Amsterdamse humor

De taalkundige Liesbeth Koenen heeft ooit een taalrubriek in de NRC gehad. Daarin riep zij de lezers een keer op tot het insturen van "taalkundige moppen", moppen met een taalkundige draai erin. De mop die ik gisteren besprak is er zo een. Maar er zijn er ongetwijfeld meer.


Veel moppen zijn gebaseerd op dubbelzinnige woordjes. Dat is grammaticaal niet  zo vreselijk interessant ("dat kan m’n kleine broertje ook", zeg ik dan meestal). Nee, het zijn de moppen gebaseerd op een dubbelzinnige ontleding waar mijn grammaticale middenrif op reageert. Of moppen die over taalverwerking in het algemeen gaan. Zo’n mop is de volgende. Ik meen dat hij van Max Tailleur is, volgens mij heb ik hem ooit op de radio gehoord.
Een Amsterdamse havenarbeider staat aan de kade als er een groot schip binnenvaart. Hij roept naar een matroos die boven op het schip staat: "Hee, gooi effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!" De matroos gebaart dat hij hem niet verstaat. De Amsterdammer roept het nog eens, maar nu wat harder:
"Gooi effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!"

De matroos begrijpt het kennelijk niet en de Amsterdammer verandert van tactiek. Hij roept "Speak English?" (zwaar Amsterdams accent natuurlijk, het mopje biedt alle kansen tot smakelijk vertellen). Geen sjoege. "Deutsch?" Onbegrip. "Francais?". Ook niets. "Espagnol?" Nu begint de matroos driftig te knikken "Si! Si! Espagnol!" En de Amsterdammer: "Nou, gooi dan effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!!"

Moppen moet je niet uitleggen, maar waarom is dit leuk? Omdat wij weten hoe taal in elkaar zit. En omdat de Amsterdammer iets doet wat niet helemaal dom is.

Als je iemand aanspreekt die je niet verstaat, moet je natuurlijk eerst uitzoeken welke taal hij of zij spreekt ("dat is logisch", om even in de Amsterdamse zegswijzen te blijven). De Amsterdammer beschouwt dit echter als het afstemmen van een radiozender. Heb je eenmaal de goede frequentie gevonden, dan kun je praten zoals je gewend bent.

Wat hij over het hoofd ziet is dat taal niet alleen een kwestie van de goede golflengte is, maar ook van de goede code. Je moet niet alleen afgestemd zijn op je gesprekspartner, maar ook dezelfde code gebruiken. Voor ons is dat vanzelfsprekend, omdat wij weten hoe taal werkt. Het mopje maakt daar gebruik van, door een volkomen normale tactiek (afstemmen) te laten uitmonden in een onlogisch gevolg (oude code handhaven).

En iedereen maar denken dat taalkundigen geen gevoel voor humor hebben.