorlegde als <i>Ik had de schade te danken aan mijn onoplettendheid </i>was er haast niemand die daar liever <i>te wijten </i>zag staan. Tamara vermoedde dus dat niet alleen de betekenis, maar ook de constructie van invloed was.<br />
<br />
Dat denk ik ook. Ik heb ook helemaal niet de neiging om te zeggen <i>Ik had de schade te wijten aan mijn oplettendheid. </i>Als ik eerlijk ben vind ik dat eigenlijk gewoon ongrammaticaal. Hoe komt dat? Ik denk omdat er een verschil is in <i>semantische rol </i>(of <i>thematische rol</i>).<br />
<br />
In een zin als <i>Ik wijt dit cijfer aan een onoplettende leraar </i>druk je uit dat het jouw inschatting is dat een bepaald cijfer toe te schrijven is aan een onoplettende leraar (of aan de onoplettendheid van die leraar). Het punt is echter dat dit niet per se jouw eigen cijfer hoeft te zijn. Je kunt deze zin ook uitspreken over het cijfer van iemand anders. Met het woord <i>wijten </i>druk je uit dat je die oorzakelijkheid negatief beoordeelt. Het kan zijn dat het cijfer slecht is, of dat het juist goed is. Het is de onoplettendheid van de leraar die een negatieve rol heeft gespeeld.<br />
<br />
Nu de zin <i>Ik dank dit cijfer aan een onoplettende leraar. </i>Nu is het waarschijnlijk dat het cijfer zelf goed is (of de zin moet ironisch bedoeld zijn), maar het belangrijke verschil is dat het in dit geval <i>jouw eigen cijfer </i>betreft. Je kunt deze zin niet meer uitspreken over het cijfer van iemand anders.<br />
<br />
Wat betekent dit? Dat houdt in dat<i> </i>in <i>Ik dank dit cijfer aan een onoplettende leraar </i>het onderwerp de semantische rol van de <i>bevoordeelde persoon </i>krijgt. Deze semantische rol ontbreekt in <i>Ik wijt dit cijfer aan een onoplettende leraar. </i>Daar is het onderwerp alleen maar de persoon die het (negatieve) oordeel uitspreekt, de <i>beoordelaar.</i><br />
<br />
Nu wordt ook duidelijk waarom je bij <i>Dit cijfer is te danken/wijten aan een onoplettende leraar </i>twee keuzes hebt, alleen verschillend in het positieve of negatieve oordeel. Het positieve oordeel is verbonden met de (verzwegen) bevoordeelde persoon, en het negatieve oordeel doet geen uitspraak over wie er precies benadeeld wordt. Echter, bij <i>Ik heb dit cijfer te danken aan een onoplettende leraar </i>is de bevoordeelde persoon aanwezig in het onderwerp, dat in de constructie <i>Ik heb iets te... </i>altijd de semantische rol van de <i>ervaarder </i>krijgt (en dus niet van de beoordelaar). Daarom is <i>Ik heb dit cijfer te wijten aan een onoplettende leraar </i>moeilijk: vanwege <i>te wijten </i>wil je een beoordelaar, en vanwege <i>heb te </i>verwacht je een ervaarder. Dat past niet. <br />
<br />
<i>Danken </i>en <i>wijten </i>verschillen dus niet alleen in de positieve en negatieve lading, maar ook in de semantische rol van hun onderwerp: het onderwerp van <i>danken </i>is een bevoordeelde persoon, het onderwerp van <i>wijten </i>is alleen maar een beoordelaar. Het onderwerp van <i>wijten </i>hoeft zelf geen nadeel te hebben. Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-24245140185812887512016-04-24T05:18:00.000-07:002016-04-24T05:18:08.407-07:00De professor en de eenogige schoenmakerMijn vader vertelde vroeger vaker een mopje (en dat doet hij nog wel eens), dat hij gehoord had van een oom van mij die een tijdje op het seminarie gezeten had. Het ging over een aantal studenten, een professor en een eenogige schoenmaker.<br />
<br />
<a name='more'></a>Een paar kilometer van het seminarie woonde een eenogige schoenmaker. Die stond wijd en zijd bekend om zijn vakwerk en zijn redelijke prijzen. Hij was vooral populair onder de studenten van het seminarie, want het was een aardige wandeling naar het dorpje waar de schoenmaker woonde, en zo waren ze er eens een dagje uit. Op een gegeven dag raadden zij de schoenmaker aan om ook het seminarie eens te bezoeken, want hun professor droeg tamelijk versleten schoenen, en misschien viel er nog eens iets extra's te verdienen.<br />
<br />
De schoenmaker nam deze raad ter harte, en vertrok op een mooie dag voor een wandeling naar de stad. Omdat hij verwachtte een tijd onderweg te zijn, nam hij een pakje boterhammen mee. Op het seminarie aangekomen ging hij naar het kamertje van de professor, klopte aan de deur en trad binnen.<br />
<br />
De professor zat verdiept in een geleerd geschrift, en de schoenmaker bleef beleefd op de drempel staan. Na een tijdje keek de professor op, en stak één vinger op. Daarop stak de schoenmaker twee vingers op, en meteen hield de professor drie vingers in de lucht. Toen maakte de schoenmaker een vuist, en de professor trok een la open en haalde er een appeltje uit, dat hij omhoog hield. Vervolgens liet de schoenmaker zijn brood zien, draaide zich om en vertrok.<br />
<br />
's Middags tijdens het college sprak de professor zijn studenten toe. Hij bracht in herinnering dat hij aan het begin van het semester had beloofd dat de student die zijn gedachtegang precies kon volgen, een bedrag van 25 gulden zou krijgen. Welnu, vanmorgen had hij een eenogige student ontmoet die aan dat criterium voldeed. Die student was naar zijn kamer gekomen, toen hij net bezig was aan zijn bijbelexegese. Daarop had de professor één vinger voor de student opgestoken, om duidelijk te maken dat er toch maar één kerkelijk feest was dat er echt toe deed, en dat was Kerstmis. Daarop had de student twee vingers opgestoken, waarmee hij blijkbaar bedoelde dat je dan toch eigenlijk ook Pasen moest meerekenen. Akkoord, had de professor aangegeven, maar neem dan ook Pinksteren erbij, dan heb je drie feesten (drie vingers in de lucht). Alles goed en wel, had de student met het opsteken van zijn vuist bedoeld, maar je moet eigenlijk al die feesten van het liturgisch jaar als een geheel beschouwen. Daarop had de professor de student een appel getoond, waarmee hij wilde zeggen dat het allemaal begon met de zondeval van Adam en Eva. En de student had daarop geantwoord dat het breken van het brood tijdens de eucharistieviering juist de vergeving van deze zonde symboliseerde.<br />
<br />
De professor was zeer onder de indruk van deze student, die dus zonder woorden precies zijn gedachtegang had kunnen volgen en verklaarde dat hij bij hem zijn prijs van 25 gulden kon komen ophalen. De studenten krabden zich achter hun oren, en vroegen zich af wie dat toch geweest was. Het zou toch niet de eenogige schoenmaker zijn?<br />
<br />
De volgende dag gingen de studenten de eenogige schoenmaker bezoeken, om hem te vertellen dat hij bij de professor 25 gulden kon ophalen. Maar meteen toen zij de professor ter sprake brachten, ontstak de schoenmaker in woede en hij brieste: 'Praat me niet van die arrogante kwal! Ik kwam gisterochtend bij hem, en ik was nog niet binnen of hij merkte op dat ik maar één oog had! Daarop liet ik hem weten "Nou en? Jij hebt er twee!" En hij merkte laconiek op "Dat zijn er dan samen drie!" Daarop stak ik een vuist naar hem op, en om het goed te maken wilde hij mij een klein appeltje aanbieden. Ik zei "Barst maar met je appeltje! Ik heb zelf brood bij me!" En toen ben ik weggegaan.'<br />
<br />
Waarom vertel ik dit? Eigenlijk is het een linguïstisch mopje. Het toont aan dat de betekenis van losse symbolen vrijwel geheel afhankelijk is van een context. Losse symbolen, zoals opgestoken vingers of voorwerpen, en eigenlijk ook losse woorden, ontlenen hun betekenis vaak geheel aan de situatie waarin ze gebruikt worden. De taal bestaat daarom niet enkel uit losse woorden, maar juist uit manieren om betekenis tussen die woorden te bouwen, en ze op die wijze te verbinden tot een samenhangend verhaal.<br />
<br />
Ach ja, eigenlijk gaat elk mopje over taal. <br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-47061024664110344282016-03-21T10:53:00.001-07:002016-03-21T10:53:57.371-07:00Een bijzondere goede treinreisIk zat in een trein die op het punt stond station Zwolle binnen te rijden, toen uit de intercom het vertrouwde, half verstaanbare geluid van de reisinformatie klonk. Ik verstond nog net hoe de conducteur zijn verhaal afsloot. Hij wenste ons <i>Een bijzondere goedenavond. </i><br />
<br />
<a name='more'></a>Eigenaardig! Ik dacht eerst dat hij zich vergiste, en dat het <i>Een bijzonder goedenavond </i>zou moeten zijn, maar dat klopt natuurlijk ook niet helemaal. Want als <i>goedenavond </i>het zelfstandig naamwoord zou zijn, dan kun je daar geen bijwoord <i>bijzonder </i>bij krijgen (alleen het bijvoeglijk naamwoord <i>bijzondere</i>), en als <i>goedenavond </i>geen zelfstandig naamwoord is, dan zou je <i>Een bijzonder goede avond </i>moeten zeggen, en heb je niet meer de wens <i>goedenavond!</i><br />
<br />
Het is ook niet echt een incident of een geïsoleerd geval, want <i>Een hele goedenavond! </i>is in de spreektaal zeker een heel (hele) gebruikelijke wens. Alhoewel, dat klinkt ook niet helemaal lekker, want daar zou ik liever <i>Een hele goede avond </i>zeggen. Maar hoe zit dat dan in elkaar?<br />
<br />
<i> </i><br />
Dat <i>goedenavond </i>één woord kan zijn, lijkt me duidelijk. Ik denk dat je het zou moeten benoemen als een tussenwerpsel, net als <i>hallo </i>of <i>vaarwel. </i>Ook is het evident dat <i>goedenavond </i>ontstaan is uit een "normale" woordgroep <i>een goede avond. </i>Je laat het lidwoord weg, en van de andere twee woorden maak je één woord. Tot zover niks geks. Maar dan komt het.<br />
<br />
Stel je wilt die wens versterken, en je probeert dat door het bijwoord <i>bijzonder </i>toe te voegen. Dat kan eigenlijk niet, omdat dit bijwoord alleen past bij een bijvoeglijk naamwoord (<i>goede</i>) en niet bij een wens (je kunt niet zeggen <i>bijzonder hallo!</i>). Dus moet je eigenlijk die wens (<i>goedenavond</i>) weer uit elkaar rafelen (<i>goede avond</i>), <i>bijzonder </i>erbij zetten, en natuurlijk weer een lidwoord. Dan krijg je weer een gewone woordgroep die je als wens kunt inzetten (net als <i>een bijzonder fijne avond!</i>)<br />
<br />
Maar waarom zei die conducteur dan <i>Een bijzondere goedenavond</i>? Is dat parallel aan <i>Een hele goede avond</i>, waarbij het bijwoord <i>hele </i>de verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord (<i>goede</i>) overneemt? Dat zou wel gek zijn, want waar dat bij <i>hele </i>en <i>erge </i>heel gebruikelijk is, komt het bij <i>bijzonder </i>nooit voor. <i>Een bijzondere fijne avond </i>of <i>Een bijzondere dikke fout </i>klinkt wel heel erg ongebruikelijk, zeker ongebruikelijker dan <i>Een bijzondere goedenavond. </i><br />
<br />
Ik denk dat de conducteur het woord <i>goedenavond </i>niet als een tussenwerpsel, maar als een zelfstandig naamwoord heeft gezien. Het lidwoord vraagt om een zelfstandig naamwoord, en de <i>-n </i>tussen <i>goede </i>en <i>avond </i>verhindert dat je die twee als aparte woorden ziet. Maar als <i>een </i>het lidwoord is en <i>goedenavond </i>het zelfstandig naamwoord, moet <i>bijzonder </i>dus een bijvoeglijk naamwoord zijn, en dient het dus verbogen te worden. Vandaar <i>Een bijzondere goedenavond. </i><br />
<br />
En waarom viel het mij op? Omdat ik (natuurlijk ook onbewust) <i>Een bijzondere goedenavond </i>opvatte als de wens dat mijn <i>goedenavond </i>een <i>bijzondere </i>zou zijn. En een conducteur die hoopt dat mijn avond bijzonder zal zijn, dat is wel een beetje gek. <i> </i> Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-77348928220374281872016-03-02T13:03:00.002-08:002016-03-03T01:24:54.765-08:00Dit blog schrijft als een treinIk ben geabonneerd op een nieuwsbrief (eigenlijk is het gewoon reclame) van bruna.nl. Daarin stond vandaag een boek aangeprezen als<em> een boek dat je uit leest als een trein.</em><br />
<em><br /></em>
Misschien dat het me opviel vanwege die ontbrekende spatie, maar er is eigenlijk iets anders dat ik gek vond aan die zin, namelijk dat <em>als een trein </em>in combinatie met <em>je leest</em>.<br />
<a name='more'></a>Ik kende eigenlijk alleen de uitdrukking: <em>dat boek leest als een trein</em>, met <em>dat boek</em> als onderwerp. Dat is de zogeheten 'middenconstructie,' waarbij het oorspronkelijke lijdend voorwerp is gepromoveerd tot onderwerp. In de zin <em>Ik lees dat boek</em> vind ik het vreemd om <em>als een trein</em> toe te voegen. Ik heb wel het idee dat <em>Ik lees dat boek als een trein</em> ietsje beter is dan <em>Ik lees dat boek als een trein uit</em>, maar ik vind het allebei gek.<br />
<br />
De werkelijkheid geeft mij niet helemaal gelijk. De constructie <em>Ik lees dat boek als een trein</em>, zelfs met <em>uit</em>, komt een paar keer voor op het internet, maar als je een vergelijking maakt tussen bijvoorbeeld <em>dat als een trein leest</em> en <em>dat je als een trein leest</em>, dan wint de eerste met grote overmacht. Misschien moet je dus concluderen dat het in principe allebei mogelijk is, maar dat het eerste door de een of andere oorzaak (veel) gebruikelijker is. De vraag is dan: wat is die oorzaak?<br />
<br />
Hoe zit dit in elkaar? Ik denk dat we veilig kunnen zeggen dat in <em>dat boek leest als een trein</em> het boek niet zelf met een trein vergeleken wordt. Het is niet zo dat het boek gelezen wordt zoals een trein gelezen wordt of zo. Ook is het duidelijk dat de persoon die leest niet met een trein vergeleken wordt, ook niet in <em>ik lees dat boek als een trein</em>. Want de betekenis is ook niet dat ik dat boek lees zoals een trein dat boek leest.<br />
<br />
Nee, de betekenis moet zoiets zijn als dat de snelheid van het lezen van het boek vergeleken wordt met de snelheid van een trein. Een beetje een kromme vergelijking, maar dat lijkt me de enige mogelijkheid. <br />
<br />
Dat opent de weg voor twee analyses: het zou kunnen dat de structuur iets is als <em>Dat boek wordt gelezen zo snel als een trein</em>, en dat je dan <em>zo snel</em> weglaat, of <em>als een trei</em>n is "gewoon" een bijwoordelijke bepaling bij <em>lezen</em>, met de betekenis <em>Dat boek wordt gelezen en dat lezen is als een trein</em>.<br />
<br />
De eerste analyse is problematisch. Er zijn in de taalkunde geen precedenten voor het weglaten van zoiets als <em>zo snel</em>. Maar de tweede analyse heeft misschien ook wel iets aantrekkelijks. Want indien <em>als een trein</em> een bepaling is bij <em>lezen</em>, dan hebben we een mogelijkheid om het verschil tussen <em>lezen</em> en <em>uitlezen</em> te verklaren. Dan kun je zeggen dat <i>als een trein </i>wel pas bij <i>lezen</i>, maar minder bij <i>uitlezen</i>.<br />
<br />
Je hebt nu zelfs een mogelijkheid om het verschil tussen <em>Dat boek leest als een trein</em> en <em>Je leest dit boek als een trein</em> aan op te hangen. Immers, in de eerste zin heb je <i>lezen</i> in een soort passieve betekenis, en in de tweede zin heb je de actieve betekenis. Blijkbaar past de bepaling <em>als een trein</em> beter bij de passieve betekenis van <em>lezen</em> dan bij de actieve. Bovendien zal bij die handelende persoon de betekenis zich opdringen dat die persoon vergeleken wordt met een trein, hetgeen bij de ondergaande persoon minder waarschijnlijk is.<br />
<br />
Dit patroon zie je volgens mij ook in andere gevallen. Je hebt wel <i>Dit werkt als een tierelier</i> maar niet <i>Ik werk als een tierelier.</i> Wel <i>De klok liep als een zonnetje</i> maar niet <i>Het kind liep als een zonnetje</i>. Een persoonlijk onderwerp zit de idiomatische betekenis blijkbaar in de weg.Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-69763091950726180952016-02-16T08:56:00.001-08:002016-02-16T08:56:36.136-08:00De taalprof foreverHet was een beetje een sneue bedoening hier op 8 februari 2016. Er waren geen postzakken met felicitatiekaartjes bezorgd, in de inbox zaten alleen spamberichten en er zat een spinnenweb tussen toetsenbord en beeldscherm. In de gangen van het weblog ruiste een onheilspellende wind, en af en toe wentelde er een <i>tumbleweed </i>voorbij. Toen de taalprof precies op die dag arriveerde om zelf weer eens een stukje te schrijven moest hij eerst het stof uit zijn koffiebeker blazen terwijl de computer aan het upgraden was vanuit Windows XP. <br />
<br />
Ouder worden is natuurlijk ook niet echt een verdienste. Afgezien van het feit dat er tijd in gaat zitten is het een kwestie van stug volhouden en blijven bestaan. Als je niet zelf af en toe op een roltongtoeter blaast heeft niemand je in de gaten.<br />
<br />
Er was de laatste tijd natuurlijk ook minder activiteit op het weblog zelf. Een berichtje per maand, dan had je het wel gehad. De taalprof is in de loop van zijn bestaan inmiddels versplinterd in diverse manifestaties: op twitter, op facebook, als reaguurder op Neder-L en in de facebookgroep Leraar Nederlands (en overal waar iemand het woord <i>grammatica</i> opschrijft), in columns in papieren en online tijdschriften (zoals <i>Onze Taal</i>), in lezingen, gastcolleges, DOTs en andere scholingsactiviteiten. Je zou bijna denken dat het een heel bedrijf is, maar het enige bestaande bedrijf met die naam heeft niets met de echte taalprof te maken.<br />
<br />
Enfin, dat krijg je er dan van. Dat je tien jaar wordt en dat dit zo onopgemerkt voorbijgaat dat je er zelf geeneens erg in gehad hebt. Zo vergaat de digitale roem, zou je denken. Toch heeft het ook iets troostrijks: door niet meer jarig te zijn is de taalprof tijdloos geworden. <br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-69658605979039883412016-02-08T01:58:00.001-08:002016-02-08T04:33:12.817-08:00De Taalprof is het allemaal nog niet beu geluisterdHa, weer eens een leuke kwestie op twitter! Van @onzetaal ditmaal, die reageert op een zekere @Basvanderveen. Die informeert of @onzetaal bekend is met de uitdrukking <i>iets beu geluisterd zijn. </i>@onzetaal vertaalt dat naar de zin <i>Ik ben die plaat beu geluisterd, </i>en veronderstelt dat het 'de auditieve variant' is van <i>erop uitgekeken.</i> Dat lijkt inderdaad zo ongeveer de betekenis, maar het helpt ons niet verder bij de vraag hoe dit in elkaar zit.<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
Waarschijnlijk had de vraag van @Basvanderveen ook een normatieve lading, want hij vroeg erbij 'Is dit geaccepteerd Nederlands taalgebruik?' Maar daarvoor moet je niet bij de taalprof zijn. Zeker niet omdat die het afgelopen weekend de jaarlijkse <i>Taaldag </i>heeft bijgewoond, waar taalkundigen uit het hele land elkaar over hun onderzoek kwamen vertellen. En er is niets zo geschikt om je taalgevoel eens flink op te rekken als het bijwonen van een pittige, liefst taaltheoretische uiteenzetting waar de meest onmogelijke zinnen als <i>absolutely fine </i>gepresenteerd worden. Dan leer je het wel af om bij de eerste de beste licht afwijkende uitdrukking naar de rode pen te grijpen.<br />
<br />
Maar goed, <i>Ik ben die plaat beu geluisterd. </i>Laten we de normkwestie gemakshalve even terzijde schuiven, want een snelle blik op het internet wijst uit dat het best een aantal keren voorkomt, dus er zijn inderdaad mensen voor wie dit prima is. Hoe zit het dan in elkaar?<br />
<br />
De eerste vraag is natuurlijk<i> </i>of de zin werkwoordelijk of naamwoordelijk is, en met name of de kern van de zin is <i>Ik ben die plaat beu </i>of <i>Ik ben geluisterd. </i>De verleiding is groot om het eerste te zeggen, maar wat doet die toevoeging <i>geluisterd </i>daar dan bij? Anderzijds, als het <i>ik ben geluisterd </i>is, waarom is het dan niet <i>ik heb geluisterd</i>? <i>Luisteren </i>krijgt <i>hebben </i>als hulpwerkwoord van tijd. <br />
<br />
Je zou het verschil moeten kunnen aantonen met een tijdsbepaling. Als het gaat om <i>ik ben die plaat beu </i>dan is het tegenwoordige tijd, en bij <i>ik ben geluisterd </i>zou het voltooide tijd zijn. Dus, zet er een tijdsbepaling in de verleden tijd bij. Als dat kan, moet het wel voltooide tijd zijn (een tegenwoordige tijd met een bepaling in het verleden kan niet). Maar helaas, omdat het zo'n weinig voorkomende constructie is (of lijkt), laat het taalgevoel ons hierbij in de steek (mij althans). Ik heb geen idee of <i>Gisteren ben ik die plaat beu geluisterd </i>mogelijk of onmogelijk is. Ik heb er simpelweg geen intuïtie over.<br />
<br />
Terug naar de tekentafel dus. Hoe kan de constructie opgebouwd zijn? Is <i>die plaat </i>soms het lijdend voorwerp van <i>luisteren </i>(<i>ik luister die plaat</i>)? Er zit iets resultatiefs in de betekenis (ik ben die plaat beu als gevolg van het luisteren), dus wellicht is de constructie verwant aan <i>hij wandelde zijn schoenen stuk, </i>waarbij de schoenen stuk gaan als gevolg van het wandelen.<br />
<br />
Dat is een veelbelovende gedachte, want vanuit <i>Hij wandelde zijn schoenen stuk </i>kun je ook een soort lijdende vorm krijgen in de zin <i>Zijn schoenen zijn (helemaal) stuk gewandeld. </i>Ook daar is het hulpwerkwoord van de voltooide tijd dan <i>zijn, </i>terwijl je bij van <i>wandelen </i>in de gewone voltooide tijd <i>hebben </i>zou krijgen.<br />
<br />
Er is echter een verschil met onze constructie. Bij <i>hij wandelde zijn schoenen stuk </i>zijn het de schoenen die stuk gaan, en niet de wandelaar, terwijl bij <i>ik ben die platen beu geluisterd </i>juist wel de luisteraar beu is. Dat kan eigenlijk alleen maar als <i>ik ben die platen beu geluisterd </i>de lijdende vorm is van een wederkerende constructie, iets als <i>ik heb mijzelf die platen beu geluisterd</i>. In dat geval is het toevallig dat het onderwerp van <i>beu </i>(degene die iets beu wordt) dezelfde is als de luisteraar.<br />
<br />
Is dat een mogelijke constructie? Ik denk het wel. Je hebt immers ook <i>Ik ben moe gewandeld, </i>in de betekenis 'ik heb zodanig gewandeld dat het gevolg is dat ik moe ben.' Die constructie is zeker gewoner dan <i>ik ben die platen beu geluisterd. </i>Hij komt op het internet herhaaldelijk voor, ook al in oudere bronnen en met andere werkwoorden (<i>ik ben moe gegeten, </i>bijvoorbeeld). Ook zie je dit vaak aan elkaar geschreven, zoals in <i>moegestreden. </i><br />
<br />
Hoe zit <i>Ik ben moe gewandeld </i>in elkaar? Dat is niet zo moeilijk. Dat moet inderdaad de resultaatconstructie zijn (<i>ik heb mijzelf moe gewandeld</i>) en daar dan de lijdende vorm van (<i>ik ben moe gewandeld geworden</i>). Iets dergelijks heb je ook bij <i>Ik ben nat geregend, </i>dat moet zijn afgeleid van <i>Het regent </i>met <i>ik (word) nat, </i>waarbij het voorwerp <i>mij </i>verplicht de plaats van het loos onderwerp <i>het </i>inneemt.<br />
<br />
Maar wat doet <i>die plaat </i>daar dan nog bij in de zin <i>ik ben die plaat beu geluisterd</i>? Ook dat is niet zo problematisch. Het naamwoordelijk gezegde <i>beu </i>heeft (net als <i>kwijt </i>of <i>meester</i>) de bijzondere eigenschap dat het een voorwerp bij zich kan hebben. Oorspronkelijk een genitief (<i>beu van iets</i>), maar dat zie je nu nergens meer aan. In de traditionele zinsontleding zou je het een <i>oorzakelijk voorwerp </i>moeten noemen.<br />
<br />
Conclusie: <i>Ik ben die plaat beu geluisterd </i>is een prima zin ('absolutely fine'), die opgebouwd is als de voltooide tijd van de lijdende vorm <i>Ik word die plaat beu geluisterd </i>(zelfs die komt voor op het internet, puntje in het voordeel van de analyse). Dat is weer de lijdende vorm van <i>Ik heb mijzelf die plaat beu geluisterd, </i>hetgeen een normale resultaatconstructie is die bestaat uit een onovergankelijk werkwoord (<i>luisteren, wandelen</i>), waar een predikaat bij is gezet (<i>beu, moe, stuk</i>) met een onderwerp (<i>mijzelf, schoenen</i>). Het predikaat <i>beu </i>ten slotte vraagt nog om een extra zinsdeel, het oorzakelijke voorwerp (<i>die plaat</i>). Eigenlijk niks vreemds aan dus. Het is alleen een raadsel waarom het zo weinig voorkomt. <br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-26849212411765638392016-01-22T12:22:00.000-08:002016-01-22T12:22:00.928-08:00Waar stond dat filmpje ook al weer?Mensen vragen mij wel eens: "Waar stond dat filmpje ook alweer, waar je die leuke vergelijking maakte over de keeper en de persoonsvorm?" Dat filmpje staat hier:<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe width="320" height="266" class="YOUTUBE-iframe-video" data-thumbnail-src="https://i.ytimg.com/vi/JC1dfDhRScs/0.jpg" src="https://www.youtube.com/embed/JC1dfDhRScs?feature=player_embedded" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></div>
<br />
Het is wel even doorbijten om bij die vergelijking te komen, dus je kunt ook doorspoelen.<br />
<br />
Of je kunt het stukje lezen waarop die vergelijking gebaseerd is natuurlijk. Dat staat <a href="http://taalprof.blogspot.nl/2009/08/de-keeper-en-de-persoonsvorm.html">hier</a>. Of je leest een licht vervlaamste versie tussen enkele andere stukjes uit 2014 over grammatica. Dan kun je <a href="https://dl.dropboxusercontent.com/u/11404656/Taalbijlage.pdf">deze pdf </a>downloaden.Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-291025679973616622015-11-24T04:37:00.000-08:002015-11-24T04:37:11.432-08:00Nieuws over de K/kerstmanIn 2012 schreef ik <a href="http://taalprof.blogspot.nl/2012/12/hoed-u-voor-namaak.html">een blogpost over de spelling van het woord </a><i><a href="http://taalprof.blogspot.nl/2012/12/hoed-u-voor-namaak.html">K/kerstman</a>, </i>zoals die op woordenlijst.org voorgeschreven werd. Uit het voorschrift bleek namelijk dat je <i>Kerstman </i>zou moeten spellen als het om "de enige echte" zou gaan, en <i>kerstman </i>als het zou gaan om "iemand die de Kerstman speelt." Zo stond het letterlijk in de woordenlijst. Uit het voorschrift zou volgen dat spelling een geloofskwestie is: als je niet gelooft dat de Kerstman bestaat, moet je altijd <i>kerstman </i>spellen, en omgekeerd, als je <i>Kerstman </i>spelt is dat dus een geloofsbelijdenis, dat je ervan uitgaat dat "de enige echte" bestaat.<br />
<br />
In de nieuwe woordenlijst.org is dat gekke voorschrift dan eindelijk aangepast. Ik stel me zo voor dat een team van religiewetenschappers en lexicografen zich over deze netelige kwestie heeft gebogen om een ook voor agnosten en andersgelovigen hanteerbare spelling in dezen te ontwerpen. En de nieuwe regeling waarmee ze zijn gekomen is de volgende: je spelt <i>Kerstman </i>als het gaat om een "figuur in de kersttraditie." Het woord <i>Kerstman </i>staat omschreven als een <i>naam </i>(dus niet als <i>de-</i>woord), maar je hebt wel het verkleinwoord <i>Kerstmannetje </i>("Hee, Kerstmannetje, jij hier?") en <i>Kerstmannetjes </i>(waar ik me als eigennaam eerlijk gezegd weinig bij kan voorstellen). En verder staat er nog bij: <i>niet te verwarren met kerstman. </i>En <i>kerstman </i>is dan weer een gewoon <i>de-</i>woord, met enkelvoud en meervoud, en met verkleinvormen.<br />
<br />
Ik weet niet hoe het de argeloze taalgebruiker vergaat, maar ik kom er niet goed uit. Mag ik nu alleen <i>Kerstman </i>spellen als het woord zonder <i>de </i>wordt gebruikt? Iets als <i>Daar stond Kerstman ineens in de kamer</i>? Dat vind ik wel een raar geval. En waarom staat er dan "figuur in de kersttraditie" als betekenisinformatie bij? En hoezo is <i>een kerstman </i>dan géén "figuur in de kersttraditie"? Of zit er nog steeds iets in van een bedoeld verschil tussen de verwijzing naar een (al dan niet) fictief persoon enerzijds (<i>de Kerstman</i>) en anderzijds een rol (<i>de kerstman</i>) of voorwerp (<i>een kerstmannetje</i>)? Ik vrees eigenlijk het laatste, want dat zou analoog zijn aan <i>K/kerstkind </i>en <i>S/sinterklaas. </i>Daar is de regeling: als je naar de historische persoon verwijst is het met hoofdletter, anders met kleine letter. Maar met de K/kerstman gaat die redenering niet op, omdat er geen duidelijke historische persoon is (vergelijkbaar met <i>de paashaas, </i>die ook nooit met hoofdletter gespeld wordt). <br />
<br />
Volgens de woordenboekmakers is <i>de K/kerstman </i>toch iets anders dan <i>de P/paashaas, </i>ik denk omdat het om een menselijk persoon gaat, waarvan dus in elk geval de suggestie gewekt wordt dat hij (<i>Hij?</i>) echt bestaat. Maar toch: moet je nou spellen <i>Ik speel dit jaar de Kerstman </i>omdat je dan een rol speelt gebaseerd op de figuur in de kersttraditie, maar <i>Ik ben dit jaar de kerstman </i>omdat je dan de rol zelf aanduidt en niet de figuur? En <i>Dit is een poppetje van het Kerstmannetje </i>omdat het poppetje de bedoeling heeft de figuur af te beelden, maar <i>Dit is een leuk kerstmannetje </i>als je naar dat poppetje zelf verwijst? Zoals gezegd: ik kom er niet goed uit.<br />
<br />
Het is dat het einde van het jaar uitnodigt tot inkeer en bezinning op de grote mysteriën des levens, want anders was dit alles natuurlijk onverdraaglijk. Nu schrijf ik het probleem bij op de lange lijst van raadsels waarvan de oplossing mij in het hiernamaals zal worden uitgelegd. Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-23731385043280891762015-11-08T02:23:00.001-08:002015-11-08T02:26:49.272-08:00Daar wordt weer eens aan dezelfde deur gekloptMisschien is het ook wel een eeuwige kwestie: bestaat er wel zoiets als een <i>plaatsonderwerp</i>? Daarover heb ik <a href="http://taalprof.blogspot.nl/2007/10/wat-is-een-plaatsonderwerp.html">al in 2007 eens een stukje</a> geschreven, maar zo af en toe loop ik iemand tegen het lijf (een taalkundige, een leraar, of een gewoon mens, dat komt ook voor) die vindt dat het plaatsonderwerp maar een onzinnige term is voor een zinsdeel dat heel goed met de benoeming <i>bijwoordelijke bepaling </i>afgedaan kan worden.<br />
<a name='more'></a><br />
Ik denk dat het hele punt aan beide kanten niet helemaal overtuigend gemaakt kan worden. Het plaatsonderwerp heeft eigenschappen die helemaal niet passen bij een onderwerp (het is niet referentieel, het geen zelfstandig naamwoord en ook geen duidelijk zelfstandig voornaamwoord, het draagt geen getal, geen persoon, en het kan wegvallen als het onmiddellijk naast een bijwoordelijke bepaling staat). Anderzijds heeft het ook kenmerken die uitzonderlijk zijn voor een bijwoordelijke bepaling: het is gevoelig voor eigenschappen van de zin die met het onderwerp samenhangen (er kan een 'getalsonderwerp' bij, het staat onbeklemtoond op de eerste zinsplaats, en het komt zelfs voor in combinatie met <i>daar, </i>wat een 'echte' bijwoordelijke bepaling van plaats is).<br />
<br />
Nog lastiger wordt het in die gevallen dat het plaatsonderwerp <i>er </i>vervangen zou zijn door het woordje <i>daar. </i>Het gaat dan altijd om uitzonderlijke gevallen, zoals in de liedtekst <i>Daar was laatst een meisje loos </i>en het sprookjesbegin <i>Daar was eens... </i>In beide gevallen heb je niet de indruk dat je <i>daar </i>kunt bevragen met <i>waar </i>(<i>Waar was laatst een meisje loos? Waar was eens?</i>), hetgeen een indicatie zou kunnen zijn dat <i>daar </i>hier niet echt iets betekent, maar alleen ter opvulling gebruikt is. En het zou dan <i>daar </i>zijn en niet <i>er </i>vanwege het metrum of de archaïsche formule.<br />
<br />
Vandaag had ik een discussie op facebook over de zin <i>Daar werd aan de deur geklopt. </i>Is <i>daar </i>daar nu plaatsonderwerp of bijwoordelijke bepaling van plaats? Ik zou neigen naar plaatsonderwerp, ik denk voornamelijk omdat ik het bevragen vreemd vind (<i>Waar werd aan de deur geklopt? Nou daar!</i>). In de bijwoordelijke interpretatie stel ik me voor dat je met een timmerman naar de slijtplekken op een deur staat te kijken en dan uitlegt: 'Kijk, daar werd steeds aan de deur geklopt.' In het lied begrijp ik <i>daar </i>eerder in een afgezwakte betekenis, die meer weg heeft van het plaatsonderwerp. Ik geloof niet dat men, al zingende, ook nog de behoefte heeft om de plaats van de deur nader aan te wijzen. Gewoonlijk is in de huiselijke context bekend waar de deur zich bevindt. <br />
<br />
Veel meer argumentatie heb je denk ik niet. Je kunt nog opmerken dat los van die muzikale context de zin <i>Daar werd aan de deur geklopt </i>gemarkeerder is dan <i>Er werd aan de deur geklopt, </i>en in die laatste zin heb je betere argumenten om van een plaatsonderwerp te spreken (zoals <i>er </i>onbeklemtoond op de eerste zinsplaats), maar dan houdt het zo ongeveer op.<br />
<br />
Misschien heb ik nog een "deiktisch argument." Als je tijdens het uitspreken van het woordje <i>daar </i>in het lied iets met je vinger zou willen doen (iets ondersteunends in de talige context dan), dan lijkt het me heel onnatuurlijk om nadrukkelijk in de richting van de deur te wijzen (als wij vroeger in de kamer zaten was de voordeur niet eens zichtbaar, omdat die zich in de gang bevond). Wat je volgens mij eerder doet, is met je vinger recht omhoog, in de lucht wijzen (ongeveer ter hoogte van je gezicht, in de buurt van je oor). Dat lijkt me de betekenis van het presentationele <i>er. </i>Het plaatsonderwerp kondigt iets aan. Meestal het getalsonderwerp, maar bij gebrek aan een getalsonderwerp hier de gebeurtenis van het kloppen. Daarom vind ik <i>daar </i>in <i>Daar wordt aan de deur geklopt </i>toch meer een plaatsonderwerp.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com13tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-13895595832768371172015-10-29T06:14:00.005-07:002015-10-29T06:14:52.875-07:00De Nederlandse spelling is triviaalEven een trivialiteitje ertussendoor.<br />
<br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="false"
DefSemiHidden="false" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="371">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="header"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footer"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of figures"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope return"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="line number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="page number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of authorities"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="macro"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="toa heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Closing"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Message Header"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Salutation"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Date"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Note Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Block Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="FollowedHyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Document Map"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Plain Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="E-mail Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Top of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Bottom of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal (Web)"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Acronym"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Cite"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Code"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Definition"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Keyboard"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Preformatted"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Sample"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Typewriter"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Variable"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Table"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation subject"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="No List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Contemporary"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Elegant"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Professional"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Balloon Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Theme"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" QFormat="true"
Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" QFormat="true"
Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" QFormat="true"
Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" QFormat="true"
Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" QFormat="true"
Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" QFormat="true"
Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="41" Name="Plain Table 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="42" Name="Plain Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="43" Name="Plain Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="44" Name="Plain Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="45" Name="Plain Table 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="40" Name="Grid Table Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="Grid Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="Grid Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="Grid Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="List Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="List Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="List Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 6"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:8.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:107%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri",sans-serif;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style>
<![endif]-->
<br />
<div class="MsoNormal">
In navolging van <a href="http://projecteuclid.org/download/pdf_1/euclid.em/1062620828">Mestre e.a. (1993)</a> en als antwoord op <a href="http://wiskwa.tumblr.com/post/132139729882/letterrekenen">deze uitdaging</a> volgt hier het bewijs
dat de Nederlandse spelling G triviaal is. We gaan uit van 26 letters (het kan
ook met de IJ als 1 letter), en elk woord is een vermenigvuldiging van de
letters. Dan volgt uit de gelijkheid <i style="mso-bidi-font-style: normal;">pat=pad
</i>(qua uitspraak), dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">t=d </i>(<i style="mso-bidi-font-style: normal;">t </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">d
</i>zijn <i style="mso-bidi-font-style: normal;">triviaal</i>). Op dezelfde wijze
volgt uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">lab=lap </i>dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">b </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">p
</i>triviaal zijn, en uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">klak=claque </i>volgt
in ieder geval dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">k </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">c </i>triviaal zijn (bovendien volgt daaruit
dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">que=k, </i>waarover later meer). </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">fez=fes, lev=lef </i>en
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">lag=lach </i>volgt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">z, s, v, f, g </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">h </i>triviaal zijn (immers, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ch=g
</i>en van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">c </i>was al bewezen dat het
triviaal is). </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">impasse=inpassen </i>volgt
dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">m </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">n </i>triviaal zijn, en uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">verrassen=verassen
</i>volgt eveneens dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">r </i>triviaal is.
De trivialiteit van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">l </i>volgt uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">gril=grill </i>(de uitspraak van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">grill </i>met een wrijfklank aan het begin
is standaard). </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Ook de klinkers zijn alle triviaal. Uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">eb=app </i>volgt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">e </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">a </i>triviaal zijn, uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">roux=roe </i>volgt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ux </i>triviaal is, hetgeen zowel <i style="mso-bidi-font-style: normal;">u
</i>als <i style="mso-bidi-font-style: normal;">x </i>triviaal maakt. Uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">oorschot=oirschot </i>volgt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">i </i>triviaal is, en uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">o=eau </i>volgt dat ook <i style="mso-bidi-font-style: normal;">o </i>triviaal is (voor wie denkt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">eau </i><span style="mso-bidi-font-style: normal;"></span>geen Nederlands woord is: het is onderdeel van het woord <i style="mso-bidi-font-style: normal;">eau de cologne, </i>en aangezien spaties geen
onderdeel van de 26 letters vormen, geldt dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">eau
</i>in G een woord is.) </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Nu volgt uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">claque=klak
</i>ook de trivialiteit van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">q. </i>Immers,
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">k=que </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">k, u </i>en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">e </i>zijn al
triviaal. Dus moet <i style="mso-bidi-font-style: normal;">q </i>ook triviaal
zijn.</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Uit <i style="mso-bidi-font-style: normal;">wij=wei </i>volgt
dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">j </i>triviaal is (want de andere
letters waren al triviaal). In een stelsel met <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ij </i>als aparte letter zou volgen dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ij </i>triviaal is, en hebben we voor de trivialiteit van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">j </i>bijvoorbeeld <i style="mso-bidi-font-style: normal;">yo=Jo </i>nodig.</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Ten slotte kan de trivialiteit van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">w </i>bewezen worden door de gelijkheid <i style="mso-bidi-font-style: normal;">verkwist=verquizt. </i>Het woord <i style="mso-bidi-font-style: normal;">verquizt
</i>is een regelmatig gevormd werkwoord afgeleid van het voorvoegsel <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ver- </i>en een zelfstandig naamwoord <i style="mso-bidi-font-style: normal;">quiz </i>(betekenis: “tot een quiz maken”). <br style="mso-special-character: line-break;" />
</div>
<div class="MsoNormal">
<br style="mso-special-character: line-break;" />
</div>
<div class="MsoNormal">
Hieruit volgt dat de Nederlandse spelling G triviaal is. <br style="mso-special-character: line-break;" />
</div>
Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-89529626085696404922015-09-26T04:03:00.002-07:002015-09-26T04:03:17.273-07:00Wie wil de taal nog mooier dan hij is?Zojuist hoorde ik Jaco de Kraker bij het radioprogramma De Taalstaat. Hij had net gereageerd op een typische taalvraag, van een luisteraar die vond dat je bij een weerbericht niet kon zeggen dat er morgen <i>geregeld </i>buien zouden zijn, omdat dit nu eenmaal niet <i>geregeld </i>is. Jaco maakte glashelder duidelijk dat dit een onjuiste opvatting was, want <i>geregeld </i>heeft een bredere betekenis dan alleen een letterlijke (ik denk dat je het in die brede betekenis ook geen werkwoord zou moeten noemen maar een bijwoordelijk gebruikt bijvoeglijk naamwoord). Hij merkte ook nog terecht op dat het eigenlijk vreemd was dat de luisteraar <i>geregeld </i>afkeurde en <i>regelmatig </i>bepleitte, omdat er ook mensen zijn die (net zo onterecht) <i>regelmatig </i>bekritiseren omdat er immers geen regelmaat in de buien voorspeld wordt.<br />
<br />
Mooi uitgelegd, zou je zeggen, prima duidelijk gemaakt dat woorden lang niet altijd een letterlijke betekenis hebben of houden, maar dat betekenissen in bepaalde contexten zich ontwikkelen. <i>Geregeld </i>en <i>regelmatig </i>zijn in de context van weerberichten (ongeveer) synoniem, maar in andere contexten (bijvoorbeeld <i>geregelde troepen </i>of <i>een regelmatige hartslag</i>) heb je soms wel die specifieke keuze. Wanneer je precies welke betekenis heeft kun je in zijn algemeenheid niet zeggen (Jacco had de grap kunnen maken dat dit niet geregeld is, en dat er ook niet veel regelmaat in zit). Maar toen kwam de presentator Frits Spits nog met een slotvraag: "We willen wel duidelijkheid, Jaco!" En Jaco leek zich te verontschuldigen: "Tja, ik kan het niet mooier maken dan het is."<br />
<br />
Jaco had natuurlijk groot gelijk, maar waarom zich verontschuldigen? We moeten helemaal die duidelijkheid niet willen! "Duidelijkheid" zou betekenen dat je in iedere context maar één keuze hebt, en dat je dat dan ook nog eens van tevoren kunt vastleggen. Dat is toch niks voor een taalliefhebber? Waarom zou je in vredesnaam duidelijkheid willen? Je wilt toch niet dat onze creativiteit door de knellende banden van de duidelijkheid beknot wordt? Wij willen vrijheid in onze keuzes! Weg met de duidelijkheid!Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-84085303586051394822015-09-16T06:33:00.002-07:002015-09-16T06:33:34.247-07:00Taalprof en nieuwsgierigVan de week een discussie op de facebookpagina voor Leraren Nederlands. Iemand had een radiospotje gehoord dat begon met <i>Ik ben Achmed en mijn baan kwijt. </i>Kromme tenen, hilariteit. Iemand merkte op dat dit een pijnlijke dubbelzinnigheid was, en ik moet eerlijk zeggen dat het even duurde voordat ik 'm zag (Marc van Oostendorp moest het me uitleggen): je kunt de zin ook lezen als een samentrekking van <i>Ik ben Achmed kwijt en ik ben mijn baan kwijt. </i><br />
<br />
Maar eigenlijk ging de discussie over de samentrekking van <i>Ik ben Achmed en ik ben mijn baan kwijt. </i>Dat zou - zo merkte iemand op - een 'foutieve samentrekking' zijn. Maar waarom eigenlijk?<br />
<a name='more'></a><br />
Waarom zou je <i>ik </i>niet mogen samentrekken in <i>Ik ben Achmed en ik ben mijn baan kwijt</i>? In beide delen van de nevenschikking is <i>ik </i>het onderwerp, in beide delen staat het op de eerste plaats, en de rest van de zin is in beide gevallen een naamwoordelijk gezegde. Hoezo foutieve samentrekking?<br />
<br />
Toch deel ik het taalgevoel van de mensen die het maar een gekke zin vonden. En dat lag niet aan die dubbelzinnigheid, want <i>Ik ben Achmed en iets kwijt </i>mist de dubbelzinnigheid maar is net zo gek, evenals <i>Ik ben iets kwijt en Achmed, </i>wat zo mogelijk nog vreemder is en in elk geval niet dubbelzinnig.<br />
<br />
Er moet dus iets in de betekenis van het onderwerp zitten dat ervoor zorgt dat die samentrekking vreemd is. Wat kan dat zijn? Is <i>Ik ben Achmed </i>in de betekenis <i>Ik heet Achmed </i>soms toch werkwoordelijk? Daar lijkt het niet op, want <i>Ik ben Amsterdammer en mijn baan kwijt </i>heeft ook iets geks, terwijl <i>Ik ben Amsterdammer </i>niet betekent <i>Ik heet Amsterdammer.</i> En <i>Ik ben Achmed en Amsterdammer </i>is dan weer OK.<br />
<br />
Toch lijkt het erop dat het verschil in de soort van eigenschap een rol speelt. In het geval van <i>Achmed zijn </i>en <i>Amsterdammer </i>zijn gaat het om een soort "inherente eigenschap:" een naam draag je gewoonlijk je hele leven, en ook het Amsterdammerschap is iets wat je als iets permanents zou kunnen beschouwen. Maar <i>je baan kwijt zijn, </i>net als <i>verbaasd </i>of in mindere mate <i>verdrietig </i>is een veel toevalliger, incidentelere eigenschap. Blijkbaar is het dan vreemd om bij een nevenschikking het onderwerp (en de persoonsvorm) samen te trekken, want daardoor lijkt het een nevenschikking van ongelijke eigenschappen te worden. Dus <i>Ik ben Amsterdammer en verbaasd </i>is net zo gek, terwijl <i>Ik ben verbaasd en verdrietig </i>prima is, evenals <i>Ik ben verdrietig en mijn baan kwijt. </i><br />
<br />
Misschien dat zelfs de gelijke vorm nog een zwakke rol speelt, want als ik heel eerlijk ben vind ik <i>Ik ben verdrietig en mijn baan kwijt </i>weer iets gekker, maar <i>Ik ben verdrietig en in de war </i>is dan weer beter. Hoe dan ook: <i>Ik ben taalprof en nieuwsgierig </i>heeft iets geks, en dat kan er niet aan liggen dat die twee eigenschappen niet samengaan. Want dat is eigenlijk wel het geval. Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com16tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-68252978779003467462015-05-16T05:05:00.002-07:002015-05-16T05:05:11.947-07:00Ken toch je grammaticatype!Als ik het goed zie heeft nog niet iedere taalliefhebber de test gedaan om zijn of haar grammaticatype te bepalen. Maar dat is wel de bedoeling! Het is geen taaltoets, je wordt er niet op afgerekend, maar het leven wordt er zo veel aangenamer op als je het weet. Doe <a href="http://taalprof.blogspot.nl/2015/01/ken-je-grammaticatype.html">hier de test</a>. Je mag ook een taalhater zijn.Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-87341164696472956822015-04-25T04:02:00.002-07:002015-04-25T04:18:35.635-07:00Ik denk niet dat iemand het begrepen heeftRutger kwam er niet goed uit, vandaag in de Taalstaat. Een luisteraar had zich al jaren geërgerd aan het "foutieve" gebruik van het woordje <i>niet </i>in de zin <i>Ik denk niet dat het regent. </i>Je bedoelt toch immers <i>Ik denk dat het niet regent? </i>Nou, zég dat dan!<br />
<br />
Genuanceerd taaladviseur als hij is probeerde Rutger duidelijk te maken dat je best <i>Ik denk niet dat het regent </i>kunt zeggen als je bedoelt <i>Ik denk dat het niet regent. </i>Want, zo probeerde hij uit te leggen: als je zegt dat je iets niet denkt, dan zit daar automatisch de betekenis in dat je juist het omgekeerde wel denkt.<br />
<br />
Het is een begrijpelijke poging om het voor een breed publiek aannemelijk te maken, maar ik denk niet dat verstokte critici nu ineens overtuigd zijn. En dat komt omdat de uitleg eigenlijk niet klopt.<br />
<a name='more'></a><br />
Wat er echt aan de hand is, probeerde Rutger wel te vertellen: bij sommige werkwoorden kun je een ontkenning uit de bijzin halen en voor aan de zin zetten voor extra nadruk. Dat klopt, maar het raakte ondergesneeuwd door die verkeerde uitleg dat je door te zeggen dat je iets niet vindt, automatisch het omgekeerde zou vinden. Want dat laatste klopt natuurlijk niet. Dat is bij andere werkwoorden ook niet zo: stel dat het regent, en ik weet niet dat het regent, dan kun je niet concluderen dat ik wel weet dat het niet regent. Want het regent wel, ik wéét het alleen niet.<br />
<br />
Wat is er dan wel aan de hand? Wel, niets meer of minder dan wat Rutger tussen neus en lippen zei: bij sommige werkwoorden, zoals <i>denken, hopen </i>en <i>verwachten </i>kun je de ontkenning uit de bijzin naar voren halen. En bij andere werkwoorden kan dat niet.<br />
<br />
Hoe had hij dit beter kunnen uitleggen? Ik denk dat hij eerst duidelijke verschillen naar voren had moeten halen, en allereerst zonder oordeel. Hij had bijvoorbeeld kunnen zeggen: mensen gebruiken inderdaad <i>Ik denk niet dat het regent </i>in de betekenis <i>Ik denk dat het niet regent. </i>Dat is echter beperkt tot een paar werkwoorden. Bij de meeste werkwoorden kan dat niet. Je kunt niet <i>Ik weet niet dat het regent </i>gebruiken in de betekenis <i>Ik weet dat het niet regent. </i>En <i>Ik vind het niet leuk dat het regent </i>kan nooit betekenen <i>Ik vind het leuk dat het niet regent. </i>Wat is daar aan de hand?<br />
<br />
<i> </i><br />
Bij sommige werkwoorden, zoals <i>denken, hopen, verwachten, geloven, </i>kun je een ontkenning in de bijzin naar voren halen. Dan krijg je bijvoorbeeld in plaats van <i>Ik geloof dat het niet regent </i>de zin <i>Ik geloof niet dat het regent, </i>in dezelfde betekenis. Maar wacht: het woordje <i>niet </i>kun je ook nog steeds gebruiken om <i>geloven </i>te ontkennen. Dat betekent dat <i>Ik geloof niet dat het regent </i>dubbelzinnig is. <i>Niet </i>is de ontkenning die bij de bijzin hoort, of de ontkenning die bij <i>geloof </i>hoort.<br />
<br />
Het mooie is dat je dit kunt horen: als je zegt <i>Ik gelóóf niet dat het regent, </i>met klemtoon op <i>geloof </i>en geen klemtoon op <i>niet, </i>dan heb je de ontkenning van <i>geloof. </i>Zeg je daarentegen <i>Ik geloof níét dat het regent, </i>zonder klemtoon op <i>geloof </i>en met klemtoon op <i>niet, </i>dan is het de naar voren gehaalde ontkenning, die eigenlijk bij de bijzin hoort.<br />
<br />
En dan nu de vraag of het fout is: nee, dat is niet zo. Bij de genoemde werkwoorden kun je dat rustig doen, het behoort tot het taalsysteem van het Nederlands, het is in de handboeken beschreven en het draagt het stempel van de goedkeuring door de taaladviseurs. O ja, en je voelt het zelf al. Er is dus he-le-maal niks mis mee. Onterechte ergernis! Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com15tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-326600266835232812015-02-27T04:08:00.002-08:002015-02-27T04:08:17.166-08:00Woord zoekt zinsdeelGisteren gaf ik een gastcollege over grammaticaonderwijs op een lerarenopleiding. Tijdens dat college kreeg ik een vraag waar ik te weinig tijd voor had. Ik beloofde toen er later nog uitgebreid op in te gaan. Hierbij los ik deze belofte in.<br />
<br />
De vraag was: hoe leg ik aan mijn vmbo-leerlingen het verschil uit tussen woordsoort en zinsdeel? De achtergrond hiervan was dat leerlingen de benoemingen voortdurend door elkaar haalden. Dan was je bezig met zinsdeelbenoeming, en dan hadden ze het over zelfstandig naamwoord. Dus of ik een idee had hoe ik dat verschil voor eens en voor altijd duidelijk kon maken.<br />
<a name='more'></a><br />
Tijdens het college dacht ik aan een vergelijking met voetbal (dat is vaak mijn eerste reflex). Bij het voetbal heb je het over soorten spelers, zoals <i>aanvaller, </i>of <i>keeper, </i>of <i>linkspoot. </i>Dan heb je het over de spelers die je bij wissels kunt inzetten zonder het spelconcept te veranderen. Een aanvaller voor een aanvaller, een rechtsback voor een rechtsback. Die beschrijving komt overeen met de woordsoortenbeschrijving. In tegenstelling daarmee kun je het hebben over spelconcepten als 4-4-2, of combinaties als <i>een-tweetje, </i>en zelfs variabele eigenschappen als <i>aanvoerder. </i>Dat zijn rollen die de spelers spelen, taken die uitgevoerd worden. Dat beschrijvingsniveau komt overeen met de ontleding in zinsdelen.<br />
<br />
Bij het uitleggen van dat idee merkte ik echter dat deze vergelijking misschien te abstract was, en te ver van de taal zelf stond. Daarom maar eens een andere poging.<br />
<br />
Kijk eens naar een zinnetje als <i>Boer zoekt vrouw. </i>Dat zinnetje bestaat uit drie woorden. Die woorden hebben elk een afzonderlijke betekenis, en ze hebben samen een extra betekenis. In een andere volgorde, bijvoorbeeld <i>Vrouw zoekt boer, </i>zijn de betekenissen van de woorden hetzelfde, maar de zin betekent iets heel anders.<br />
<br />
Het is dus nuttig om woorden apart te beschrijven, maar je moet ook een beschrijving hebben van die woordcombinaties. Daarom praten we niet alleen over woordsoorten, maar ook over zinsdelen.<br />
<br />
In het voorbeeld <i>Boer zoekt vrouw </i>zijn <i>boer </i>en <i>vrouw </i>allebei zelfstandig naamwoord, en <i>zoekt </i>is een werkwoord. Het idee achter die beschrijving is dat je <i>boer </i>en <i>vrouw </i>ook kunt inwisselen. In elke zin waar <i>vrouw </i>staat, kun je in principe ook <i>boer </i>invullen. Dat kan wel eens botsen met de betekenis, of je hebt speciale uitdrukkingen (van <i>een boer laten </i>kun je niet zomaar maken <i>een vrouw laten</i>), maar in principe, volgens de woordsoort, kan het.<br />
<br />
Woordsoorten zijn handig, omdat ze iets zeggen over wat je met zo'n woord kunt doen: van zelfstandige naamwoorden kun je meestal een meervoud maken (<i>boeren </i>en <i>vrouwen</i>), of een verkleinwoord (<i>boertje </i>en <i>vrouwtje</i>), je kunt ze combineren met een lidwoord (<i>de boer, de vrouw</i>), of je kunt ze gebruiken in een samenstelling (<i>boerenhuis, vrouwenhuis</i>).<br />
<br />
Zinsdelen gaan meer over de rol die de woorden in de betekenis van de zin spelen. In <i>boer zoekt vrouw </i>is <i>boer </i>het onderwerp en <i>vrouw </i>het lijdend voorwerp, en in <i>vrouw zoekt boer </i>is <i>vrouw </i>het onderwerp en <i>boer </i>het lijdend voorwerp. Dat <i>boer </i>in de eerste zin onderwerp is, ligt niet aan het woord <i>boer </i>zelf (dat kan ook als een ander zinsdeel optreden) maar aan de plaats die het als zinsdeel inneemt: het staat vooraan, en het is net als de persoonsvorm (<i>zoekt</i>) enkelvoud.<br />
<br />
Woordsoorten gaan over wat je met een woord kunt doen, en zinsdelen gaan over welke rol ze spelen in de constructie van de zin. Dat is het verschil.Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-639890917071462192015-02-22T15:40:00.001-08:002015-02-22T15:40:46.612-08:00Esprit d'escalier<p>Heb ik net een stukje geschreven over <em>Werk ze!, </em>sluit ik mijn computer, stap ik onder de douche, en terwijl het water over me heen stroomt bedenk ik een ijzersterk argument waarom <em>ze </em>geen uitgang van het werkwoord kan zijn. Dan toch nog maar even een aanvulling:</p><p>Als iemand tegen je zegt, <em>Ik ga nu wandelen en slapen, </em>dan kun je daarop antwoorden: <em>Nou, wandel en slaap ze dan maar! </em>Nietwaar? Je kunt natuurlijk ook zeggen <em>Wandel ze en slaap ze dan maar, </em>maar het punt is dat je het eerste <em>ze </em>kunt weglaten. Dat kan nooit bij een uitgang.</p><p>Kijk maar: als je zegt <em>hij wandelt en slaapt, </em>dan kun je daar nooit van maken <em>Hij wandel- en slaapt. </em>Ook niet in een bijzin: <em>Ik zie dat hij wandel- en slaapt, </em>dat kan niet. Ook niet met andere uitgangen: <em>Hij lachte en werkte </em>wordt nooit <em>Hij lach- en werkte, </em>of <em>Ik hoorde dat hij lach- en werkte.</em></p><p>Kortom: uitgangen van werkwoorden kun je niet samentrekken, z<em>e </em>in <em>Werk ze! </em>wel. Dus <em>ze </em>is geen uitgang.</p>Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com8tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-71529442804248943252015-02-22T14:47:00.000-08:002015-02-22T14:49:39.368-08:00Twitter ze! Een halve generatie geleden, in 1998, schreef ik <a href="https://onzetaal.nl/uploads/editor/1998__78_coppen_werk_ze.pdf">in Onze Taal een artikel</a> over de constructie <i>Werk ze! </i>Op de taalkalender van het genootschap had een verklaring van deze constructie gestaan die erop neerkwam dat <i>ze </i>een soort afgesleten lijdend voorwerp was. Dat leek mij onwaarschijnlijk, want deze constructie (die overigens in België niet voorkomt) beperkt zich tot werkwoorden die juist géén lijdend voorwerp hebben (of hoeven hebben): <i>wandel ze, slaap ze, werk ze, </i>dat is allemaal prima, terwijl <i>iets wandelen, iets slapen </i>en <i>iets werken </i>allemaal op zijn zachtst gezegd uitzonderlijk zijn.<br />
<br />
Deze avond barstte er op Twitter ineens een kleine discussie los, aangezwengeld door @ThHN09, @LiesKoen en @RPlasterk, die het artikel uit 1998 maar lang en ingewikkeld vonden, en niet overtuigend genoeg. Tijd dus voor een ingekorte versie.<br />
<br />
<a name='more'></a>Daar gaat-ie dan: Naar mijn idee is <i>Eet ze! </i>een verkorte versie van de constructie met resultaatbepaling. Die komt voor bij werkwoorden die geen lijdend voorwerp hoeven te hebben, en hij bestaat uit het toevoegen van een zinsdeel met een predicaat, zoals in <i>Hij at zijn buikje rond. </i>Hierin staat <i>zijn buikje </i>wel op de plaats van het lijdend voorwerp, en misschien zou je het in een schoolgrammatica zelfs het lijdend voorwerp moeten noemen, maar <i>zijn buikje </i>is natuurlijk niet datgene wat gegeten wordt. Het gaat in deze constructie om het resultaat dat zijn buikje rond wordt als gevolg van het eten.<br />
<br />
<i>Eet ze! </i>is dus volgens mij een verkorte versie van <i>Eet je buikje rond! </i>maar dan met <i>ze </i>in plaats van <i>je buikje </i>en het resultaat (<i>rond</i>) helemaal weggelaten. Waarom zou je dat doen? Het weglaten van het resultaat zelf kan alleen in een context van goede verstandhouding (en dat is precies de context waarin de constructie gebruikt wordt), en het roept een soort vanzelfsprekende betekenis op. Dit sluit aan bij het feit dat de constructie juist voorkomt bij dingen die je vaker (als gewoonte) doet. Mijn sterkste voorbeeld in 1998 was <i>Spring ze! </i>Een vreemde wens, maar uitgeroepen tegen een schoonspringer die op het punt staat van de duikplank af te springen is het prima.<br />
<br />
Weglaatconstructies worden vaker gebruikt als mensen elkaar goed kennen (of dat willen uitdrukken), en ze hebben vaker emotioneel geladen inhouden. Andere voorbeelden zijn <i>Ik zál je...! </i>en <i>Ik vínd het...!</i> of <i>Laat me! </i>Daar worden soortgelijke predicaten weggelaten: het weglaten heeft een sterk emotioneel effect, omdat je uitdrukt dat je gevoel zo sterk is dat de luisteraar wel weet wat je bedoelt. <br />
<br />
Wat was de discussie op twitter, behalve dat het artikel uit 1998 te ingewikkeld was? Nou ja, er werd geopperd of het niet eigenlijk <i>Werkse! </i>zou moeten zijn, waarin <i>-se </i>een uitgang van het werkwoord was, iets als een aanvoegende wijs.<br />
<br />
Hoewel je natuurlijk nooit iets kunt uitsluiten is er van alles in te brengen tegen dit idee, en eigenlijk is er maar bitter weinig wat ervoor spreekt. Ten eerste zou zo'n uitgang dan een vervoeging van het werkwoord moeten zijn, om precies te zijn <i>-ze </i>(want het zou dan <i>Wandelze! </i>zijn en niet <i>Wandelse!</i>), dat dan tot <i>-se </i>zou assimileren. Maar zo'n vervoeging heeft in elk geval nooit bestaan. Hij zou dan in de laatste eeuw in Nederland spontaan moeten zijn opgekomen, alleen in deze constructie. Dat is onwaarschijnlijker dan mijn analyse, die de constructie verklaart uit een normale, veel voorkomende vorm (de resultaatconstructie).<br />
<br />
Een uitgang <i>-ze </i>is ook op geen enkele manier met een oude aanvoegende wijs te verbinden. Die zou iets zijn als <i>Men wandele een uur in de frisse lucht, </i>waarbij ten eerste altijd een onderwerp staat, en ten tweede geen spoor van een <i>z </i>of <i>s </i>te bekennen valt.<br />
<br />
Dat is dus allemaal uiterst problematisch, dat idee van een uitgang. Maar wat erger is: wat lost het op? Je hebt dan een uitgang die om onverklaarbare redenen alleen optreedt bij werkwoorden die geen lijdend voorwerp hoeven te hebben, die zelf nooit met een lijdend voorwerp gecombineerd kan worden (je kunt niet iets krijgen als <i>Eetse aardbeien! </i>of zo), en die de wens van een gunstig resultaat inhoudt. Dat laatste zweemt wel een beetje naar een <i>optatieve </i>betekenis, maar die betekenis is in het moderne Nederlands al door de gebiedende wijs overgenomen, en als je aanneemt dat we hier met een gebiedende wijs te maken hebben is die dus al inbegrepen.<br />
<br />
Een ander discussiepunt op twitter was de vraag waarom het dan <i>ze </i>was. Daar heb ik ook niet meteen een antwoord op. Ik weet niet eens zeker of het wel het meervoudige <i>ze </i>is (<i>ze </i>kan ook enkelvoud zijn). Naar mijn idee is het in elk geval een betekenisloos element, dat er alleen maar toe dient om aan te geven dat er een resultaat is weggelaten. Laat je <i>ze </i>weg, dan blijkt nergens uit dat je een succeswens op het oog hebt. Doordat het er echter staat, juist bij werkwoorden waarbij je geen lijdend voorwerp verwacht, roep je die resultaatconstructie (met bijbehorende betekenis) op.<i> </i>Het is dus de meest efficiënte manier om de gebiedende wijs (met wensbetekenis) te koppelen aan een resultaat. <br />
<br />
Ik kan er wel een beetje over speculeren waarom het <i>ze </i>is en niet bijvoorbeeld <i>het</i>. Andere constructies met betekenisloze elementen betreffen natuurverschijnselen (<i>het regent</i>) en eigen emoties (<i>Hij had me toch een rare opvatting </i>of <i>Ik smeer 'm</i>). Het gebruik van <i>ze </i>zou kunnen aansluiten bij die emotionele betekenis: het goede resultaat dat je wenst is een goed resultaat in de ogen van<i> </i>anderen: <i>ze. </i>Maar daar heb ik verder geen enkele aanwijzing voor. <i></i><br />
<br />
<br />Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com16tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-42431124463810205832015-01-22T03:49:00.001-08:002017-10-17T15:05:54.061-07:00Ken je Grammaticatype<div id="uquiz_embed" data-quiz-id="sisFrB" data-width="650"></div>
<script src="https://uquiz.com/embed.js"></script>Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-5485559302837797803.post-67651335195272569672015-01-02T04:00:00.003-08:002015-01-02T04:00:20.782-08:00De taalprof is ook geen selfieHet is misschien wel de meest geciteerde zin uit de koninklijke kersttoespraak van 2014: "Nederland is meer dan 17 miljoen selfies." Veel lof was er voor het gebruik van het moderne woord <em>selfie </em>in zo'n taditioneel en eerbiedwaardig genre. Men zag er een teken in van informalisering en modernisering. Ik heb echter niemand gehoord over de betekenis. Want wat bedoelde de koning eigenlijk?<p> </p><p>Ik dacht dat een <em>selfie </em>een foto was van jezelf (in allerlei contexten), vaak geplaatst op sociale media. Maar was dat wat er in de toespraak bedoeld werd? "Nederland is meer dan 17 miljoen foto's van jezelf"?</p><p> </p><p>Het kan natuurlijk zijn dat hier sprake is van een bewuste stijlfiguur: het fotografische zelfportret wordt hier gebruikt als een <em>metonymie</em>: de foto staat eigenlijk voor de persoon. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat de vorst het woord in een andere <em>betekenis </em>gebruikte: een <em>selfie</em> is volgens hem blijkbaar een <em>individu</em>, dat in geen enkele relatie tot andere individuen (of tot de samenleving) staat. Misschien als een anglicistische afkorting van <em>zelfingenomen </em>of <em>in zichzelf gekeerd. </em></p><p> </p><p>Het wachten is nu op een gebruikswijze als <em>Ik ben een echte selfie, </em>of <em>Hij gedroeg zich nog te veel als een selfie, </em>waarmee de betekenisverschuiving een feit is geworden. Kan het vernieuwde woord nog een keer woord van het jaar worden.</p><p> </p>Taalprofhttp://www.blogger.com/profile/12667945176269041458noreply@blogger.com9