Gisteren vroeg ik jullie na te denken over de zin Biologische kalkoen blind het lekkerst, de titel van een column van Marjoleine de Vos in de NRC van 6 december. Ik zei erbij dat dat een leuke bepaling van gesteldheid was.
Het kan niet anders of je eerste gedachte was dat er sprake was van dierenmishandeling (afgezien nog van het slachten en opeten): is die biologische kalkoen blind gemaakt voordat hij gegeten wordt? Wordt hij daar lekkerder van? Dat is de eenvoudigste lezing voor deze zin. In dat geval is blind een bepaling van gesteldheid die een predicaat vormt bij het onderwerp biologische kalkoen. De kalkoen is het lekkerste als hij blind is. Maar dat was natuurlijk niet de bedoeling van het stukje.
Als je de column leest (en misschien heb je dat wel gedaan), dan zie je dat het gaat om blind proeven. Mensen die blind proeven, vinden biologische kalkoen het lekkerst. De column ging erover dat iemand die van tevoren de kalkoen gezien had, al bevooroordeeld was omdat hij de verkeerde kalkoen als biologisch, en dus waarschijnlijk het lekkerst, beoordeelde.
Het ging dus om blind proeven. In die woordgroep zou je zeggen dat blind alleen iets zegt over proeven. Het is een manier van proeven, het proeven zelf is blind. Daar is iets voor te zeggen, maar ik denk toch dat er zelfs in dat geval sprake is van een bepaling van gesteldheid. Wie blind proeft, is wel degelijk zelf "blind". Natuurlijk niet echt blind, maar de proefpersoon krijgt bijvoorbeeld het testobject niet te zien. Blind proeven is proeven terwijl je "blind" gehouden wordt. In figuurlijke zin ben je dus wel degelijk blind.
Maar hoe moet je die kop dan lezen, biologische kalkoen blind het lekkerst? Blijkbaar is de bedoeling iets als: Biologische kalkoen blind geproefd het lekkerst. In die zin is blind geproefd (alweer!) een bepaling van gesteldheid bij het onderwerp biologische kalkoen (de kalkoen is blind geproefd), en binnen die bepaling van gesteldheid is blind zelf ook weer een bepaling van gesteldheid bij het (verzwegen) onderwerp van proeven. Degene die proeft is "blind" terwijl hij proeft.
De bepaling van gesteldheid is dus een enorm efficiënt zinsdeel! Als je die zin zonder bepaling van gesteldheid zou willen formuleren zou je iets moeten zeggen als Biologische kalkoen is het lekkerst als hij geproefd wordt door iemand die blind is. En dan moet je er eigenlijk nog bij zeggen dat blind zijn in het kader van een proef iets anders betekent dan in het dagelijks leven.
Strikt, maar misschien wel te strikt, gezien klopt de zin nog steeds niet. Of hij klopt wel, maar hij zegt niet wat hij wilt zeggen. Nu lijkt het alsof de biologische kip op zijn lekkerst is als deze blind wordt geproefd, terwijl dat toch niet de strekking is, als ik het goed heb begrepen.
BeantwoordenVerwijderenZo, ontdek ik dit log nu pas. Over blind gesproken. ;) Nog ruimte voor een extra taalfanaat die haar grammatica-kennis weer eens wat wil opkrikken? :) Ik zal eerst een tijdje meelezen tot ik weer een beetje erin ben gekomen hoor.
BeantwoordenVerwijderenVraagje: die bepaling van gesteldheid ìn die bepaling van gesteldheid (m.b.t. blind), is dat een bijzonder geval? Ik kan namelijk zo snel geen enkel ander voorbeeld van die dubbele constructie bedenken.
@drmhov: ik geloof dat ik zie wat je bedoelt: blijkbaar is dat "het lekkerst" ook nog resultatief bedoeld; het is de uitkomst van het proeven, net als in "de wielrenner was positief getest". Ja, dat is ook nog opmerkelijk!
BeantwoordenVerwijderen@wenz: welkom! Die dubbele bvg, dat komt wel meer voor. Je ziet het ook in "de aardbeien laten vers geplukt op tafel" of "de aardappelen moeten luchtig geklopt aan de ovenschotel toegevoegd worden."
BeantwoordenVerwijderenAh, een vreemd soort Kookboekjargon. ;)
BeantwoordenVerwijderenInderdaad, zo kan ik ook nog wel voorbeelden bedenken, je moet het even in de goede hoek zoeken. Dank. :)
"De kalkoen is blind geproefd": dat 'blind' kan natuurlijk ook nog een bepaling van gesteldheid zijn bij het onderwerp, de kalkoen. Die is dan blind als gevolg van het proeven, e.e.a. naar analogie van: "suf geluld".
BeantwoordenVerwijderenWat kan ontleden toch vreemde beelden opleveren.
@Jos van Liempd: inderdaad, dan is het een resultatieve werkwoordbepaling. Je doet het precies goed: die betekenis dringt zich meer op de voorgrond bij een andere invulling van de woorden. Maar de ontleding laat zien dat hij ook in deze zin mogelijk is.
BeantwoordenVerwijderen