Moet dát nou nog uitgelegd worden?

Wat is een lidwoord? Hehe, moet de taalprof dát nou nog uitleggen? Dat is toch een van de meest eenvoudige woordsoorten? Het staat al hartstikke simpel in alle grammaticaboekjes: de Nederlandse lidwoorden zijn de, het en een. Punt. Niks meer aan doen, niet meer over nadenken.


Ja, erg eenvoudig. Maar het klopt niet.
De makkelijkste dingen zijn vaak het moeilijkste uit te leggen. Er zijn inderdaad maar drie lidwoorden in het Nederlands: de, het en een. Ja, er zijn nog wel een paar oudere naamvalsvormen als des, der, ener en zo, maar daar gaat het mij niet om. Het gaat hierom:


De, het en een zijn lidwoorden, maar lang niet altijd. Zo kan een ook best een telwoord zijn (ik heb er een), en het is heel vaak een voornaamwoord (het is koud, het lijkt erop dat het gaat regenen). Dus die definitie dat de, het en een lidwoorden zijn, daar heb je in de praktijk niet zo heel veel aan. Dat is eigenlijk geen uitleg. De vraag is dus: lidwoorden, wat zijn dat eigenlijk? Wannéér zijn de, het en een nou wel lidwoord en wanneer niet?


Een preciezere definitie die meer houvast geeft is: lidwoorden zijn de onbeklemtoonde woorden de, het en een, tenminste als ze samen met een zelfstandig naamwoord een woordgroep vormen.


Het in het is koud is geen lidwoord, want het staat in die zin op zichzelf. En een in ik heb er een vormt ook geen woordgroep samen met een zelfstandig naamwoord, dus daar is een ook geen lidwoord. En heel subtiel: een is wél een lidwoord in 'n boek (onbeklemtoond) maar niet in één boek (beklemtoond).


Maar wacht eens even: een zelfstandig naamwoord is toch juist gedefinieerd als een woord waar je een lidwoord vóór kunt zetten? Draaien we zo niet in een kringetje rond? Want een lidwoord is iets waar een zelfstandig naamwoord bij staat en een zelfstandig naamwoord is iets waar een lidwoord voor staat, dus je moet één van die twee dingen zeker weten. Hoe kom je daar uit?


Waar het om gaat is dat je de combinatie herkent: staat er een mogelijk lidwoord (de, het of een) dat samen met een mogelijk zelfstandig naamwoord een woordgroep vormt? Dan heb je echt een lidwoord en echt een zelfstandig naamwoord.


Dit inzicht is ook belangrijk bij het bepalen van wat een zelfstandig naamwoord is. In het leuke bloesje staat leuke onmiddellijk achter het, maar toch is bloesje het zelfstandig naamwoord, want het leuke bloesje is alleen maar een uitgebreide vorm van het bloesje, en die twee woorden vormen dus de woordgroep.