zaterdag 29 juli 2006

Amsterdamse humor




De taalkundige Liesbeth Koenen heeft ooit een taalrubriek in de NRC gehad. Daarin riep zij de lezers een keer op tot het insturen van "taalkundige moppen", moppen met een taalkundige draai erin. De mop die ik gisteren besprak is er zo een. Maar er zijn er ongetwijfeld meer.


Veel moppen zijn gebaseerd op dubbelzinnige woordjes. Dat is grammaticaal niet  zo vreselijk interessant ("dat kan m’n kleine broertje ook", zeg ik dan meestal). Nee, het zijn de moppen gebaseerd op een dubbelzinnige ontleding waar mijn grammaticale middenrif op reageert. Of moppen die over taalverwerking in het algemeen gaan. Zo’n mop is de volgende. Ik meen dat hij van Max Tailleur is, volgens mij heb ik hem ooit op de radio gehoord.
Een Amsterdamse havenarbeider staat aan de kade als er een groot schip binnenvaart. Hij roept naar een matroos die boven op het schip staat: "Hee, gooi effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!" De matroos gebaart dat hij hem niet verstaat. De Amsterdammer roept het nog eens, maar nu wat harder:
"Gooi effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!"

De matroos begrijpt het kennelijk niet en de Amsterdammer verandert van tactiek. Hij roept "Speak English?" (zwaar Amsterdams accent natuurlijk, het mopje biedt alle kansen tot smakelijk vertellen). Geen sjoege. "Deutsch?" Onbegrip. "Francais?". Ook niets. "Espagnol?" Nu begint de matroos driftig te knikken "Si! Si! Espagnol!" En de Amsterdammer: "Nou, gooi dan effe ‘n laaintje dan ken ik ut vastmake!!"

Moppen moet je niet uitleggen, maar waarom is dit leuk? Omdat wij weten hoe taal in elkaar zit. En omdat de Amsterdammer iets doet wat niet helemaal dom is.

Als je iemand aanspreekt die je niet verstaat, moet je natuurlijk eerst uitzoeken welke taal hij of zij spreekt ("dat is logisch", om even in de Amsterdamse zegswijzen te blijven). De Amsterdammer beschouwt dit echter als het afstemmen van een radiozender. Heb je eenmaal de goede frequentie gevonden, dan kun je praten zoals je gewend bent.

Wat hij over het hoofd ziet is dat taal niet alleen een kwestie van de goede golflengte is, maar ook van de goede code. Je moet niet alleen afgestemd zijn op je gesprekspartner, maar ook dezelfde code gebruiken. Voor ons is dat vanzelfsprekend, omdat wij weten hoe taal werkt. Het mopje maakt daar gebruik van, door een volkomen normale tactiek (afstemmen) te laten uitmonden in een onlogisch gevolg (oude code handhaven).

En iedereen maar denken dat taalkundigen geen gevoel voor humor hebben.

12 opmerkingen:

  1. Nog preciezer, gewaardeerde Taalprof: het waren syntactische grappen waar ik om vroeg. Want die zijn buitengewoon schaars ('taalkundig' kan je zo'n beetje elke grap noemen, want het draait altijd wel om de schending van fonologische en/of morfologische en/of syntactische en/of semantische en/of pragmatische regels).
    En als mijn geheugen en mijn neus mij niet bedriegen, was het indertijd de Taalprof zelf die als enige helemaal begreep wat ik bedoelde, en die inderdaad een *syntactische* grap/dubbelzinnigheid opstuurde. Iets met hurken toch? Oh ja: ik zag haar hurken. Grinnik.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ja dat was het ;-) Maar ik probeer (nog) niet te vaak "syntactisch" te zeggen.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Probeer ik ook altijd. Zinsbouw/zinnen bouwen klinkt al stukken minder eng en is toch wat specifieker dan 'taalkunde/ig'. Zinsbouwgrappen krijg je dan. Is eigenlijk niks tegen.
    Ben jij ook zo tegen linguïstiek, en nog erger: linguïsten? Zijn volgens mij altijd niet-linguïsten die dat zulke fijne woorden vinden.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. "zinsbouwgrappen", ja dat is wel een goede term. Maar dan zou die van Max Tailleur buiten de boot vallen en dat zou ook weer zonde zijn. Ik vind het al heel wat als je iets over taalwetenschap kunt zeggen naar aanleiding van een mop. Dat mag van mij ook wel iets fonologisch zijn, als het maar niet zo'n woord-toevalligheidje is.
    Ik prijs mijzelf gelukkig dat ik het niet over "de linguïste Liesbeth Koenen" had. Maar misschien heb ik dat wel goed aangevoeld...

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Het enige bona fide exemplaar dat ik ken:
    Time flies like an arrow
    Fruit flies like a banana
    Maar is dat een grap? Hm. En alleen bruikbaar in het Engels ook nog.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @Irene: nee dat is (nog) geen grap maar wel "het spul waar grappen van gemaakt worden". In die categorie is er wel meer, zoals "het eten van leeuwen is gevaarlijk", of "wij vieren feesten". Het hangt wel een beetje van een paar woordtoevalligheidjes in de taal af. Werkwoorden die ook zelfstandige naamwoorden zijn en zo.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Je kunt het dom of ordinair vinden, maar ik ben juist dol op woordspelingen, dubbelzinnigheden die mensen op het verkeerde been zetten.
    Volgens mij valt de vraag "Heb je ook leren pijpen?" aan een dame met een lederen broek onder de zinsbouwgrappen, ondanks misschien het gebrek aan fijnbesnaardheid.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Laat dat 'misschien' trouwens maar achterwege...

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @Ben: hoho, "dom" en "ordinair", dat heb je mij niet horen zeggen! "Makkelijk" komt er dichter bij. Jouw mopje over "leren pijpen'' (ook al wil misschien niet iedereen leren pijpen ;-)), daar vind ik nog wel een mooie grammaticale laag in zitten. Niet helemaal makkelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. lilian vorenhout3 augustus 2006 om 17:24

    Ik zal aan syntacsis laksis lijden, maar ik snap hem niet, hoezo "leren pijpen"?

    BeantwoordenVerwijderen
  11. lilian vorenhout3 augustus 2006 om 17:30

    L.S. nu begrijp ik wel gelijk ongeveer de waardeschatting van "een" stel hersentjes. nou dat was een makkie, hartelijke groet, lil.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @lilian: begrijp ik het goed dat ik 'm niet meer uit hoef te leggen? (pff) Bedenk wel dat Ben met die grap aan kwam zetten, niet ik. Ik kijk alleen naar de woordsoorten...

    BeantwoordenVerwijderen