In de vorige log schreef ik over het wederkerend voornaamwoord, waarvan de verwijzing als een boemerang "terugkeert" naar iets wat je eerder gezegd hebt. In het Nederlands bestaat er echter één woord, dat als een soort "dubbele boemerang" werkt.
Dat is het woordje elkaar (met zijn ouderwetse varianten elkander en malkander). Als je zegt: Johan en Marco zijn het met zichzelf eens, dan verwijst zichzelf terug naar Johan en Marco. Samen zijn ze het eens, of ieder vindt dat hij zelf gelijk heeft. Zeg je echter Johan en Marco zijn het met elkaar eens, dan is Johan het eens met Marco, en Marco is het eens met Johan. De een met de ander ("heen") én de ander met de een ("en terug").
Die dubbele-boemerangverwijzing zoals ik hem hier uitleg gaat op voor twee personen. Voor meer dan twee personen wordt het ingewikkelder. Een zin als Alle kinderen keken elkaars proefwerk na kun je op meerdere manieren opvatten. Het kan zijn dat ieder kind van ieder ander kind het proefwerk nakijkt, maar het kan ook dat ieder kind van één ander kind het proefwerk nakijkt, maar zodanig dat alle proefwerken aan de beurt komen. De laatste betekenis is het meest waarschijnlij
Ook een zin als De koningen volgden elkaar in snel tempo op kun je alleen maar begrijpen in de zin dat iedere koning één ander opvolgt, maar wel zo dat ze allemaal bij die reeks van opvolging betrokken zijn.
Belangrijk in de betekenis van elkaar lijkt in ieder geval dat de "boemerangverwijzing" niet ophoudt na één terugkeer. De een doet iets, niet met zichzelf, maar met een ander, die hetzelfde doet met een ander, enzovoorts, tot je uiteindelijk weer bij die eerste uitkomt. Wederkerig, heet dat. Ter onderscheiding van wederkerend, omdat de verwijzing niet zomaar "terugkeert", maar "steeds terugkeert", net zoals iemand die "lacherig" is steeds lacht, of iemand die "huilerig" is steeds huilt.
Ook het wederkerige voornaamwoord is eigenlijk een speciale soort persoonlijk voornaamwoord. Neutrale verwijzing (geen speciale extra betekenissen), alleen gaat die verwijzing heen en weer tussen twee dingen of personen. Veel gekker kan het niet worden in de taal.
Volgens mij maak je hier een denkfout. Het invoegen van het morfeem "er" of "el" om herhaling aan te duiden, dat klopt, dat is bekend. Klappen - klapperen, hinken - hinkelen, stoten - stotteren. Maar het is niet zo dat elk woord waar "er" in zit herhaling aanduidt. In het geval van "wederkeren" is het laatste "er" onderdeel van de stam "keer", en dat is in beide woorden hetzelfde.
BeantwoordenVerwijderenAls je me kunt vertellen hoe de verschllende suffixen "-ig" en "-end" het verschil aanduiden, dan hoor ik dat graag, want ik ben geneigd het willekeur te noemen. "Smerig", "begerig" en "wederkerig" drukken een eigenschap uit, "verend", "belerend" en "wederkerend" een bedrijvende vorm. Dat kan op beide lezingen worden toegepast.
Maar met herhaling heeft het in elk geval niets van doen.
Zoals je in de log "Taalprof maakt denkfout" kunt zien heb ik je vraag in een apart stukje beantwoord. Ik denk dat er meer systeem in die afleiding op -ig zit dan jij denkt.
BeantwoordenVerwijderenIn Vlaanderen gebruiken we naast wederkerig ook het synoniem wederzijds! Duidelijker toch?
BeantwoordenVerwijderenBart
@bart van nieuwenhove: Gebruik je dat ook in de term "wederzijds voornaamwoord"?
BeantwoordenVerwijderenDe leerplannen en de meeste handboeken vermelden de term "wederzijds voornaamwoord" niet meer. Maar pakweg 5 jaar geleden nog wel. Hier en daar staat het nog eens vermeld in een vademecum taalbeschouwing.
BeantwoordenVerwijderenIk gebruik het begrip nog steeds, gewoon omdat het veel duidelijker is. "Als liefde wederzijds is dan hou je van elkaar." Dat verstaan ze onmiddellijk.
@bart: aha, ik zie het. Ik heb nog even nagezocht waar dat vandaan komt, maar dat heb ik zo niet kunnen vinden. Blijkbaar staat het in het handboek van Smedts en Van Belle, het komt een paar keer voor op huiswerksite.be, in een Gentste publicatie van Amand Berteloot en het staat in twee uitgaven van de Belgische uitgeverij De Boeck. Ook op Wikipedia staat de term onder het lemma 'wederkerig voornaamwoord'. Er staat bij "ook wel wederzijds voornaamwoord genoemd". Die toevoeging is van een Belgisch-Limburgse gebruiker.
BeantwoordenVerwijderenGeen van de vermeldingen is ouder dan 1984.
Een en ander doet mij vermoeden dat het een recente term is, die voornamelijk (maar ook niet zo heel veel) in België gebruikt wordt. Voor de goede orde: daarmee heb ik geen diskwalificatie op het oog, ik vroeg me alleen af waarom ik hem niet uit mijn opleiding kende (die was wel vóór 1984).
Ik sta altijd wat ambivalent tegenover het vervangen van de gebruikelijke termen door iets duidelijkers. Je moet nog steeds uitleggen dat in de meeste bronnen dat wederzijds voornaamwoord wederkerig wordt genoemd, en als je dat niet doet wordt het gevaar groter dat je leerlingen 'wederkerig' gaan verwarren met 'wederkerend,' als ze dat ergens tegenkomen.
Uiteraard is er niets op tegen het karakter van het voornaamwoord uit te leggen met gebruikmaking van het woord 'wederzijds', maar ik zou het zeker niet daarbij laten. En als het gymnasiasten betreft, zou ik ook de term "reciprook" laten vallen.