Geen woord teveel?

De taalcolumnist Ewoud Sanders zul je zelden op taalintolerantie betrappen. Hij beziet afwijkingen doorgaans meer met verbazing dan met ergernis, en als taalhistoricus is hij natuurlijk bij uitstek geïnteresseerd in ongedocumenteerde verschijnselen, want daar valt tenminste iets nieuws aan te ontdekken.


Maar afgelopen vrijdag schoot hij ineens uit zijn slof, toen zijn jongste zoontje op de vijfde klas van de basisschool had moeten leren wat het woord eergetouw betekende. Dat was toch wel het toppunt, vond vader Sanders: "ik vond het compleet belachelijk dat mijn zoontje van acht een woord
moest leren dat ik in geen decennia had gehoord of gelezen."


Ik kan hier met mijn verstand niet bij.

Als kinderen van acht jaar één ding goed kunnen, is het woordjes leren. Spelenderwijs voegen ze in een razend tempo nieuwe woorden aan hun woordenschat toe. Reken maar uit: Als je op je dertigste jaar een woordenschat van 60.000 wil hebben (niet zo heel gek voor een hoger opgeleide Nederlander), dan moet je gemiddeld per jaar 2000 woorden hebben geleerd. Meer eigenlijk, want vóór je derde gaat het niet zo heel snel, en ook op latere leeftijd vlakt het wat af. Maar 2000 per jaar, dat is ruim 5 per dag. Elke dag! Elke dag komt Sanders junior van acht jaar met vijf nieuwe woorden in zijn hoofd van school. Wat een verbluffende prestatie! Wat maakt dat ene woordje dan helemaal uit?


Ziehier de opvatting van vader Sanders over de taken van het onderwijs: "...dat kinderen op die leeftijd specialistische namen moeten leren voor oude landbouwwerktuigen, terwijl die geen enkele rol meer spelen
in het hedendaagse Nederlands, vind ik [...] bespottelijk." Ook hier heb ik even over na moeten denken, want wat staat daar eigenlijk? Dat je op school alleen maar woorden moet leren die "een rol spelen in het hedendaagse Nederlands"? Maar daar hoef je dan toch niet voor op school te zitten? Woorden die een rol spelen in de taal buiten de school leer je over het algemeen buiten de school. Op school leer je juist woorden die je buiten de school niet zo snel zult tegenkomen. Is dat nuttig? Ik zou denken van wel.


Ik zal heel eerlijk zijn: ik had ook nooit gehoord van het woord eergetouw. En mijn eerste reactie was ook kritiek op het onderwijs. Maar eerder op het onderwijs dat ikzelf genoten heb, en dat mij dit prachtige woord onthouden heeft. Ik heb het natuurlijk net als Sanders opgezocht, en het eergetouw is misschien wel een van de belangrijkste uitvindingen in de geschiedenis van de mensheid: een primitieve ploeg die door trekdieren kon worden voortgetrokken. Waarom weet ik dat niet?


En dan nog eens wat: hoe is dat woord opgebouwd? Het lijkt een samenstelling van eer en getouw, maar welk woord eer is dat? Het zal toch niets met "roem, huldeblijk" te maken hebben. Afleiding van het woord eer in de betekenis "vroeger" ligt voor de hand, maar dat woord eer is een bijwoord, en samenstellingen met een bijwoord als eerste lid zijn zeldzaam. Het Vroegnieuwnederlands woordenboek geeft nog eer in de betekenis "metaal", maar ook dat lijkt twijfelachtig. Het gaat wel om een ploeg uit de ijzertijd, maar wat ik zo in de gauwigheid kan vinden duidt erop dat het om een houten ploeg gaat. Weliswaar met een ijzeren versteviging, maar toch.


Het kan natuurlijk ook om een umlaut van de aa gaan. Dan zou het een klankvariant van aardgetouw kunnen zijn, eerdgetouw, met wegvallen van de d. Dat wordt een beetje gesuggereerd door de Deense term ard voor hetzelfde instrument. Maar nu ben ik al behoorlijk aan het speculeren. Ik kan hier geen enkele bevestiging voor vinden.


Hoe oud is dat woord eigenlijk? Van Dale geeft geen uitsluitsel, maar in de eerste editie van 1864 ontbreekt het. Zelfs in het WNT, toch anders het meest uitgebreide woordenboek dat het er bestaat, ontbreekt het woord eergetouw.  Ik heb geen enkel etymologisch woordenboek kunnen vinden waarin het woord eergetouw staat, dus dat lijkt me voor een taalhistoricus als Sanders toch een interessante kluif.


Een van de lezers van Sanders' column veronderstelt dat het aanleren van het woord eergetouw een "stokpaardje van de leraar/lerares" is. Dat soort uitspraken hoor je ook wel eens over de lessen zinsontleding. "Persoonlijke hobby van de docent", heet het dan. Het lijkt mij zeer wenselijk dat er meer van zulke leraren/leraressen zijn die hun persoonlijke fascinatie voor een onderwerp in de lessen proberen over te brengen. Zeker als het een onderwerp betreft dat zo belangrijk is als het eergetouw. Ik wou dat ik bij zo'n leraar/lerares in de klas had gezeten.



Update: met hulp van de Taaladviesdienst van Onze Taal is het raadsel van het woord eergetouw opgelost: het staat inderdaad niet in het WNT, en pas vanaf de tiende druk in Van Dale, maar het staat wel in het Middelnederlands Woordenboek, en het blijkt afgeleid van een oud werkwoord eren, dat "ploegen" betekent (Latijn: arare). Dat werkwoord staat trouwens nog wel in het WNT. Een eergetouw is dus een oud woord voor "een werktuig om te ploegen". Soms is de werkelijkheid ineens heel poëtisch, maar soms is het ook gewoon de werkelijkheid.