Kerstpuzzel

Om de zinnen te verzetten, en na alle gourmetschotels weer eens wat geestelijk voedsel te nuttigen, een citaat uit het Nederlandse taalverleden. De vraag is: uit welk jaar stamt dit citaat? Het is een wat lange lel, dus hou je vast.

[R]eeds sinds geruime tijd [...] had ik een lange lijst van grieven en bedenkingen op het hart, uit het doorbladeren en lezen ontsproten van verschillende in ‘t Hollandsch, naar ‘t heet, geschreven boeken, maar die voor een goed deel zeer weinig Hollandsch heeten mogen. [...] Er dringen zich namelijk allengs allerlei woorden en zegswijzen in onze schrijftaal, die alleen uit onkunde of achteloosheid omtrent andere – van volkomen gelijke kracht, maar ons oorspronkelijk eigen – hun bastertbestaan ontleenen, en die, door min of meer bekende schrijvers herhaaldelijk aangewend en gesteund, zich weldra voor zuiver Nederlandsch zullen uitgeven. Zij zijn grootendeels aan onze Ooster naburen, de Duitschers, ontroofd, dien ik ‘t er echter voor hou, dat wij wel zouden doen, ze hoe eer hoe béter terug te geven. Wij lezen veel Duitsch hier te lande, [...] zonder in onze eigen taal behoorlijk onderlegd te zijn. [...] Vandaar, dat men zoo velen [...] hun toch reeds gebrekkige taal van tijd tot tijd met een Duitsche uitdrukking ziet verrijken, van welke men volstrekt niet begrijpt, wat er [...] hen toe drijven kan, ten zij men de min of meer beleedigende veronderstelling wagen wou, dat zij óf gaarne met hun Duitsche belezenheid pronken, of hun moedertaal niet behoorlijk machtig zijn. [...] Op die wijze dreigt dan onze arme moedertaal weldra met allerlei uitdrukkingen beweldadigd te worden, die zij in ‘t minst niet behoeft, en die desniettegenstaande steeds verder schijnen door te dringen en zich voor onmisbaar willen doen gelden.

Mooi, nietwaar? Nou, uit welk jaar stamt het? Eerst raden, dan verder lezen.

Je ziet natuurlijk wel dat het citaat niet van vandaag of gisteren is. Misschien denk je, het is van net na de tweede wereldoorlog, toen er veel weerstand was tegen de germanismen in het Nederlands. Of misschien weet je dat in 1932 het tijdschrift Onze Taal werd opgericht, ook al om de stroom van Duitse leenwoorden een halt toe te roepen. Dus dan gok je ergens op tussen 1930 en 1950. Maar nee: mis gegokt.

Het citaat is uit 1859, bijna honderd jaar eerder. In dat jaar werd er namelijk ook al een nieuw tijdschrift opgericht, namelijk De Taalgids, tijdschrift tot uitbreiding van de kennis der Nederlandsche taal, onder redactie van dr. A. de Jager en dr. L.A. te Winkel.Toen al. En het was niet eens het eerste tijdschrift op dat gebied, want het was de voortzetting van een ander tijdschrift dat ook al enkele jaren bestaan had. De ingezondenbrievenschrijver (want het citaat komt uit een ingezonden brief) verklaart dat hij het goed vindt dat dit tijdschrift wordt opgericht, want het biedt hem een mooi platform om zijn grieven kwijt te kunnen.

Ik vind het prachtig om te lezen. Je hoort vaak dat taalergernissen van alle tijden zijn, maar als je het dan eens uit de eerste hand zelf leest dan maakt dat toch meer indruk. Vooral die "lange lijst van grieven en bedenkingen" zie ik voor me. En dan die "arme moedertaal" die "met allerlei uitdrukkingen beweldadigd wordt"!

Let wel, ik wil er niet schamper over doen. Het gaat hier om mensen die oprecht begaan zijn met de Nederlandse taal. Maar het besef dat bijna anderhalve eeuw geleden mensen er precies hetzelfde over dachten als nu treft mij altijd bijzonder. Je bent geneigd te denken dat wij in de moderne maatschappij er ook nieuwe denkbeelden op na houden. Maar in veel opzichten verandert er dus niet zoveel. Vervang "Duitsch" door "Engels" en het wordt allemaal nog herkenbaarder.