dinsdag 24 november 2015

Nieuws over de K/kerstman

In 2012 schreef ik een blogpost over de spelling van het woord K/kerstman, zoals die op woordenlijst.org voorgeschreven werd. Uit het voorschrift bleek namelijk dat je Kerstman zou moeten spellen als het om "de enige echte" zou gaan, en kerstman als het zou gaan om "iemand die de Kerstman speelt." Zo stond het letterlijk in de woordenlijst. Uit het voorschrift zou volgen dat spelling een geloofskwestie is: als je niet gelooft dat de Kerstman bestaat, moet je altijd kerstman spellen, en omgekeerd, als je Kerstman spelt is dat dus een geloofsbelijdenis, dat je ervan uitgaat dat "de enige echte" bestaat.

In de nieuwe woordenlijst.org is dat gekke voorschrift dan eindelijk aangepast. Ik stel me zo voor dat een team van religiewetenschappers en lexicografen zich over deze netelige kwestie heeft gebogen om een ook voor agnosten en andersgelovigen hanteerbare spelling in dezen te ontwerpen. En de nieuwe regeling waarmee ze zijn gekomen is de volgende: je spelt Kerstman als het gaat om een "figuur in de kersttraditie." Het woord Kerstman staat omschreven als een naam (dus niet als de-woord), maar je hebt wel het verkleinwoord Kerstmannetje ("Hee, Kerstmannetje, jij hier?") en Kerstmannetjes (waar ik me als eigennaam eerlijk gezegd weinig bij kan voorstellen). En verder staat er nog bij: niet te verwarren met kerstman. En kerstman is dan weer een gewoon de-woord, met enkelvoud en meervoud, en met verkleinvormen.

Ik weet niet hoe het de argeloze taalgebruiker vergaat, maar ik kom er niet goed uit. Mag ik nu alleen Kerstman spellen als het woord zonder de wordt gebruikt? Iets als Daar stond Kerstman ineens in de kamer? Dat vind ik wel een raar geval. En waarom staat er dan "figuur in de kersttraditie" als betekenisinformatie bij? En hoezo is een kerstman dan géén "figuur in de kersttraditie"? Of zit er nog steeds iets in van een bedoeld verschil tussen de verwijzing naar een (al dan niet) fictief persoon enerzijds (de Kerstman) en anderzijds een rol (de kerstman) of voorwerp (een kerstmannetje)? Ik vrees eigenlijk het laatste, want dat zou analoog zijn aan K/kerstkind en S/sinterklaas. Daar is de regeling: als je naar de historische persoon verwijst is het met hoofdletter, anders met kleine letter. Maar met de K/kerstman gaat die redenering niet op, omdat er geen duidelijke historische persoon is (vergelijkbaar met de paashaas, die ook nooit met hoofdletter gespeld wordt).

Volgens de woordenboekmakers is de K/kerstman toch iets anders dan de P/paashaas, ik denk omdat het om een menselijk persoon gaat, waarvan dus in elk geval de suggestie gewekt wordt dat hij (Hij?) echt bestaat. Maar toch: moet je nou spellen Ik speel dit jaar de Kerstman omdat je dan een rol speelt gebaseerd op de figuur in de kersttraditie, maar Ik ben dit jaar de kerstman omdat je dan de rol zelf aanduidt en niet de figuur? En Dit is een poppetje van het Kerstmannetje omdat het poppetje de bedoeling heeft de figuur af te beelden, maar Dit is een leuk kerstmannetje als je naar dat poppetje zelf verwijst? Zoals gezegd: ik kom er niet goed uit.

Het is dat het einde van het jaar uitnodigt tot inkeer en bezinning op de grote mysteriën des levens, want anders was dit alles natuurlijk onverdraaglijk. Nu schrijf ik het probleem bij op de lange lijst van raadsels waarvan de oplossing mij in het hiernamaals zal worden uitgelegd. 

10 opmerkingen:

  1. De hoofdletter is nu net één van die (weinige) onderdelen van de spelling waar je enige keuze hebt, en zelfs meer dan enige. Oké, bij sommigen breekt dan het angstzweet uit, maar het lijkt me beter om dat te bewaren voor pakweg de werkwoordspelling, waar de regels absoluut geen speling laten maar de meesten (en eigenlijk iedereen) toch (nog) wel eens (of meermaals) mistasten. Een dt-fout is maatschappelijk gezien trouwens zo veel meer 'not done', met de hoofdletter kun je sowieso veel kanten uit.
    Heel vaak heeft een hoofdletter te maken met een stukje betekenis dat je wil geven. En heel vaak kun je/mag je/moet je dat zelfstandig bepalen. Uitgerekend dan en daar jammert men zich de haren uit hoofd, onder het uitstoten van vertwijfelde kreten als: "Kerstman of kerstman, zeg mij waar en wanneer!" Kijk, ik heb niets met de kerstman, dus voor mij blijft die klein, maar Sinterklaas en Zwarte Piet (en Zwarte Pieten, ze heten toch allemaal Piet?) kan ik hebben. Wie het anders wil zien, heeft groot gelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, ik sympathiseer met de gedachte dat we het zelf mogen uitmaken, maar ik verbaas mij over de poging tot beregeling. Stel dat ik als gewetensvol speller de regeling zou willen volgen, hoe moet ik die dan toepassen. Daar geef jij nu ook geen antwoord op.

      Verwijderen
  2. Dat is het, een poging! Omdat het voor een stuk niet te beregelen valt. Het staat je dus vrij om, althans in een aantal gevallen, zelf te bepalen of je iets of iemand de eer van een hoofdletter gunt. (Zo schrijf ik sinds gisteren marc van oostendorp, ook/zelfs al is er maar één.)
    Kunnen we het misschien zo bekijken? Elke keer als je twijfelt over hoe het nu eigenlijk moet, mag je kiezen. Want wanneer twijfel je? Toch alleen maar waar die poging tot beregeling spaak loopt, niet in de simpele gevallen. Dat lijkt mij, derhalve, het signaal van de vrijheid! Daar magt, pardon, mag het!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik ben het graag met je eens, en ik zie ook wel dat dit de enige oplossing is om niet in een patstelling te geraken (en, mag ik daar aan toevoegen, ongetwijfeld de meest verstandige). Toch zou ik liever hebben gezien dat dat met zoveel woorden in de woordenlijst had gestaan: je hebt bij K/kerstman een vrije keuze, waarbij je je eigen overwegingen kunt hebben.

      Verwijderen
    2. Al mijn vrijheidslievende gedachten ten spijt, het zojuist gepleegde Groot Dictee etc. toont maar weer eens aan dat het met die vrijheid niet zo meevalt: op Neder-L valt oud-docent Johan De Schryver onder meer over de hoofdletter van "Elixir d'Anvers", en Ludo Permentier over de kleine letter van de ander ... Als zij er al niet uit geraken, hoeveel te meer dan wij, kleine spellenden?

      Verwijderen
    3. Vrijheid is hier de enige uitweg, zou ik zeggen.

      Verwijderen
  3. Ik ben helemaal voor vrijheid van hoofdlettergebruik en taalvrijheid in het algemeen, maar ik vind de interpretatie van de betekenis van woordenlijst.org, dat het slechts een kwestie van geloof zou zijn, wel wat stug. De sprookjesfiguurverklaring vind ik sterk, omdat het aangeeft dat de betekenis (en daarmee in dit geval de spelling) contextafhankelijk is. Er zijn best contexten te bedenken waarbinnen de Kerstman echt is, bijvoorbeeld een kerstfilm waarin de enige echte Kerstman voorkomt, of een situatie waarin je het over de Kerstman hebt tegen een gelovend kind. Als je zegt dat je als niet-in-de-Kerstman-gelover volgens woordenlijst.org nooit een hoofdletter zou moeten schrijven, zeg je ook dat een mens niet in staat is om zichzelf in te leven in iets (een verhaal) of iemand anders. Ik denk dus dat mensen wel degelijk een onderscheid kunnen maken tussen Kerstman/kerstman volgens de door woordenlijst.org voorgestelde regel, gelovig of niet. Dan kun je natuurlijk zeggen, contextafhankelijk is altijd een makkelijke uitweg. Maar goed, de interpretatie 'afhankelijk van het geloof van de schrijver/spreker' is natuurlijk ook al een uitleg waarbij de context nodig is.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik ben helemaal voor contextafhankelijkheid, maar volgens mij ben je nu de chaos die er in de praktijk heerst aan het rationaliseren tot de illusie van een beregeling. Als ik je goed begrijp zou je dus Kerstman moeten (mogen?) spellen als je je op dat moment een context voorstelt waarin er sprake is van een enige echte kerstman. Dan vervang je naar mijn idee 'geloof' door 'voorstellingsvermogen.' Je zou dan nog steeds een chocolade figuurtje van de Kerstman als 'kerstman' moeten spellen, behalve als je zegt dat het een chocolade figuurtje van de Kerstman is.

      Ik merk zelf dat ik de neiging heb om maar wat te doen, en ik vermoed dat dit voor meer taalgebruikers zal gelden. De ene keer heb ik de neiging om een hoofdletter te gebruiken, de andere keer heb ik dat minder.

      Als je al een beregeling zou willen, dan lijkt het mij het beste om 'back to the basics' te gaan, en te zeggen dat je het woord 'kerstman,' net als alle andere woorden ('Bakker,' 'Timmerman') met een hoofdletter mag spellen als je een naam bedoelt. Aangezien je '(de) Kerstman' als een naam kunt beschouwen, kun je het dus met hoofdletter beschouwen. Of het nou 'de enige echte' betreft of niet.

      Verwijderen
    2. Merijn Kooijman10 maart 2016 om 06:44

      Ik ben sowieso tegen beregeling van de spelling van het woord kErsTMan hoor. Ik wilde alleen aangeven dat de voorgestelde regel door woordenlijst.org niet per se een geloofskwestie is. Je kunt hem op verschillende manieren uitleggen (de beregeling is daarmee inderdaad een illusie).

      Het chocoladefiguurtje inbrengen maakt het alleen maar onnodig gelaagd. Ik wacht nog op het eerste prescriptivistische bureau dat de exacte vorm van chocoladekerstmannen denkt te kunnen beregelen.

      Die neiging om maar wat te doen deel ik overigens :-). Daar moet ik wel bij zeggen dat ik überhaupt nooit over kerstmannen schrijf, behalve in discussies over de spelling ervan.

      Verwijderen
    3. Ik geloof dat wij ongeveer dezelfde gedachten hebben, inclusief de min of meer onuitgesproken vrees dat er prescriptivistische bureaus bestaan die inderdaad zouden kunnen overwegen om de spelling van chocoladekerstmannen te gaan beregelen.

      Verwijderen