De flipperkast van Marco Borsato

Uit onderzoek naar hersenactiviteit tijdens taalverwerking is bekend dat er een speciaal plekje in je brein geactiveerd wordt als je iets geks hoort. Onderzoekers lieten proefpersonen luisteren naar woordgroepen als het gewone Patat met ... mayonaise en het gekke Patat met ... hond, en wat bleek? Bij dat gekke zinnetje ontstond er ineens activiteit in een heel ander deel van je hoofd.

Volgens mij weet Marco Borsato dit.


Hij maakt hier namelijk handig gebruik van in zijn hit Rood. Ik denk dat de tekst van het refrein die plekjes in je brein voortdurend prikkelt. Waarom denk ik dat? Dat kun je makkelijk zien als je die tekst probeert
te ontleden. Even doen?

Het refrein begint met de regel Vandaag is rood. Dat klinkt als een hele zin, en je zou dat best een beetje dichterlijk kunnen opvatten: gisteren was grijs, morgen is misschien weer groen en geel, maar vandaag is rood. Je begrijpt dan Vandaag als onderwerp, en rood als naamwoordelijk deel van het gezegde. De volgorde van de zinsdelen is OK, de betekenis een beetje gek. Kleine prikkeling.

Dan gaat het echter verder met de kleur van je lippen. Hier slaat je taalsysteem waarschijnlijk even op tilt, want wat moet je met die toevoeging? Is dat een toevoeging bij dat rood? "Vandaag is rood, je weet wel, de kleur van je lippen?" Vandaag is, met andere woorden, de kleur van je lippen? Het zou kunnen, maar waarschijnlijker is natuurlijk de ontleding met rood als onderwerp en de kleur van je lippen als naamwoordelijk deel van het gezegde. Net als in een oude song van Donovan, Yellow is the color of my true love's hair. Het woord Vandaag is bij nader inzien maar een bijwoordelijke bepaling, die alleen de tijd aangeeft. Je brein komt dus terug op zijn eerdere aanname.

Dit voltrekt zich allemaal in iets meer dan een halve seconde, want je taalbrein houdt van opschieten, en ook Marco wordt voortgestuwd door de melodielijn. Maar ik vermoed dat je hersenen nu al op verschillende punten geprikkeld zijn.

Misschien denk je nog: kan dat niet andersom? Dat rood naamwoordelijk deel van het gezegde is en de kleur van je lippen onderwerp? In negen van de tien gevallen is rood in dit soort zinnen geen onderwerp
maar juist naamwoordelijk deel. Je lippen zijn toch rood? Ja, dat is wel zo, maar rood zijn zou dan moeten betekenen een rode kleur hebben, en je lippen hebben wel een rode kleur, maar de kleur
van je lippen heeft natuurlijk zelf geen rode kleur. Vind je dit te ingewikkeld? Het is dan maar te hopen dat je hersenen daar niet aan denken.

Marco is ondertussen alweer een regel verder, met weer dat gekke Vandaag is rood. Nu zul je wel vermoeden dat er nog wat komt, maar waarschijnlijk hou je toch nog de mogelijkheid open dat het hier in dit geval wél bij blijft. Maar nee: hij zingt Vandaag is rood wat rood hoort te zijn.

Nu denk je waarschijnlijk: rood is weer onderwerp, en wat rood hoort te zijn weer naamwoordelijk deel van het gezegde. Maar wacht eens even: nu kan het wel omgekeerd! "Vandaag is datgene rood wat rood hóórt te zijn". Je taalbrein zal dat prettiger vinden, want "rood zijn" is een veel voorkomend, en dus waarschijnlijker naamwoordelijk gezegde. Maar al met al stond je in de laatste zin maar liefst twee keer op je verkeerde grammaticale been.

Zo gaat het dus maar door in dit refrein. Je brein voelt aan als een flipperkast waar de ontleding heen en weer gaat. Eerst denk je dit, dan is het weer, maar misschien bij nader inzien zus, en dan toch maar weer zo.
Je realiseert het je niet, maar ik zou wel eens een MRI-scan willen zien van iemand die dit lied hoort. Dat zou vast een mooie lichtshow opleveren.

Wat is het effect van dit alles? Prikkeling kan, zoals je weet, twee kanten op gaan: het kan je irriteren of je vindt het prettig. Blijkbaar vinden de meeste mensen het prettig. Dat is niet zo verwonderlijk. Wie wil er nou niet gekieteld worden door Marco Borsato?