De taalverloedering in beeld

Ik geniet altijd van artikelen waarin de auteur eens flink retorisch uitpakt tegen de in zijn (of haar) ogen onstuitbare verloedering van het Nederlands. Als ik in De Groene Amsterdammer een stuk aangekondigd zie met de titel Verloedert het Nederlands?, van de bekende schrijver Rob van Erkelens, dan ga ik daar eens even lekker voor zitten. Het antwoord op de in de titel gestelde vraag zal vast niet zijn: "Nou nee, dat valt wel mee."
Het is even zoeken, want het betreffende artikel heet niet Verloedert het Nederlands? maar Ongelooflijk leuk, zeg maar. Beetje cryptisch, misschien, maar gelukkig bevatten de artikelen in De Groene Amsterdammer aan het begin een soort ondertiteltje met een korte aanduiding van de inhoud. Die luidt in dit geval: Arm Nederlands, door Rob van Erkelens. Opdat we maar vast weten waar we aan toe zijn.


Die ondertitel is wel goed gekozen, want de auteur zet in op de armoede die het hedendaagse Nederlands in zijn ogen kenmerkt. Hij erkent dat er van de Nederlandse taal wel meer gebruik wordt gemaakt dan ooit, maar het is allemaal van een bedroevende schraalheid. Het feit dat het woord Bokitoproof is gekozen als het woord van 2007 is wat hem betreft symptomatisch voor deze treurnis. Dat er naast dit woord, dat waarschijnlijk de nieuwe Van Dale nooit zal gaan halen, nog ongeveer 300 andere nieuwe woorden zijn ontstaan in 2007 die wél in de volgende druk van het woordenboek zullen staan, is de auteur blijkbaar ontgaan.


Maar goed. Lege communicatie, dat is het euvel van deze tijd. Mensen die kostbare belminuten verspillen aan vluchtige informatie. Maar wat heeft dit alles met de kwaliteit van de taal te maken? Nou komt het: "In het dagelijkse taalgebruik is het overduidelijk dat er steeds minder woorden worden gebruikt om mededelingen te doen of vragen te stellen." Dat is een interessante uitspraak. Sterker nog: dat is de eerste controleerbare uitspraak die in het artikel staat.


Het lijkt een beetje een echo van een Britse klacht uit februari 2007, dat jongeren maar 20 woorden gebruiken voor 30% van alles wat ze zeggen. Het typetje Vicky Pollard uit Little Britain werd als voorbeeld van zo'n jongere gebruikt. De taalprof schreef er al eerder over, ook over de taalkundigen van Language Log, die deze mythe vakkundig ontzenuwden. Iederéén gebruikt maar 20 woorden voor 30% van wat hij zegt, en Britse jongeren hebben helemaal geen kleinere woordenschat dan de oudere generatie. Hoogstens een andere.


En waar blijkt de taalverschraling dan nog meer uit? Nou, uit de gratis kranten. Die staan vol met "clichés, stoplappen en platitudes." Net als de gewone kranten vroeger, denk ik dan. Of net als het Polygoon-journaal, dat even verderop door de auteur als toonbeeld van verzorgd ("zwierig") taalgebruik wordt aangewezen. Zwierig, laat me niet lachen. Ik zou de gevestigde auteurs of de taalcritici uit 1954 wel eens willen horen over het Polygoon-journaal. Volgens mij was dat toen al oubollig en cliché. Nu klinkt het ouderwets en daarom charmant, met zijn onnatuurlijk overdreven uitspraak (ook naar toenmalige maatstaven) en zijn kneuterigheid waar de angry young men van de naoorlogse schrijversgeneratie wel raad mee wisten. Als het hedendaagse journaal op die manier werd geschreven (en uitgesproken), zou het binnen een paar dagen worden weggehoond. Door jong en oud.


Maar goed. Ouderen hebben een grotere woordenschat dan jongeren, dat wordt nog maar eens herhaald. Jongeren delen de wereld in in twee categorieën: vet en a-relaxt. Nou lijkt me dat eerder een kwestie van opvatting dan van taalgebruik. Jongeren staan niet bekend om hun genuanceerde opinies, en dat heeft volgens mij weinig te maken met het talige onvermogen om die nuance uit te drukken.


Grappig is dat Van Erkelens meteen na deze vaststelling zijn hele betoog onderuit haalt met een zogenaamd citaat van jongerentaal. Ik neem het citaat even over: "Ik ga loesoe, man. Naar Lidorro. Bling bling scoren. Kan ik lekker chillen met die chickies, weet je. Beetje choken, beetje skappa worden, gewoon lekker chillen. Niet dat gefokte." 


Ik zal niet zeggen dat dit "verzorgd taalgebruik" is. Dat is natuurlijk ook niet de bedoeling. Als je spreektaal letterlijk opschrijft ziet het al snel wat suffig uit (als je schrijftaal spreekt geldt trouwens hetzelfde). Maar daar gaat het me nu niet om. Het gaat me om het volgende.


Welk van de "twee categorieën" is dit? Is dit vet of a-relaxt? Vet, zou ik zeggen, maar toch niet helemaal. De spreker gebruikt in dit kleine stukje taal wel zeven keer een nuancering: lekker, beetje, weet je, gewoon, allemaal ter vermijding van de indruk dat hij dit allemaal extreem vet vindt. Nou kun je van dit taalgebruik vinden wat je wilt, maar als je zegt dat het ongenuanceerd is, dan kijk je er toch niet goed naar. Een beetje te gefokt, zo zou de spreker het ongetwijfeld treffend -en genuanceerd!- kenschetsen.


Gelukkig houdt Van Erkelens wel van rappers.  Def P is blijkbaar zijn held. Tot slot van zijn tirade tegen de verschraling citeert hij een hoopvolle ontwikkeling, namelijk liedteksten die "barsten van het inventieve, sprankelende taalgebruik." De lezer blijft nu in verwarring achter. Want waar komt dat inventieve, sprankelende taalgebruik nou ineens vandaan? Is dat een incident? Hebben die jongeren dan toch een perfecte taalbeheersing, en gebruiken ze die dan alleen niet altijd? Verloedert dat Nederlands eigenlijk wel?