zondag 22 mei 2011

Al hoe je het ook bekijkt

"Interessant stukje eergisteren, taalprof, maar die eerste zin…"
"Wat was daarmee?"
"Daar schrijf je de bijzin …al hoe grote stofwolken daar ook vandaan komen. Staat daar geen al te veel?"
"Hmm, nou je het zegt. De zin klinkt me op het eerste gehoor prima in de oren, maar dat al staat daar wel vreemd."
"Ik ken dat gebruik niet, dat al hoe achter elkaar."
"Het moet het versterkende bijwoord al zijn, dat ook de oorsprong vormt van het voegwoord alhoewel."
"Ik zou het gewoon vermijden, door iets te schrijven als …welke grote stofwolken daar ook vandaan komen."
"Ja, dat kan wel, je zou ook het woordje al gewoon weg kunnen laten, maar ik zit nu al in de academische modus, waarin ik mij afvraag hoe het in elkaar zit en of het werkelijk tot de taal behoort."
"Nou ja, pieker er niet te lang over zou ik zeggen."
"Ja wacht even, ik google toch even… Hmmm, het komt extreem weinig voor, heb ik de indruk. Maar wacht eens, je hebt toch ook Al wat ik ook doe, dat kan toch ook?"
"Dat kan wel, maar is dat dan niet kortweg voor alles wat?"
"Dat geloof ik niet. Je hebt Al wat ik doe is tevergeefs, waar de klemtoon op Al valt, en al wat ik ook doe, het is toch allemaal tevergeefs, waar de klemtoon op wat valt. En in die tweede zin kun je Al niet vervangen door alles."
"Nee dat is waar."
"En heb je ook niet Al wie ik het ook vraag, niemand weet dit? Daar kun je al helemaal niet uitgaan van alles wie."
"Maar daar heb je wel diezelfde twee varianten: Al wie het weet mag het zeggen tegenover Al wie het ook weet, het is toch te laat."
"Daar heb jij weer gelijk in. Toch vreemd dat het allemaal zo weinig voorkomt. Als ik zou willen argumenteren dat het niet tot de taal behoort zou ik dat wel opmerken. Een handjevol vindplaatsen in zo'n groot corpus is eigenlijk niks."
"Is het geen contaminatie?"
"Ja, dat zou kunnen. Maar het gekke is dat het dan gecontamineerd is uit Wat je ook doet en Al doe je ook dat, wat twee zinnen zijn met een compleet andere zinsvolgorde. Maar wacht eens, ik zoek het even op in de geschiedenis van de Nederlandse syntaxis van Van der Horst."
"…"
"Kijk, hier staat het: Van der Horst spreekt over het voegwoord alhoe, dat vóór de zestiende eeuw is ontstaan uit het toevoegen van het versterkende bijwoord al aan het voegwoord hoe, uiteindelijk leidend tot alhoewel."
"Je taalgevoel is dus eigenlijk middelnederlands."
"Ja, blijkbaar klinkt er in het taalgevoel van de taalprof nog een echo uit het verleden, uit de tijd dat je het versterkende bijwoord al bij een toegevende bijzin kon zetten. Want zo'n zin als Al hoe je het ook bekijkt bevat een duidelijke toegeving:  je kunt het op verschillende manieren bekijken, maar op welke manieren je het ook doet, en dan volgt de rest van de zin."
"Toch is het mij totaal vreemd. En ik heb het net aan een collega voorgelegd, die net als ik Vlaming is, en die kent het ook niet. Zou het een Nederlands-Vlaams verschil zijn?"
"Zou kunnen, maar het lijkt mij onwaarschijnlijk. Ik vrees eerder dat het sterk regionaal is. Het komt gewoon te weinig voor. Weet je wat? Ik schrijf er een logje over en kijk eens of de lezers reageren. Misschien dat er iemand over de goed-foutkwestie heen kan stappen en bedenken of deze gebruikswijze een basis in de realiteit heeft."

23 opmerkingen:

  1. Hallo Taalprof,
    Ik, als noorderling, vind "al hoe" in elk geval niet vreemd. Ik heb even gegoogeld op een paar strings en krijg niet de indruk dat de constructie heel ongebruikelijk is:
    Zolang je weet dat iets haram is dan moet je het niet eten,al hoe groot de verleiding ook is.
    Al hoe groot de wens en het verlangen ook is.
    Daar heeft hij alles voor over, al hoe jong hij ook is en al hoe veel moeite zijn ouders (vader was zelf onderwijzer) er ook mee hebben
    Al hoe weinig er dan ook staat!
    Dit repelen was gewoonlijk het werk van de mannen, alhoewel bij enkele voorkomende gelegenheden ook wel eens een vrouw de plaats van een man innam, al hoe weinig men ook van emancipatie afwist.
    al hoe jammer het voor het paard ook is, ik mag blij zijn dan het met 50/60 km gebeurd is
    als het dan niet lukt om reactie of hulp te krijgen , moeten we ons mischien wel allemaal afmelden , al hoe jammer ik dat zou vinden
    nee, dat komt ook niet meer goed.. al hoe jammer het voor beide personen is.
    Al hoe jammer dat ook voor die vogels is, toch is het geen ramp voor de soort.
    Al hoe jammer het ook is, en hoe graag je ook achter de identiteit van de vrouw in kwestie zou willen komen, ik schat na het wegvallen van de Grote Kerkstraat als woonplaats van Vincent van Gogh de kans dat de vrouw in kwestie Roelofje Faken was, op niet meer dan 5%.
    Daar heb ik mijn twijfels over, al hoe jammer ik het vind
    en wel zo veel dat ik het de moeite niet waard meer vind al hoe jammer het ook is
    Van alleen knippen tijdens een oefening wordt je geen ervaren brandwacht. Al hoe leuk je die taak van nr.4 ook vindt.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Henk: O, mooie voorbeelden! Toen ik googlede kreeg ik veel vindplaatsen waarbij dat 'al' bij de vorige zin hoorde (of dingen als 'weet je al hoe...'). Bij een vluchtige scan zag ik niet al te veel geloofwaardige voorbeelden, maar jij hebt duidelijk beter gekeken. Ook je intuïtie stelt me enigszins gerust. Blijkbaar is het toch algemener dan ik vreesde. Ik begon al te denken dat ik volledig gedeformeerd was.
    Het is trouwens wel een rare constructie met dat versterkende 'al.' Het kan blijkbaar voor elk vraagwoord ('al waar ik ook kijk' zal ook wel kunnen, en misschien 'al waarom je dat ook gedaan hebt' ook wel, al klinkt dat wel erg vreemd), maar de vraag is bijvoorbeeld wat de relatie is met die (van zichzelf al gekke) constructie met toegevend 'al' ('al heb ik overal gekeken'). Ik zit nu te denken: versterking op voegwoordpositie waardoor daar ofwel een vraagwoord moet staan ofwel de persoonsvorm. Maar waarom?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Voor mij 'kan' de constructie 'al hoe' niet. Sterker nog, ik vind hem moeilijk te begrijpen.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @suzan: En hoe zit het met die voorbeelden 'al wat' en 'al wie' voor jou?

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Henk: Hee, ik vind in De Regenboogkleuren van Van Ginneken en Endepols (op dbnl) dat zij het als een Frisisme beschouwen: "Syntaktische eigenaardigheden zijn b.v. 1o de constructies met al hoe voor hoe, bv.: Al hoe graag hij ook wou, al hoe goed hij z'n best ook dee;" Opmerkelijk! Zou de taalprof dan toch Friese wortels hebben?
    Maar aan de andere kant ook een mooi voorbeeld van Jacob Cats: "Al hoe de vrijer klaagt, hij wil niet zijn genezen." En Cats kwam weer uit Zeeland.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @taalprof: voor 'al wat' en 'al wie' geldt dat ook. Een zin als "Al wie ik het ook vraag..." klinkt voor mij ongrammaticaal. Of het regionaal is, weet ik niet. Misschien moet ik eens wat collega's peilen.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Nog een datapunt: t komt mij allemaal vreemd voor. Ik zou het niet zo zeggen of schrijven, en waarschijnlijk eroverheen lezen of denken dat die 'al' per ongeluk in de zin is terecht gekomen.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. @suzan: Ah, in ieder geval mooi dat het gevoel consequent is (of overal wel goed, of overal niet).

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @Florine: Dank voor dit oordeel! Jij hebt dus op dit punt hetzelfde gevoel als suzan. Ik wacht even andere reacties af.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Joke Kalisvaart26 mei 2011 om 01:27

    Ik ben het helemaal met Suzan en Florine eens. Voor mij (Zuid-Gelderland) kan deze constructie niet, in geen enkele variant.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. @Joke Kalisvaart: OK, dat is genoteerd! Ik meen dat Suzan uit het oosten van het land kwam, en van Florine weet ik het niet. Henk kwam in elk geval uit Friesland.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Mijn vriendin - geboren en getogen in Groningen - vindt de constructie niet goed. Ze zou 'al' altijd weglaten. Mijn buurman - geboren en getogen Fries - vindt de constructie met 'al' wel prima.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Beetje laat, maar ik ben van het midden van het land.
    Zou het iets typisch Fries zijn? Is er misschien ook een zelfde constructie in het Fries?

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Florine: jazeker, in het Fries kun je "al" hier ook gebruiken. Bij loketten hangt vaak een bordje met "Al wa't wend is Frysk te sprekken, hoecht him hjir net te ferbrekken" (Al wie gewend is Fries te spreken, hoeft zich hier niet aan te passen).

    BeantwoordenVerwijderen
  15. @Henk: Maar in dat voorbeeld is het wel 'al wie' in de betekenis 'iedereen die.' Bijzonder aan het voorbeeld met 'al hoe' is dat het alleen die versterkende betekenis heeft: 'Al wie er ook Fries spreken, het wordt toch niet begrepen.'

    BeantwoordenVerwijderen
  16. Taalprof: ja, je hebt helemaal gelijk, dat is inderdaad een ander geval. Al hoe mooi de zin is, hij is geen goed voorbeeld. ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Ook ik (N.-Br.) kan me dit 'al hoe' niet voorstellen - behalve in combinatie met 'ook', wat ook puur versterkend is, en dat ik *wel* normaal vind, zeker zonder 'Al'.
    Het kan zelfs verplicht zijn, merk ik: 'Hoe je het wendt of keert, ...' is voor mij fout, 'Al hoe je het wendt of keert, ...' ook, 'Hoe je het ook wendt of keert, ...' de normale uitdrukking, en 'Al hoe je het ook wendt of keert, ...' klinkt me heel gewoon in de oren al zou ik het geschreven waarschijnlijk niet gebruiken.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. Iets heel anders: kan ik mijn tekst op de een of andere manier opmaken? Lijstjes voorbeelden zou ik graag als lijstjes voorbeelden laten zien. Ook cursief en vet zijn handig.

    BeantwoordenVerwijderen
  19. @Reinier: Aha, dat is interessant. Voor mij zijn jouw voorbeelden ook prima, zelfs beter dan zonder 'ook' (mijn eigen voorbeelden hadden ook 'ook'), maar ik vind de zin van Cats ('al hoe de vrijer klaagt') misschien nog net kunnen. Anderzijds is 'ook' voor mij zeker niet verplicht in 'Hoe je het ook wendt of keert.' Maar dank voor deze rapportage. Ik weet niet of ik nou al meteen kan generaliseren tot Friesland-Noord-Brabant tegenover Groningen-Oost-Nederland (ik denk het niet), maar het zit dus niet alleen in Friesland, dat begin ik wel te denken.
    Over die opmaakmogelijkheden: helaas heb ik daar geen invloed op, dat zijn de beperkingen van web-log. Ik hoor wel dat er binnenkort een migratie naar Wordpress gaat plaatsvinden, misschien kan het daar wel.

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Beetje een laattijdige reactie, maar ik sluit me aan bij Florine, Suzan en Joke. Geen van de vermelde zinnen zou ik als grammaticaal beschouwen. Ik vind het wel boeiend om over deze variant meer te weten te komen. Ik kom uit Antwerpen, trouwens.

    BeantwoordenVerwijderen
  21. @Karen: Aha, interessant. Ik denk dat er nog te weinig reacties zijn om iets zinnigs te zeggen over de verspreiding, maar het lijkt er in elk geval op dat er voor beide standpunten (grammaticaal of niet-grammaticaal) aanhangers te vinden zijn. Hoeveel, dat blijft onduidelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  22. Rotterdam geb 1952. Dit gebruik van al is voor mij volstrekt normaal.

    BeantwoordenVerwijderen
  23. OK, het is volgens mij nog niet geheel duidelijk hoe de regionale of historische verspreiding is, maar dank voor het datapunt!

    BeantwoordenVerwijderen