Nog een rondje

Ik weet niet zeker of ik het nou een taalkundige grap vind, maar ik kan het er wel van maken. Het is een mopje dat al sinds onheuglijke tijden in mijn schoonfamilie verteld wordt, dus ik verzin niets zelf: Een grote stoere kater gaat elke avond van huis en blijft dan uren weg. Zijn kleine zoontje vraagt hem: "Pap, waar ga je toch elke keer naar toe?" "Neuken!" is het barse antwoord. "Mag ik mee, mag ik mee, mag ik mee?" Maar de kater weigert: "Nee, jongen, daar ben jij veel te jong voor." Maar de kleine blijft elke avond maar zeuren of hij mee mag, dus uiteindelijk geeft de vader toe: "Nou vooruit, kom dan maar mee." En ze vertrekken, naar een donker steegje achter de kerk. Daar aangekomen zet de vader het plotseling op een rennen, en het kleintje dribbelt er opgewonden achteraan. De kater rent of zijn leven ervan afhangt, helemaal rond de kerk, en zijn zoontje met moeite achter hem aan. En dat herhaalt zich een paar keer: de kater blijft maar rennen, in de hoop dat zijn zoontje er genoeg van krijgt. En ja hoor: na het vierde rondje komt het kleine katertje buiten adem achterop en hijgt: "Nou pap, ik neuk nog één rondje mee, maar dan ga ik naar huis hoor!"

Als je vindt dat taalkundigen met hun tengels van grappen af moeten blijven, dan moet je nu niet verder lezen.

Het komische effect van dit mopje is waarschijnlijk niet zo heel erg taalkundig. Natuurlijk, het gaat hier om het feit dat de kleine kater de betekenis van het woord neuken niet kent, en die vervolgens afleidt uit wat zijn vader doet, namelijk rondjes rennen. En dat hij dat vervolgens in een zin gebruikt die grappig is voor degene die wél weet wat het woord betekent. Want in die zin lijkt het net alsof het een bezigheid is die in opeenvolgende rondes verricht wordt. En dat is natuurlijk niet zo.

Dat kun je met een beetje goede wil taalkundig noemen, maar met de ontleding van de zin lijkt het weinig te maken te hebben. Toch zit er een kleine ontleedkundige invalshoek in. Namelijk deze: in de grappige zin Ik neuk nog een rondje mee, is een rondje daar een bijwoordelijke bepaling of een lijdend voorwerp?

De meeste mensen zullen misschien geneigd zijn om meteen lijdend voorwerp te roepen, omdat een rondje  een woordgroep is met een zelfstandig naamwoord als kern, en meestal zijn dat geen bijwoordelijke bepalingen, maar hier ligt het mogelijk anders. Immers, sommige tijdsbepalingen hebben ook die vorm. In de zin Ik neuk nog een uurtje mee is er geen misverstand: een uurtje is een bijwoordelijke bepaling van tijd. Maar zo kan een rondje ook best als tijdsbepaling gebruikt worden. Kijk maar naar zinnen als: Ik heb maar één rondje mijn tegenstander bij kunnen houden. In die zin is mijn tegenstander het lijdend voorwerp van bijhouden, en maar één rondje is een bijwoordelijke bepaling van tijd, die aangeeft dat ik gedurende de tijd die nodig was voor één rondje mijn tegenstander kon bijhouden.

De vraag is dus niet gek: is een rondje lijdend voorwerp of bijwoordelijke bepaling in Ik neuk nog een rondje mee? En het antwoord is niet zo eenvoudig. Je kunt namelijk twee kanten op redeneren. Eerste mogelijkheid: in de zin Ik doe nog een rondje mee is een rondje zeker bijwoordelijke bepaling, want meedoen heeft geen lijdend voorwerp (het is niet iets meedoen). Aangezien voor neuken ongeveer hetzelfde geldt (dat heeft wel mogelijk een lijdend voorwerp, maar dan gaat het toch eerder over een persoon dan over een afstand), zou je zeggen dat een rondje hier ook bijwoordelijke bepaling moet zijn. Maar er is nog een tweede mogelijkheid.

Het kleine katertje gebruikt neuken een beetje in de betekenis rennen. Dus zou je zeggen dat voor hem de zin hetzelfde is als Ik ren nog een rondje mee. En rennen kan nou juist wél een lijdend voorwerp hebben met die afstandsbetekenis: een rondje rennen kan daardoor twee dingen betekenen: een bepaalde afstand rennend afleggen (de lijdendvoorwerpsbetekenis), en gedurende een bepaalde afstand je rennend voortbewegen (de tijdsbepaling: eventjes rennen).

Je kunt het in het geval van een rondje rennen zelfs in de intonatie duidelijk maken: leg je de klemtoon op rondje en spreek je rennen onbeklemtoond uit (een róndje rennen), dan heb je de betekenis met lijdend voorwerp. Leg je daarentegen (ook) een klemtoon op rennen, dan heb je de betekenis met bijwoordelijke bepaling van tijd (een róndje rénnen). Dat die twee intonaties bij die twee ontledingen horen, kun je zelf controleren door te proberen om eventjes rennen uit te spreken zonder klemtoon op rennen (klinkt gek), of de marathon rennen met klemtoon op rennen (is ook iets mee).

Hoe zit dat bij een rondje neuken? Voor mij moet er altijd een klemtoon op het werkwoord liggen, maar ik weet dan ook wat neuken betekent. De kleine kater zou ongetwijfeld het werkwoord onbeklemtoond uit hebben gesproken.

Zo zit er toch een kleine eigenaardigheid in de ontleding: de toehoorder van de grap (die weet wat het woord neuken betekent) zal een rondje automatisch als bijwoordelijke bepaling begrijpen, terwijl het katertje de lezing met lijdend voorwerp bedoelt. Volgens mij voel je dit als taalgebruiker toch enigszins aan, en daardoor ontstaat een klein stukje extra spanning die de grap net iets meer taalkundig cachet geeft.