De taalprof deed mee aan een lezerenquête op de website van de NRC. De laatste vraag was of hij interesse had in deelname aan een lezerspanel. Wat houdt dat in, dacht hij. Welnu: Deelnemers aan het lezerspanel wordt maximaal drie keer per jaar uitgenodigd voor onderzoek.
Is dit niet gewoon een ongelukkig foutje? De schrijver is vergeten dat de kern van het onderwerp (deelnemers) meervoud is, en schrijft per ongeluk wordt, omdat lezerspanel in de buurt staat? Zou kunnen. Maar misschien is het erger.
Ik denk dat het werkwoord uitnodigen hier ook een rol speelt. Bij iemand uitnodigen denk je al gauw aan een uitnodiging aan iemand, en de betekenis is een vorm van communicatie met iemand. Dat past allemaal bij een meewerkend voorwerp.
Bovendien heb je de beruchte gevallen van iemand iets verzoeken en iemand iets vragen, die ook op deze site al diverse keren besproken zijn: in beide constructies beschouwen mensen vaak iemand als lijdend voorwerp en worden ze op de vingers getikt door taalcritici die beweren dat het meewerkend voorwerp is. Ten onrechte, vindt de taalprof, maar dat is hier even niet de discussie. Het punt is dat de schrijver van de NRC lezersenquête heel waarschijnlijk uitnodigen associeert met deze gevallen.
Nou is iemand in iemand uitnodigen zonder twijfel lijdend voorwerp. Om te beginnen is het wij worden uitgenodigd en niet ons wordt uitgenodigd, dat voelt iedere spreker van het Nederlands haarscherp aan. Verder is het ook het uitnodigen van iemand en niet het uitnodigen aan iemand. En dan kan er ook nog eens een voorzetselvoorwerp bij, iemand uitnodigen tot iets, eventueel als beknopte bijzin iemand uitnodigen om iets te doen. Dus daar is geen discussie over.
Het lijkt erop dat de schrijver desondanks uitnodigen associeert met vragen en verzoeken, en denkt: daar was toch iets mee in de lijdende vorm? Wat je denkt dat het onderwerp is, is eigenlijk meewerkend voorwerp. Dus als dat meervoudig is krijg je toch een enkelvoudig werkwoord. Zoiets. Klinkt nergens naar, maar laat ik dat voor de zekerheid maar zo opschrijven. Voordat er weer zo'n grammaticale scherpslijper me op de vingers tikt.
Ik denk dat het dat is. Ik kan me vergissen, maar het zou me niets verbazen. Treurig is het.
Wacht even, laat ik dat verduidelijken. Treurig is niet dat er foutjes gemaakt worden. Treurig is dat mensen tegen hun taalgevoel in allerlei grammaticaregeltjes menen te moeten toepassen, omdat ze bang zijn anders op de vingers getikt te worden. Ook nog eens door mensen die daar ongelijk in hebben. Wat zeg ik, treurig? Triest, dat is het.
Graag wil ik hier zonder dralen op reageren, want anders komt het er weer niet van (zoals bij 'vervangen voor', 'als zijnde' én ... 'verzoeken', waar ik in gedachten met antwoorden zit, maar ze vooralsnog niet afwerk - ik ga dat nettemin toch nog wel doen, euh, hoop ik).
BeantwoordenVerwijderenOok 'verzoeken' dus, en daar valt nog bijzonder veel over te zeggen, maar dat doen we dus niet hier. In onze discussie destijds kwam 'uitnodigen' ook voortdurend aan bod. Nu heb ik absoluut geen problemen met een meewerkend voorwerp bij 'verzoeken', maar bij 'uitnodigen' is het voor mij (net als voor u) zonder meer ondenkbaar. Ik ben dus nogal verrast door het voorbeeld dat u hebt gevonden. Kan toch niet, denk je dan, want dit is toch helemaal geen twijfelgeval? Maar het staat er dus wel.
Uw vreest dat het niet gewoon een ongelukkig foutje is. Ik hoop dat u ongelijk hebt, want anders kan ik alleen maar volmondig uw conclusie delen: "Triest". Natuurlijk, u als fervent tegenstander van 'verzoeken-met-meewerkend-voorwerp', ziet hier misschien te snel zowat het andere uiterste gebeuren: 'uitnodigen-met-meewerkend-voorwerp'. Waar gaat de wereld naartoe, toch? Wel, ik hoop dat het niet zo'n vaart loopt, en dat een geruststellender uitleg mogelijk is.
Zijn er alternatieven? Dat moet wel, maar hoe geloofwaardig zijn ze? Laat ik vooropstellen dat ik uw uitleg ook niet dadelijk realistisch vind (of is de wens vader van de gedachte?): kan een krantenman of -vrouw zo ver tegen zijn/haar taalgevoel ingaan dat hij/zij uitgerekend hier - in een bijzonder duidelijk en onbetwistbaar geval - een niet van toepassing zijnd grammaticaregeltje meent te moeten toepassen, "als bang zijnde" (kon het even niet laten) om anders op de vingers getikt te worden? Ik zou denken (hopen) van niet. Mogelijk waren de motieven wat edeler: (onbewuste) verwarring met 'verzoeken'/'vragen' misschien? Dat is alvast iets minder erg dan uit schrik je taalgevoel bewust geweld aandoen.
Eigenlijk zou ik het liefst (kunnen) zeggen dat het hier om dat jammerlijke foutje gaat waarbij, zoals u zegt, het enkelvoudige en dichtsbijzijnde 'lezerspanel' zich opdringt aan de persoonsvorm. Uit wetenschappelijk onderzoek naar dt-fouten (F. Daems, D. Sandra ...) blijkt namelijk ook dat zulke 'nabijheidsfouten' wel vaker voorkomen. Ongeloofwaardig is ze dus niet, deze verklaring, maar daarmee is meteen ook alles gezegd: as good as any ...
Uiteindelijk is het enkel de schrijver zelf die uitsluitsel zou kunnen geven. Als hij/zij het al zelf weet. Intussen vertrouw ik er wel liever op dat u de zaken hier iets zwarter hebt gezien dan ze zijn. Naïef misschien, maar hoop doet leven.
Nog een toevoeging. In een artikel in De Standaard vind ik deze (laatste) zin:
BeantwoordenVerwijderen"Tot spijt van die 't benijdt: wij zullen doorgaan!", besluiten Valkeniers.
Dat lijkt het omgekeerde van een 'nabijheidsfout': 'wij' dringt zich op aan 'besluiten', hoewel 'Valkeniers' vlakbij staat. Het zou natuurlijk ook kunnen dat de schrijver gewoon even de andere betrokkene vergat: er had wellicht moeten staan "besluiten Valkeniers en Van Hecke".
(Valkeniers is partijvoorzitter en nam het op voor partijgenoot Van Hecke die in opspraak kwam. Zie http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=DMF18112008_131&ref=front)
@Herman Callens: ik ken dat onderzoek naar getalsfouten en nabijheid, maar je zegt het zelf al: de enige manier om de oorzaak van de fout te achterhalen is de schrijver van de zin te vragen wat hij (of zij) dacht toen zij (of hij) die zin schreef. Als het allemaal onbewust is gebeurd, is het ongetwijfeld te wijten aan dat in de buurt staande enkelvoudige woord. Maar het zou me niets verbazen als hier wel bewust is verslechtbeterd (of "verschlimmbessert" zoals de Duitser zegt). Ook dat is een bestaand fenomeen.
BeantwoordenVerwijderenEn verder: vergis je niet, ik heb een opgeruimde en optimistische natuur. Maar ik grijp iedere gelegenheid aan om aandacht te vragen voor de grammatica.
@Herman Callens: de door jou in De Standaard gesignaleerde fout is inmiddels hersteld, zie ik. En het is niet verbeterd in 'besluiten Valkeniers en Van Hecke,' maar in 'besluit Valkeniers'. Dus je tweede verklaring is waarschijnlijk niet juist (alhoewel dat niet zeker is).
BeantwoordenVerwijderenHet kan ook zijn dat de naam 'Valkeniers' de gedachte aan een meervoud heeft opgeroepen. Het woord ziet eruit als het meervoud van het zelfstandig naamwoord 'valkenier'.
Als ik u even mag parafraseren: ik vind grammatica níét saai, dus dat u er al al die aandacht aan schenkt, is net leuk.
BeantwoordenVerwijderenHet zal wel kloppen dat er zoiets is als "verschlimmbessern", maar dan nog lijkt het me sterk dat het hier gebeurt, door een journalist nota bene, van wie toch mag worden verwacht dat hij/zij een behoorlijke dosis taalvaadigheid en taalgevoel heeft. Niet dat die mensen geen fouten maken, en zelfs ook al eens zullen "verschlimmbessern", maar dit is toch wel een erg flagrant geval. Maar u kunt gelijk hebben, dat is zeker.
@Herman Callens: je hebt wel gelijk dat het een flagrant geval is, maar ik weet eigenlijk niet eens zeker of het wel een journalist was, want het was een zin uit een internetenquête van de NRC, niet uit de krant zelf. Wie weet hebben ze dat uitbesteed.
BeantwoordenVerwijderenToegegeven, dat maakt een en ander een stuk aannemelijker.
BeantwoordenVerwijderenEn passant merk ik op dat in mijn vorige reactie ook in de fout ging en wel, o ironie, in het woord "taavaardigheid" en net voor ik schreef "Niet dat die mensen geen fouten maken(...)". Zij dus niet alleen ...
Beste Taalprof,
BeantwoordenVerwijderenIn de tweede alinea schrijft u "De schrijver is vergeten dat...". Verandert de betekenis van die zin als er zou staan "De schrijver heeft vergeten dat..."? Ik weet nooit wanneer je het beste kunt zeggen dat je iets vergeten BENT of dat je iets vergeten HEBT.
@Pieter: het verschil tussen de twee betekenissen van 'vergeten' wordt hier uitgelegd:
BeantwoordenVerwijderenhttp://taaladvies.net/taal/advies/vraag/849/
http://www.onzetaal.nl/advies/vergeten.php
In de daar gegeven voorbeelden is het verschil vaak niet zo goed te voelen. Ik zou er geen eed op durven doen dat ikzelf in spreektaal beide vormen zo uit elkaar houd (ik denk dat ik een globale voorkeur voor 'zijn vergeten' heb), maar één ding weet ik wel: als 'vergeten' een bijzin als lijdend voorwerp heeft, gebruik ik altijd 'zijn'. Ik zal nooit zeggen of schrijven: 'Ik heb vergeten dat het regende' (behalve nu dan).
Bedankt taalprof. Makkelijker is het niet geworden, maar ik durf nu tenminste met een gerust hart te gokken. Al die regeltjes op die sites... ik heb ze nu al weer vergeten...
BeantwoordenVerwijderenps. Bedankt ook voor uw leuke weblogs
Nog een voorbeeld van een 'nabijheids(getals)fout', vandaag op De Standaard Online (http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=DMF26112008_092&ref=front ):
BeantwoordenVerwijderen"Als de Franstalige partijen hun benoeming koppelt aan de communautaire onderhandelingen, dan is de heropstart van de gemeenschapsdialoog niet mogelijk."
Wellicht, als de aandacht even niet optimaal is, klinkt de opeenvolging "hun benoeming koppelen" verdacht. Zulke fouten hebben echt niet veel nodig.