Met een t

Afgelopen zondagochtend luisterde ik maar half naar het programma Vroege Vogels op radio 1. Twee mannen, op locatie, hadden het over het natuurgebied de Veluwe. Een van de mannen haalde een slogan aan van de "Vrienden van de Veluwe". Die luidde: De Veluwe verdient beter. Hij leek wat te aarzelen, en voegde een beetje lacherig toe: "Met een t natuurlijk." De andere man antwoordde bevestigend: "Ja, haha, met een t".


De twee mannen gaven de indruk dat ze elkaar uitstekend begrepen, en dat die toevoeging uiterst zinvolle informatie bevatte, maar ik heb er een halve dag over lopen nadenken. Ik snap natuurlijk wel dat je verdient met een t of met een d kunt schrijven, maar wat is dat in dit gesprek voor informatie? Waar gáát dit over?


Ik denk nu dat ik het weet.


Zoals zoveel slogans bevat de zin De Veluwe verdient beter een klein dubbelzinnigheidje. Het werkwoord verdienen kan worden opgevat in de betekenis van "inkomsten verwerven", maar ook als "waard zijn dat je iets krijgt". Zeker in combinatie met beter ontstaat een vaste uitdrukking met die laatste betekenis. Maar de eerste geeft de indruk dat het natuurgebied ook economische winst kan opleveren. Dit is in feite de "insteek" van de Vrienden van de Veluwe. Een lezing van hun voorzitter, met de slogan als titel, krijgt als ondertitel mee: Over de economische kansen van de Veluwe.


Eigenlijk zit dit verschil niet alleen in de betekenis van het woord verdienen, maar ook in de rol die het onderwerp speelt. Het verschil tussen Zij verdient een ton per jaar en Zij verdient een grotere waardering zit 'm eerder in het feit dat zij in het eerste geval iets doet, terwijl haar in het tweede geval alleen iets overkomt. In de grammatica is dat het verschil tussen de handelende persoon en de ondervindende persoon (de "ervaarder"). In beide gevallen is zij het grammaticale onderwerp, maar in het eerste geval speelt dat onderwerp een actievere rol, en in het tweede geval een passievere.


Waarom omschreef de man dit met de toevoeging "Met een t"? Wat probeert hij hier duidelijk te maken? Ik denk dat het zó zit: hij voelde aan dat de dubbelzinnigheid van de slogan te maken had met de verhouding tussen onderwerp en gezegde, en de rol die het onderwerp speelde. Maar hij miste de grammaticale terminologie om dit uit te drukken. Daarom nam hij zijn toevlucht tot een andere dubbelzinnigheid: de spelling van het woord verdient.


Waarschijnlijk redeneerde hij dat de spelling verdient meer te maken heeft met een actieve rol van de Veluwe, en dat de spelling verdiend eerder de passieve betekenis oproept. Daar zit een kern van waarheid in (het voltooid deelwoord wordt natuurlijk altijd gebruikt bij een lijdende vorm), maar het idee dat verdiend in de zin De Veluwe verdient beter een mogelijke schrijfwijze is, slaat natuurlijk nergens op.


Achteraf bezien vind ik het nog niet eens zo gek dat iemand zo redeneert. Dat de Nederlandse taalgebruiker maar bitter weinig grammaticale terminologie tot zijn beschikking heeft om iets interessants over taal te zeggen, dat is iets waar de taalprof hartstochtelijk tegen ten strijde trekt. Dat mensen de indruk hebben dat de spelling het diepste niveau van grammaticale analyse vertegenwoordigt is betreurenswaardig, maar helaas maar al te waar. Één ding blijft aan dit voorval echter volkomen verbijsterend: De twee mannen begrepen elkaar.