Gisteren schreef ik iets over de zin Ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten. Dat stukje voorzag ik van maar liefst vier breintjes, om aan te geven dat het waarschijnlijk een moeilijke kwestie was. En inderdaad, prompt krijg ik de feedback dat het "weer eens niet te volgen" was. Hm! Dat zit me niet lekker, want ik schrijf juist om begrepen te worden.
Op de taalpuristensite probeer ik het in de discussie eenvoudiger te krijgen, maar dat zou ik hier eigenlijk ook moeten doen. Kan dat? Is het moeilijk te begrijpen, of doe ik er alleen te moeilijk over?
De basisvraag is: wat betekent dat, Ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten? En de taalkritiek is: betekent het niet eigenlijk (ook) het omgekeerde van wat er bedoeld is? De taalprof denkt van niet.
In de discussie heb ik het volgende aangevoerd: het gaat hier om de zin ik moet ... om niet te ..., nietwaar? Ik moet iets doen (of iets niet doen), om iets anders niet te doen. Op wat voor manieren kun je die zin aanvullen op de puntjes? Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ik moet me beheersen om niet te fluiten, maar dat maakt het niet echt duidelijker omdat zich beheersen ongeveer hetzelfde is als zich inhouden. Maar je kunt het op talloze andere manieren invullen: ik moet een pleister op mijn mond plakken om niet te fluiten, ik moet mijn mond volproppen met beschuitkruim om niet te fluiten, ik moet grote moeite doen om niet te fluiten. Ik moet me heel onnatuurlijk gedragen om niet te fluiten. In al die gevallen zeg je eigenlijk dat je wel de neiging hebt om te fluiten, en dat je iets bijzonders moet doen om die neiging te onderdrukken. Waarom zou dat ook niet je inhouden kunnen zijn?
De zin ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten is dus prima in de bedoelde betekenis. Maar is er ook een andere betekenis? Iets onbedoelds als "ik moet de neiging tot niet fluiten onderdrukken"? Het is wel waar dat je inhouden op hetzelfde neerkomt als je neigingen onderdrukken (dat moet ook de reden van de verwarring zijn). Maar zo werkt het niet in het Nederlands. Dat is met een eenvoudig voorbeeld aan te tonen.
Je kunt zeggen Ik moet mijn tranen inhouden. Dat kun je ook wederkerend maken door te zeggen Ik moet mezelf inhouden. Maar allebei tegelijk kan niet: Ik moet mezelf inhouden om te huilen, dat is dubbelop. Net zoals bij bedwingen: ik moet mijn tranen bedwingen, ik moet mijzelf bedwingen, allebei prima. Maar Ik moet mezelf bedwingen te huilen, niet goed. Die laatste kun je zelfs nog duidelijker maken door bedwingen te vervangen door in bedwang houden: ik moet mijn tranen in bedwang houden, ik moet mezelf in bedwang houden, maar niet ik moet mezelf in bedwang houden om te huilen.
Conclusie? Ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten betekent maar één ding. Je taalgevoel kan wel in verwarring raken doordat inhouden al iets negatiefs is, en daar staat dan nog eens niet bij, zodat je twee ontkenningen in één zin krijgt (altijd lastig), maar dit levert geen betekenis op die het omgekeerde is van wat je bedoelt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten