Een aantal toevoegingen

Soms flap je er in het vuur van je betoog wel eens wat uit waarvan je later denkt: klopt dat wel? Dan kun je wachten tot iemand je dat vraagt (of net doen of je zelf iemand anders bent en reageren), maar je kunt het je maar het beste openlijk zelf afvragen. Dat levert misschien nog wel eens een interessante log op.


Gisteren had ik het over het getal van een aantal mensen. Ik zei toen twee dingen zonder ze verder toe te lichten: allereerst, dat het aantal mensen "een heel andere constructie" was, en ten tweede, dat de context nooit een enkelvoud kon afdwingen. Klopt dat wel?

Om met het makkelijkste te beginnen: het aantal mensen is inderdaad totaal anders. In taaladviezen zie je het nog wel eens bij deze kwestie opgemerkt: een aantal mensen zou "strikt grammaticaal" (haha) enkelvoud zijn maar dat mag dan ook als meervoud gebruikt worden, maar het aantal mensen is echt alleen maar enkelvoud. Het kwalijke van dit voorbeeld is dat het suggereert dat een aantal mensen en het aantal mensen grammaticaal hetzelfde is, maar dat de taalgebruikers bij een aantal mensen zo dom zijn dat ze per vergissing het meervoud gebruiken. Welnu, dat klopt niet. De taalgebruikers zijn niet dom.

Waarom is het aantal mensen grammaticaal totaal verschillend van een aantal mensen? Omdat in het laatste geval een aantal zich gedraagt als een telwoord. Telwoorden kun je makkelijk herkennen als je het bijbehorende zelfstandig naamwoord weglaat. Dan verschijnt automatisch het zogeheten "quantitatieve er". Het wat? Het woordje er, kijk maar: ik heb drie mensen gesproken, laat mensen weg en je krijgt: ik heb er drie gesproken. Dat woordje er verschijnt onwillekeurig, elke Nederlander voelt dat aan. Er zijn wel zinnen waar je dat er ook weg kunt laten, maar dit voorbeeld is onomstreden.


Wat gebeurt er nu bij ik heb het aantal mensen gesproken (waar je om gevraagd hebt)? Dan krijg je absoluut niet ik heb er het aantal gesproken. Dat klinkt voor geen meter. Ik geloof niet dat iemand zal beweren dat daar er bij kan. Dat betekent: een aantal is een telwoord (gedraagt zich als een telwoord), en het aantal niet. Grammaticaal totaal anders.


Ik zei gisteren ook nog: de context kan bij een aantal mensen geen enkelvoud afdwingen. Het zou kunnen zijn dat niemand daar ooit over heeft nagedacht. Als je vindt dat een aantal mensen "strikt grammaticaal" (ik vind het steeds belachelijker klinken) enkelvoud is, dan ga je natuurlijk alleen op zoek naar gevallen die het omgekeerde afdwingen. De vraag is dus: kun je de enkelvoudige lezing afdwingen?


Een mogelijkheid is toevoeging van de woordgroep in zijn eentje. Dat kan alleen maar bij een enkelvoud, nietwaar? Één persoon reisde in zijn eentje. Wat gebeurt er als je dat bij een meervoud probeert te gebruiken? Dan krijg je Twee personen reisden in hun eentje. Het bezittelijk voornaamwoord (kijk, daar heb je nog eens iets aan, aan zo'n term) richt zich hier naar het getal van het onderwerp. Dat is handig! Zo kunnen we op een andere manier zien welk getal het onderwerp heeft dan alleen kijken naar de persoonsvorm.


Ook als het onderwerp enkelvoud is, maar een groep aanduidt, blijft het in zijn eentje: de groep reisde in zijn eentje, Ajax reisde in zijn eentje. Het bezittelijk voornaamwoord richt zich dus echt naar het grammaticale getal, niet zomaar naar de betekenis!


Wat krijg je nu bij een aantal mensen? Wat klinkt beter, een aantal mensen reisde in zijn eentje, of een aantal mensen reisden in hun eentje? Eerlijk zeggen! Als je (net als ik) vindt dat het laatste beter is (en het eerste gewoonweg niet kan), dan ben je het met me eens dat een aantal mensen hier meervoud is, en dat het onmogelijk is om het enkelvoud af te dwingen. Ik begin dus het akelige vermoeden te krijgen dat al die strikte grammaticadeskundigen die ons jarenlang hebben voorgespiegeld dat je eigenlijk een aantal mensen heeft het mis moet zeggen, er vreselijk naast zitten.