Bepalingen van gesteldheid in het dictee

Hoewel (omdat?) de taalprof geen verstand heeft van spelling, kijkt hij wel naar het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Al was het alleen maar om fraaie bepalingen van gesteldheid te spotten. En het blijkt dat je tussen-ennen best totaal kunt vermijden, maar zonder bepalingen van gesteldheid gaat het echt niet.


Vier echte, één twijfelgeval, en één zinsdeel dat wij benoemen als een bijwoordelijke bepaling maar dat in diepste zin eigenlijk toch een bepaling van gesteldheid is. Dat is de oogst op acht dicteezinnen.


Wie op zoek gaat naar de bepalingen van gesteldheid in het dictee van 2006, wordt misschien meteen op het verkeerde been gezet door de zin De vrouw [...] was smaakvol uitgedost. Echter, smaakvol is hier geen bepaling van gesteldheid, want de vrouw was zelf natuurlijk niet smaakvol, alleen haar uitdossing was dat. Ook de frase het precieuze gezicht perfect in de make-up kan problemen opleveren. Maar ook hier is niet het gezicht zelf perfect, alleen de wijze waarop het in de make-up is.


Nee, de eerste echte bepaling van gesteldheid is die deathmetal [...] mixte tot een eclectische brij. Het resultaat van het mixen is immers dat de deathmetal (met de francofone hiphopnummers) een eclectische brij is. Resultatieve werkwoordbepalingen worden vaker voorzien van het voorzetsel tot (of het voegwoord als).


De volgende is klassiek: ze keek welhaast smachtend naar de deur. Smachten is wat zij (welhaast) doet terwijl zij naar de deur kijkt. Predicatieve toevoeging.


Dan volgt een twijfelgeval: wat oudere man - harrypotterbrilletje onder een cabareteske coupe van witte krullen -  Het zinsdeel tussen streepjes is typografisch aangegeven als een tussenwerpsel, maar de functie komt overeen met de "absolute met-bepaling" (met een harrypotterbrilletje onder...), die ook wel als predicatieve toevoeging gezien kan worden.


Hij zoende haar vluchtig is weer een instinker. Immers, hij is niet zelf vluchtig terwijl hij haar zoende, alleen het zoenen is vluchtig. Bijwoordelijke bepaling (van wijze) dus.


Dan komt weer een tussenwerpsel-achtig zinsdeel: zodat hij, klem geraakt tussen het meubilair, eruitzag als een knock-out geslagen bokser. Ik zou hier echter het zinsdeel klem geraakt tussen het meubilair wel als een predicatieve toevoeging zien. En let op: als een knock-out geslagen bokser is hier bijwoordelijke bepaling van vergelijking. Hij was namelijk geen knock-out geslagen bokser, hij zag er alleen zo uit.


De bijvoeglijke bepaling knock-out geslagen is trouwens nog wel interessant. Hierin wordt knock-out als bijwoordelijk gezien, omdat het een nadere bepaling bij geslagen vormt. Maar als het zinsdeel was geweest als een bokser die knock-out geslagen was, dan was knock-out een mooie resultatieve werkwoordbepaling geweest. Jammer!


Vervolgens haastte zij zich verdwaasd de zaak uit. Verdwaasd is hier natuurlijk predicatieve toevoeging, omdat zij inderdaad verdwaasd was toen zij zich de zaak uit haastte.
 
Tot slot nog een dubbele instinker: dat zij hem halfluid uitmaakte voor guppy. Zij zelf was niet halfluid, alleen de manier waarop zij hem ergens voor uitmaakte. En voor guppy lijkt wel predicatief, maar is hier voorzetselvoorwerp.