Strikt genomen

Zondag beantwoordde ik een vraag van een lezeres over het onderwerp van een beknopte bijzin. Dat ging over "de grammaticale regel" dat het onderwerp van een beknopte bijzin altijd gelijk moet zijn aan het onderwerp van de hoofdzin. Dat dit baarlijke nonsens is, staat uitgebreid beschreven in de Algemene Nederlandse Spraakkunst, maar blijkbaar leest niemand dat. Of iedereen is te gemakzuchtig en klampt zich liever vast aan een onzinnig vuistregeltje.

Ook in taaladviezen kom je die geheimzinnige "grammaticale regel" vaak tegen, onder de naam foutieve beknopte bijzin. Die term alleen al klinkt onheilspellend, maar het wordt nog mooier als er een passage bij staat als: "Strikt genomen moet het onderwerp van de beknopte bijzin gelijk zijn aan het onderwerp van de hoofdzin." In die gevallen kun je me van onder mijn bureau vandaan slepen, want daar lig ik dan te lachen.
Ik hou van dat strikt genomen, dat betekent altijd dat de taaladviseurs niet goed raad weten met de voorbeelden. Ze voelen zelf wel aan dat die eigenlijk prima zijn, maar hun regel zegt dat ze fout zouden moeten zijn.


Deze zin is helemaal hilarisch. Strikt genomen moet het onderwerp van de beknopte bijzin gelijk zijn aan het onderwerp van de hoofdzin. Dat strikt genomen, dat is toch zelf ook een beknopte bijzin, nietwaar? Wat is daarvan het onderwerp? Volgens die mysterieuze "grammaticale regel" zou dat het onderwerp van de beknopte bijzin moeten zijn. "Strikt genomen" zou er dus staan: Als het onderwerp van de beknopte bijzin strikt genomen wordt, moet het onderwerp van de beknopte bijzin gelijk zijn aan het onderwerp van de hoofdzin. Maar strikt genomen betekent niet dat je dat onderwerp "strikt moet nemen" (wat betékent dat eigenlijk?), maar dat je een strikte opvatting van de grammatica in het algemeen moet hebben. In de woordenboeken staat bij strikt genomen: "wanneer men de zaak precies, streng opvat".


In de betere grammatica's (zoals bijvoorbeeld de Algemene Nederlandse Spraakkunst), worden deze constructies (strikt genomen, eerlijk gezegd, om kort te gaan) apart behandeld. Maar zijn het dan niet gewoon uitzonderingen? Is er dan toch niet een regel die zegt: in normale gevallen is het onderwerp van de beknopte bijzin gelijk aan het onderwerp uit de hoofdzin?


Twee voorbeelden die met hardnekkige regelmaat bij die "regel" genoemd worden, zijn: Bijgaand treft u een document aan, en Ingesloten vindt u een foto. Volgens die zogenaamde "regel" zouden deze zinnen strikt genomen ongrammaticaal zijn, omdat ze zouden betekenen dat "u bijgaat" of dat "u ingesloten bent". Wie verzint toch deze onzin? Of: wie schrijft dit allemaal maar gedachteloos over?


Je zou toch verwachten dat een beetje taaladviseur op de hoogte is van de bepaling van gesteldheid, nietwaar? Dat je in het Nederlands een zin kunt maken als Wij troffen hem dronken aan. En dat dat dan twee dingen kan betekenen: dat wij dronken zijn, én dat hij dronken is. Bij voorkeur het laatste, zou ik zeggen.


Ook kan ik me niet voorstellen dat iemand niet weet dat je in het Nederlands elk zinsdeel kunt vooropplaatsen. Dat je kunt zeggen Dronken troffen wij hem aan. En dat ook die zin op twee manieren kan worden opgevat: wij zijn dronken, of hij is dronken.


Maar waarom realiseren al die strikt-genomen-critici zich dan niet dat je een voltooid of tegenwoordig deelwoord als ingesloten of bijgaand ook heel goed als een bepaling van gesteldheid kunt gebruiken? Dat je net zo goed kunt zeggen U treft dit document bijgaand aan, of U vindt een foto ingesloten? En dat je ook hier zonder twijfel die bepaling van gesteldheid kunt vooropplaatsen? Waarom zou dat ineens in deze zinnen niet toegestaan zijn?


Ik denk dat al die taaladviseurs die iets hebben tegen die zinnen met bijgaand of ingesloten domweg niet de moeite nemen om de zinnen te ontleden. Ze hebben een makkelijke vuistregel, kijken niet verder dan hun neus lang is, en keuren de zinnen af. Herken de beknopte bijzin, zoek het onderwerp in de hoofdzin en vul dat in. Dan merken ze dat die zinnen best goed klinken, en ze zetten er voor de veiligheid strikt genomen bij. Als dat niet gemakzuchtig is.