Die sap toch!

Wij mogen blij zijn dat wij in Nederland altijd wel een columnist hebben die én goed schrijft, én aandacht heeft voor de taalvorm. Op die manier wordt steeds weer aangetoond dat mensen het heel erg leuk vinden om over de taalvorm na te denken (zelfs als dit zogenaamd gerechtvaardigd wordt als ergernis over het verval van de juiste vormen).


Heel vroeger had je onder andere Charivarius, later was Kuitenbrouwer heel populair, en nu heb je Paulien Cornelisse. Wie schrijft er eens een overzichtje van een eeuw taalpopulisten?


Als zo'n populair iemand iets signaleert heeft het meteen een enorme impact. Dat leest iedereen. Je zou als taalkundige wel gek zijn als je daar niet bij zou aanknopen. Ook al heb je het al eens eerder over zo'n verschijnsel gehad.


In haar laatste column in nrc next had zij het over de taalvorm verse sap, die ze ergens tegenkwam en die haar, merkte ze enigszins verwonderd op, eigenlijk helemaal niet zo slecht in de oren klonk. "Mag ik de sap even?" dat klinkt toch best goed?


Ja inderdaad, verse sap klinkt in sommige contexten best acceptabel. En hee, dat is ook al eens eerder opgemerkt, bijvoorbeeld in het woordenboek Van Dale, en in taaladviezen. Dan gaat het meestal over het/de zout. Het woordenboek noemt het "metonymisch" en veronderstelt dat de zout een afkorting is van de zoutstrooier.


Ook de taalprof heeft ooit een vraag beantwoord, die zelfs ging over verse sinaasappelsap, dus veel dichter kun je er niet bij zitten. Hij wees daar op iets als de paprikapoeder, wat vaak voorkomt, terwijl het toch het poeder is. De taalprof veronderstelde dat je met de zout het tafelproduct bedoelt (dat je kunt aangeven), terwijl het zout eerder over de chemische stof gaat. Enigszins uitgebreid zou je dat bij sap ook kunnen volhouden. In het voorbeeld van Cornelisse gaat het ook over aangeven.


Meer algemeen denk ik dat het hier gaat om de mogelijkheden van niet-telbare woorden. Neem iets als brood, appelmoes of bier, dat zijn eigenlijk stofnamen, maar die kun je best telbaar gebruiken: twee broden, drie appelmoes en vier bier. Ik denk dat die wisseling van het- naar de-woord te maken heeft met deze mogelijkheid. Meer specifiek gezegd: ik denk dat de sap altijd gaat over het telbare gebruik van sap (ja dat moet je nakijken maar dat doe ik even niet, dat is iets voor een leuk onderzoekje in een klas of zo).


Als dit waar is, dan moet Geef mij de sap even aan beter klinken dan De sap zit in een fles. Dan moet De zout staat in het derde gangpad beter klinken dan De zout wordt gewonnen in Italië. Want in die eerste voorbeelden kan het gaan over de telbare varianten (vaak tafelproducten), en in die tweede voorbeelden kan alleen maar de stof worden bedoeld.


Voor mij klopt het, maar ik ben bevooroordeeld. De lezer mag het zeggen.