Hofland krijgt er geen grip op

In het Cultureel Supplement van de NRC van gisteren trekt de laatst overgebleven grote columnist van de afgelopen halve eeuw, Henk Hofland, weer eens van leer tegen de anglicismen. De usual suspects passeren de revue, om het maar eens te formuleren in een zin zonder zuiver Nederlandse inhoudswoorden. Toch is er één fremdkörper.
De doorgewinterde taalpuristen (waar zijn ze gebleven) kennen het rijtje: TNT (op zijn Engels uitgesproken dan), award, backpacker, crash(en), impact. En grip. Grip? Ook het aan de kaak stellen van deze vormen gebeurt volgens een beproefde strategie: fonetisch spellen, dat Hofland nog zal kennen uit de tijd van het krities soosjalisme: tie-en-tie, uhwort, bekpekker, kresj, impekt. Dat ziet er al meteen komisch uit. Net zo komies als wanneer je gewone Nederlandse woorden gaat spellen zoals ze klinken, maar dat moet je om retorische redenen dan vooral niet doen. Alleen grip valt er weer een beetje buiten: Hofland laat zich niet verleiden tot krip, wat erop wijst dat hij de vorm met de Nederlandse klank g op het oog heeft.

Grip, komt dat wel uit het Engels? Tja, volgens het Etymologisch woordenboek wel, al is het een beetje onduidelijk hoe en wanneer. Het EWN citeert het WNT, dat spreekt over het Engelse grip (rond 1000 het eerst opgetekend in de betekenis "houvast"), maar ook over het Franse grip (rond 1890). In het Nederlands komt het woord in 1899 voor in de betekenis "grijper van een takelwagen" en rond 1930 als "handvat van een tennisracket." En vanaf 1954 in de betekenis "goed wegcontact." O ja, en ver daarvóór had je al het woord grip als klankvariant van grep en grup (betekenis "greppel"), maar dat zullen we maar niet meetellen.

Het Engelse woord grip komt van een heel algemeen woord dat in de meeste Germaanse talen optreedt (Oud-Engels gripan, Oud-Hoogduits grifan) met tal van afleidingen (Engels grab, grope, Nederlands grijpen, grabbelen). Interessant: waarschijnlijk is het ook nog een woord uit de niet-Indo-Europese Germaanse substraattaal, de taal die min of meer verdrongen is door Indo-Europese varianten.

Is het woord grip inderdaad een vreemde eend in de bijt in het Nederlands? Nou nee. Het werkwoord grijpen kent inderdaad al een nominalisatie greep, maar er zijn meer werkwoorden die twee nominalisaties hebben. Om even bij de werkwoorden met ij te blijven: knijpen heeft kneep en knip, bijten heeft beet en bit, en splijten heeft spleet en split. Allemaal antiek, zelfs split in de specifieke betekenis "plaats waar iets gespleten is, inzonderheid in een kledingstuk." Dus greep en grip bij grijpen, daar is in principe niets onnederlands aan, zeker niet aangezien de keuze voor ee of i soms willekeurig lijkt: van begrijpen maak je het begrip en niet het begreep, maar van schijten maak je de scheet en niet de schit. Daar is allemaal geen Engels bij (het Engels kent geen begrijpen, en kiest juist voor shit).

Daar komt bij dat het hedendaagse grip blijkbaar aanvankelijk in het Nederlands een heel specifieke betekenis had van "houvast door wrijving" (grip op de weg). Die verschilt van de gewone betekenis van greep, die meer gaat in de richting van "iets wat je met je hand vastpakt." Die eerste betekenis ("houvast door wrijving"), is dominant in de uitdrukking grip op iets hebben/krijgen/houden. Die observatie leidt tot de gedachte dat greep in die uitdrukking eigenlijk minder gelukkig is.

Hofland geeft rond dat woord grip zelf een voorbeeld. Hij schrijft: "Je worstelt met een probleem. Opeens voel je dat je er greep op hebt gekregen." En dan gaat het verder met de klacht dat mensen hier ten onrechte grip zouden gebruiken. Dat lijkt me aanvechtbaar. Hier heb je duidelijk die betekenis "houvast door wrijving." De betekenis is niet dat je iets plotseling vastgepakt hebt, maar dat die greep plotseling "pakt." Dat je greep plotseling grip is geworden, zou ik zeggen.

Dus: anglicisme of niet, grip lijkt me wezenlijk anders dan greep. Misschien kun je greep in het algemeen gebruiken, maar grip lijkt zich in de taal genesteld te hebben in een heel specifieke gebruikswijze, die afgeleid is van de natuurkundige betekenis. Niks mis mee. Vooral handhaven.