zaterdag 22 juli 2006

Een aantal toevoegingen





Soms flap je er in het vuur van je betoog wel eens wat uit waarvan je later denkt: klopt dat wel? Dan kun je wachten tot iemand je dat vraagt (of net doen of je zelf iemand anders bent en reageren), maar je kunt het je maar het beste openlijk zelf afvragen. Dat levert misschien nog wel eens een interessante log op.


Gisteren had ik het over het getal van een aantal mensen. Ik zei toen twee dingen zonder ze verder toe te lichten: allereerst, dat het aantal mensen "een heel andere constructie" was, en ten tweede, dat de context nooit een enkelvoud kon afdwingen. Klopt dat wel?

Om met het makkelijkste te beginnen: het aantal mensen is inderdaad totaal anders. In taaladviezen zie je het nog wel eens bij deze kwestie opgemerkt: een aantal mensen zou "strikt grammaticaal" (haha) enkelvoud zijn maar dat mag dan ook als meervoud gebruikt worden, maar het aantal mensen is echt alleen maar enkelvoud. Het kwalijke van dit voorbeeld is dat het suggereert dat een aantal mensen en het aantal mensen grammaticaal hetzelfde is, maar dat de taalgebruikers bij een aantal mensen zo dom zijn dat ze per vergissing het meervoud gebruiken. Welnu, dat klopt niet. De taalgebruikers zijn niet dom.

Waarom is het aantal mensen grammaticaal totaal verschillend van een aantal mensen? Omdat in het laatste geval een aantal zich gedraagt als een telwoord. Telwoorden kun je makkelijk herkennen als je het bijbehorende zelfstandig naamwoord weglaat. Dan verschijnt automatisch het zogeheten "quantitatieve er". Het wat? Het woordje er, kijk maar: ik heb drie mensen gesproken, laat mensen weg en je krijgt: ik heb er drie gesproken. Dat woordje er verschijnt onwillekeurig, elke Nederlander voelt dat aan. Er zijn wel zinnen waar je dat er ook weg kunt laten, maar dit voorbeeld is onomstreden.


Wat gebeurt er nu bij ik heb het aantal mensen gesproken (waar je om gevraagd hebt)? Dan krijg je absoluut niet ik heb er het aantal gesproken. Dat klinkt voor geen meter. Ik geloof niet dat iemand zal beweren dat daar er bij kan. Dat betekent: een aantal is een telwoord (gedraagt zich als een telwoord), en het aantal niet. Grammaticaal totaal anders.


Ik zei gisteren ook nog: de context kan bij een aantal mensen geen enkelvoud afdwingen. Het zou kunnen zijn dat niemand daar ooit over heeft nagedacht. Als je vindt dat een aantal mensen "strikt grammaticaal" (ik vind het steeds belachelijker klinken) enkelvoud is, dan ga je natuurlijk alleen op zoek naar gevallen die het omgekeerde afdwingen. De vraag is dus: kun je de enkelvoudige lezing afdwingen?


Een mogelijkheid is toevoeging van de woordgroep in zijn eentje. Dat kan alleen maar bij een enkelvoud, nietwaar? Één persoon reisde in zijn eentje. Wat gebeurt er als je dat bij een meervoud probeert te gebruiken? Dan krijg je Twee personen reisden in hun eentje. Het bezittelijk voornaamwoord (kijk, daar heb je nog eens iets aan, aan zo'n term) richt zich hier naar het getal van het onderwerp. Dat is handig! Zo kunnen we op een andere manier zien welk getal het onderwerp heeft dan alleen kijken naar de persoonsvorm.


Ook als het onderwerp enkelvoud is, maar een groep aanduidt, blijft het in zijn eentje: de groep reisde in zijn eentje, Ajax reisde in zijn eentje. Het bezittelijk voornaamwoord richt zich dus echt naar het grammaticale getal, niet zomaar naar de betekenis!


Wat krijg je nu bij een aantal mensen? Wat klinkt beter, een aantal mensen reisde in zijn eentje, of een aantal mensen reisden in hun eentje? Eerlijk zeggen! Als je (net als ik) vindt dat het laatste beter is (en het eerste gewoonweg niet kan), dan ben je het met me eens dat een aantal mensen hier meervoud is, en dat het onmogelijk is om het enkelvoud af te dwingen. Ik begin dus het akelige vermoeden te krijgen dat al die strikte grammaticadeskundigen die ons jarenlang hebben voorgespiegeld dat je eigenlijk een aantal mensen heeft het mis moet zeggen, er vreselijk naast zitten.

10 opmerkingen:

  1. Ik zou het niet zo sec willen stellen dat 'een aantal mensen' altijd meervoud is. Of beter: bij iedereen.
    Een aantal mensen die ik naar aanleiding van deze (ja, deze) log heb gesproken vinden 'een aantal mensen reisde in zijn eentje' een veel betere zin dan 'een aantal mensen reisden in hun eentje'.
    Ik ben het daar persoonlijk niet mee eens, maar het wordt blijkbaar toch wel gevonden. Misschien is 'een aantal mensen' bij sommige mensen enkelvoud en bij anderen meervoud?

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik moet zeggen dat ik geen van beide zinnen echt fout vind klinken, maar dat ik waarschijnlijk sneller voor de tweede variant zou kiezen. Ik moet overigens zeggen dat ik het een mooi voorbeeld vind. Ik zal het eens onderzoeken...

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @jelrik & Constanter: het probleem met het verzamelen van grammaticaliteitsoordelen in dit soort kwesties (het is bij andere kwesties al moeilijk) is dat het oordeel ook bepaald kan zijn door de kennis van de kwestie zelf. Mensen denken misschien "Hee, aantal, dat moet enkelvoud zijn". Hoe garandeer je dat mensen zeggen wat ze denken in plaats van dat ze zeggen wat ze denken dat ze moeten zeggen?
    Ik weet wel dat dit een algemeen probleem is, maar in deze gevallen (die clichékwesties) is het extra problematisch.
    Ik weet trouwens niet wat je hier mee aan zou moeten: het opleggen van voorschriften, hoe onnatuurlijk ook, kan natuurlijk best het taalgevoel beïnvloeden. Daar kun je dan generaties lang mee opgescheept zitten. Als men echter in dit geval als voorschrift het meervoud zou geven (met de nodige overtuigingskracht), zou naar ik vermoed de kwestie al snel verdwijnen. Maar ook dat is speculatie.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Maar als het taalgevoel blijvend is beïnvloedt door dit opdringen, is het enkelvoud dus wél een onderdeel van het taalgevoel en dus een realistische optie.
    In mijn optiek, tenminste.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @jelrik: ja dat klopt, dat zie ik wel. Maar het is moeilijk om het taalgevoel hier te onderscheiden van een soort "beredeneerd gevoel", dat gebaseerd is op bewuste kennis in plaats van op puur gevoel. Er zit iets circulairs in, dat zul je met me eens zijn. Je zegt: het moet enkelvoud zijn, en dan ga je dat beargumenteren door te wijzen op de mensen die naar jou geluisterd hebben. Een beetje zoals een dictator bij vrije verkiezingen ook altijd 90% van de stemmen haalt ("Kijk, het volk kies mij!").
    Overigens heb ik ook niet beweerd dat het enkelvoud fout is. Wat ik zei was dat je het enkelvoud in geen enkel voorbeeld kunt afdwingen. En ik bedacht een voorbeeld waarmee je zou kunnen proberen om dat enkelvoud af te dwingen en toen bleek dat zelfs in dat voorbeeld het meervoud beter was (of de enige optie, daarover bestaat dus blijkbaar verschil van mening).
    Maar ik ben het helemaal met je eens.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Met het circulaire: zeker.
    Ik heb de tussen-n in pannekoek (ja, ik ben tegen ;)) ook veel meer NA 1995 gehoord, dan ervoor.
    Dat is hetzelfde idee.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. lilian vorenhout3 augustus 2006 om 17:44

    weltruste, afz. lil.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Taalprof, wat doet u nou?! "Maar als het taalgevoel blijvend is beïnvloedt door dit opdringen ..." Afijn, het gaat niet over spelling...
    Verder twee opmerkingen.
    Een aanvulling: de zin 'het aantal deelnemers is tien' laat zien dat die constructie met 'het' in elk geval inderdaad het enkelvoud afdwingt.
    En: uw opmerking over de tussen-n in pannenkoek (ik voel wel voor die n, maar vraag niet waarom) laat weer eens zien hoezeer de spelling de taal beïnvloedt. Alsof we anders gaan praten als de spelling verandert.
    Tjee, ik zie nu hoe laat ik reageer: na een half jaar!

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @Johan Schipper: ehh, als je goed kijkt zie je de ondertekening onder de reactie staan. Die spelfout is dus niet van mij. Maar ik heb met mezelf afgesproken te proberen mijn lezers niet te pakken op spel- of typfoutjes.
    Ook de opmerking over de pannenkoek was niet van de taalprof.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Sorry, ik heb inderdaad niet goed gekeken. Ik had alleen willen vallen over spelfouten van iemand die zich Taalprof noemt. Dus ook sorry aan het adres van Jelrik - als ik het goed zie.

    BeantwoordenVerwijderen