Een vreselijk geheim

Naamwoordelijk gezegde? Hartstikke makkelijk! Wat je doet is werkwoordelijk, wat je bent is naamwoordelijk. Dat staat al in zoveel logs op deze site, daar kun je niet meer overheen kijken. Ook al kun je het soms niet zo makkelijk ontdekken omdat er wel eens hulpwerkwoorden zijn die lijken op koppelwerkwoorden, als je maar vasthoudt aan de eenvoudige regel dat doen werkwoordelijk is en zijn naamwoordelijk, kom je er altijd uit.


Toch bestaat er één werkwoord dat zich vermomt als een doen-werkwoord, maar dat eigenlijk een koppelwerkwoord is. Dat is eeuwenlang onopgemerkt gebleven voor taalkundigen, en in alle schoolboeken staan de gezegdes met dat werkwoord gewoon als werkwoordelijk benoemd. Als je zo'n gezegde op een proefwerk naamwoordelijk noemt, wordt dat door iedere docent fout gerekend. Dat kun je dus maar beter niet doen.


Dit geheim is een bom onder alle lessen grammatica op de scholen. Als het bekend zou worden was de schade niet te overzien. Als je bang bent voor je leraar of lerares, en je wilt graag goede cijfers halen bij een toets, lees dan vooral niet verder!


Het gaat om het werkwoord hebben. Zinnen met als enige werkwoord hebben noem je altijd werkwoordelijk. Een zin als Ik heb een hond heeft een werkwoordelijk gezegde. Een hond hebben, dat doe je. Tot zover niets aan de hand. De problemen beginnen als je er iets dieper over na gaat denken.


Als je een hond hebt, dan is die hond van jou, nietwaar? Maar de zin Die hond is van mij, dat is een zin met naamwoordelijk gezegde. Die hond is onderwerp, van mij is naamwoordelijk deel, en is is koppelwerkwoord. Er is dus een geheimzinnig, verborgen verband tussen werkwoordelijke zinnen met hebben en naamwoordelijke zinnen met zijn.


Het wordt nog gekker als we naar andere talen gaan kijken. Wij zeggen Ik heb het koud, Engelsen zeggen I am cold, en Duitsers Mir ist kalt. Wat is dat voor een eigenaardig toeval, dat zo'n gewone zin (mensen hebben het altijd koud gehad) in drie buurtalen zo verschillend uitgedrukt worden?


Nog zoiets geks: de meeste koppelwerkwoorden in het Nederlands kun je aanvullen met het "echte" koppelwerkwoord (te) zijn: je lijkt wel gek (te zijn), het blijkt mistig (te zijn). Eigenlijk zijn dat geen echte koppelwerkwoorden, daar is alleen het koppelwerkwoord zijn weggelaten. Er zijn maar twee andere, "echte" koppelwerkwoorden: worden en blijven. Worden is het begin van zijn, en blijven is een soort "langdurig zijn".


Het gekke is nu dat je die twee varianten bij hebben ook hebt: het begin van hebben is krijgen, en "langdurig hebben" is houden. Als je zegt Ik krijg een hond, dan geef je aan dat het hebben van een hond voor jou gaat beginnen.


Maar dat is wonderlijk! Hebben heeft dus dezelfde varianten als zijn, en sommige van onze zinnen met hebben krijgen in andere talen zijn. Krijg nou wat! Maar dat is nog niet alles.

Die gekke koppelwerkwoorden lijken, blijken, schijnen, waarbij je eigenlijk (te) zijn hebt weggelaten, heb je dat bij hebben dan ook? Daar lijkt het wel op, maar niet met dezelfde werkwoorden.


Wat betekent het als je zegt Ik wil een hond?. Dat ontleden wij braaf als een werkwoordelijk gezegde met wil als zelfstandig werkwoord. Maar eigenlijk zit het anders in elkaar. Want eigenlijk is in die zin gewoon hebben weggelaten: Ik wil een hond hebben. Willen is daar eigenlijk een hulpwerkwoord.

Zo lijkt hebben dus eigenlijk wel heel erg op zijn. Het lijkt wel een soort "omgekeerd koppelwerkwoord". Als je zegt Ik heb twee scooters, dan is dat hetzelfde als Twee scooters zijn van mij. Omgekeerd. In de eerste zin ben jij het onderwerp en de scooters het lijdend voorwerp, in de tweede zijn de scooters het onderwerp en jij het naamwoordelijk deel.


Let op dat je bij een proefwerk nooit laat merken dat je dit allemaal weet. Vertel het ook niet verder, want het is het vreselijkste geheim dat er in de grammatica is (of ...dat de grammatica heeft).