De voorpagina van de NRC, zaterdag 15 juli, onderaan de pagina. Een grote kop: Drie Italiaanse topclubs door rechter gedegradeerd. Ik weet zeker dat er meer Nederlanders, net als ik, even op het verkeerde been stonden. Maar hoe zit dat? Je moet wel een beetje van ontleden weten wil je daarover mee kunnen praten.
Als de bewuste kop had geluid Drie Italiaanse topclubs gedegradeerd, dan was er niets aan de hand geweest. In krantenkoppen wordt wel vaker het werkwoord zijn weggelaten. Blijkbaar was er dan bedoeld: Drie Italiaanse topclubs zijn gedegradeerd. Dat zijn gedegradeerd was dan eenvoudigweg een voltooide tijd geweest van Drie Italiaanse topclubs degraderen. Ze degraderen, en als gevolg daarvan zijn ze gedegradeerd.
Nu staat erbij door de rechter. Dat lijkt op het eerste gezicht vreemd. Hoezo, "door de rechter"? Is die rechter soms de oorzaak ervan dat die clubs degraderen? Maar dat is toch raar, om dat zo te zeggen?
De oplossing is natuurlijk dat de zin door die toevoeging een lijdende vorm wordt, namelijk de lijdende vorm van de zin De rechter degradeerde drie Italiaanse topclubs. Zet je die zin in de lijdende vorm, en daar weer de voltooide tijd van, dan krijg je Drie Italiaanse topclubs zijn door de rechter gedegradeerd (geworden). Dan laat je zijn weg, en je krijgt de krantenkop.
Maar kan dat zomaar? Is degraderen ook een werkwoord waar een lijdend voorwerp bij kan staan? Jazeker! Het wordt tegenwoordig wel meestal gebruikt zonder lijdend voorwerp (De club degradeert), en vandaar ook de verwarring, maar met lijdend voorwerp (Iemand degradeert de club) kan ook.
Degraderen valt in een grote klasse van zogeheten veranderingswerkwoorden. Dat zijn werkwoorden die de verandering van een toestand aangeven. Het bekendste voorbeeld is het werkwoord... veranderen!
Wat is het bijzondere van deze werkwoorden? Ze komen allemaal in twee versies voor: iemand verandert iets, en iets verandert. In de eerste variant krijgen ze een voltooide tijd met hebben (iemand heeft iets veranderd), in de laatste is het hulpwerkwoord zijn (iets is veranderd). De laatste variant heeft geen lijdende vorm, de eerste wel (iets wordt door iemand veranderd). De verwarring ontstaat als je van die lijdende vorm een voltooide tijd maakt. Dan valt die vorm samen met de gewone voltooide tijd van de tweede variant.
Dat in de kop van het NRC-artikel de lijdende vorm bedoeld is, blijkt niet alleen door die toevoeging door de rechter. De eerste zin van het artikel luidt: De voetbalclubs Juventus, Lazio en Fiorentina zijn door een tribunaal van de Italiaanse voetbalbond teruggezet naar de serie B. Hier is het woord degraderen in de eerste variant (dus met lijdend voorwerp) vervangen door terugzetten, dat geen veranderingswerkwoord is en de tweede variant mist (je kunt niet zeggen: Juventus zette terug naar de serie B).
Dat degraderen gewoonlijk in de tweede variant wordt gebruikt, blijkt dan weer in het vervolgartikel (op pagina 12). Daar staat de zin: Juventus levert 2 titels in en degradeert met Fiorentina en Lazio naar de serie B. Dit is duidelijk de tweede variant van het veranderingswerkwoord. Niks lijdende vorm, niks door de rechter.
Het degraderen van voetbalclubs is tegenwoordig meestal een automatisme: als de club onderaan eindigt, degradeert hij naar de lagere klasse. Daar komt geen persoon of instantie bij te pas die de club daadwerkelijk "terugzet". Ik denk dus dat het met de eerste variant van het veranderingswerkwoord degraderen binnenkort afgelopen is. Tenzij de schandalen toenemen en de rechter op uitgebreide schaal clubs moet gaan zitten degraderen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten