Onbepaald maakt onbemind?

Wie houdt er eigenlijk van het onbepaald voornaamwoord? Persoonlijke voornaamwoorden, ja, die staan in het brandpunt van de aandacht. Hun voorop natuurlijk (Hun hebben) of u (is het u hebt of u heeft?), en niet te vergeten hij of zij. Maar ook de aanwijzende voornaamwoorden(die in die huis) mogen zich in een voortdurende aandacht verheugen. Vragende voornaamwoorden, die zijn altijd leuk, en zelfs het betrekkelijk voornaamwoord (het huis die) wordt scherp in de gaten gehouden. Maar denkt er wel eens iemand
aan het onbepaalde voornaamwoord?

In de ontleding is het allemaal nog een graadje erger. Daar blijven de onbepaalde voornaamwoorden niet alleen grotendeels onbesproken, ze gelden ook nog eens als een van de afvoerputjes van de woordsoortbenoeming. "Wat voor voornaamwoord? Geen idee? Dan zal het wel een onbepaald voornaamwoord zijn." En dat terwijl het toch zo'n ijverige woordsoort is.


Alle voornaamwoorden verwijzen naar bepaalde dingen of personen. Persoonlijke voornaamwoorden verwijzen neutraal, soms alleen naar grammaticale personen, bezittelijke voornaamwoorden doen eigenlijk
hetzelfde maar leggen daar nog eens een relatie mee. Vragende voornaamwoorden "bevragen" de persoon of het ding, en aanwijzende voornaamwoorden staan een beetje opzichtig te wijzen alsof de gesprekspartner een blind paard is dat met de neus op de feiten moet worden gedrukt. Maar onbepaalde voornaamwoorden doen iets subtielers.

Onbepaalde voornaamwoorden verwijzen niet naar bepaalde personen en dingen, maar introduceren die in het gesprek. Zeg je Er is iemand ziek, dan introduceer je de zieke persoon ter plekke in het gesprek. Vanaf dat moment kun je naar die zieke persoon met andere voornaamwoorden verwijzen (bijvoorbeeld ...maar hij heeft een briefje gestuurd. Handig, dat onbepaalde voornaamwoord!

Zonder zo'n onbepaald voornaamwoord stonden we mooi te kijken. Dan konden we het alleen maar hebben over personen en dingen die we al allemaal kennen. Dan konden we nooit iets bijleren!

Daarbij komt nog eens dat het onbepaald voornaamwoord een mooi kunstje vertoont: het introduceert wel een nieuwe persoon of een nieuw ding in het gesprek, maar je kunt aangeven of die introductie alleen voor je gesprekspartner geldt, of ook voor jezelf. Vergelijk maar eens Er is iemand ziek met Iemand is ziek. In het laatste geval geef je aan dat jij zelf wel weet wie er ziek is, maar dat je veronderstelt dat je gesprekspartner dat niet weet. Prachtig! Andere voornaamwoorden kunnen dat helemaal niet. Die zijn alleen maar bepaald. Onbepaalde voornaamwoorden kunnen, zoals dat heet, specifiek of nonspecifiek zijn (zie ook deze log).

Nou vormen die onbepaalde voornaamwoorden eerlijk gezegd wel een raar clubje. Dat iemand, iets, niemand en niets onbepaald voornaamwoord zijn, zal niemand verbazen. Bij men, alle en iedereen ligt dat al veel minder voor de hand. Die lijken niet eens onbepaald. Immers, je weet wel niet wie men of iedereen precies is, maar aan de andere kant weet je van tevoren wel dat men en iedereen bestáát!.

Ook geen, een of andere, ene (als in ene Harry) zijn een beetje vreemde onbepaalde voornaamwoorden.
En wat te denken van het onpersoonlijke je of ze, zoals in Je zit er al gauw naast of Ze zeggen dat het
gaat regenen? Dat zijn eigenlijk ook onbepaalde voornaamwoorden, maar dat wordt vaak over het hoofd gezien.

Helemaal een probleem is het zogeheten Koeman-je, dat een aantal jaren geleden populair was: "Ronald, hoe heb je gespeeld?" "Nou, als je er dan in komt en je schiet meteen zo'n vrije trap erin dan voel je je wel lekker ja." Koeman bedoelt "ik" (persoonlijk voornaamwoord), maar hij gebruikt het onbepaalde voornaamwoord, misschien om een beetje afstand te scheppen, misschien om een directe bewering te vermijden, dat is niet helemaal duidelijk. Iets als: "Ik heb dat niet alleen zelf, maar dat zou iedereen hebben die in die situatie terechtkwam." In ieder geval lijkt het Koeman-je wel een beetje op zijn retour. Gelukkig! Weer een ontleedprobleem minder.