Taalergernis is een mythe

Ik ben eruit. De verkiezing van ik heb zoiets van als "vaagtaal 2010" (is er trouwens een vager woord dan "vaagtaal" zelf?) en de tussenstand in de "irritaalverkiezing" (ook al zo'n irritant woord), waarin hun hebben op kop gaat, hebben mij aan het denken gezet. En dat moet je bij die verkiezingen vooral niet doen, want dan kom je erachter dat ze spoken najagen. Want taalergernis bestaat niet. Het is een mythe.


Om te beginnen kun je met een eenvoudige redenering vaststellen dat elke serieuze taalergernis maar bij een minderheid van de taalgebruikers kan leven. Woorden of uitdrukkingen die bijna niemand gebruikt, dat zijn nooit echte taalergernissen. Het gaat altijd om iets wat door een meerderheid van de taalgebruikers gebezigd wordt. Die meerderheid ergert zich natuurlijk niet aan zijn eigen taalgebruik. Het is dus altijd een minderheid die zich ergert.

Vervolgens kun je constateren dat de grootste zogenaamde taalergernissen verrassend stabiel zijn (ik heb zoiets van, hun hebben, zeg maar, meest, je ding (doen of zijn), een stukje, een soort van, het rijtje is niet eens zo lang). De meeste populaire taalergernissen hebben die status al heel lang. Je houdt ze alleen buiten een verkiezing door ze bewust niet te nomineren.

Wat betekent dat? Dat wijst erop dat er blijkbaar een gewoonteeffect in die zogenaamde ergernis zit: mensen zeggen dat ze vinden dat bepaalde woorden of uitdrukkingen ergerlijk zijn omdat het gewoon is om dat te vinden. Met name omdat er bij ergernissen geen actieve tegenbeweging is, zijn mensen snel bang om uit de boot te vallen als ze toegeven dat ze al die verwerpelijke woorden of uitdrukkingen best wel aardig of handig vinden.

Daarbij komt dat een ergernissenverkiezing de ergernis zelf als een gegeven beschouwt. Alleen de ergeraars kunnen meedoen, en dat zijn er zelden meer dan een paar duizend (vaagtaal 1600, irritaal schijnt tegen de 5000 te lopen). Los van het feit dat dit maar een fractie van de taalgebruikers betreft, is er dus ook nog niet eens sprake van een fatsoenlijke steekproef, waardoor de stemmers eigenlijk alleen maar representatief kunnen zijn voor zichzelf.

Meer dan dat al die taalergernisverkiezingen een werkelijke peiling zouden zijn van de mening van de doorsnee-taalgebruiker lijken zij het ritueel te vormen waarmee de broederschap der taalergeraars zijn eigen bestaansrecht in stand houdt. Elk jaar, met het vallen van de bladeren, spreken de broeders en zusters weer dezelfde belijdenis uit: "Wij ergeren ons aan ik heb zoiets van en hun hebben, wij verwerpen zeg maar en wij zullen nooit toegeven aan je ding doen."

Natuurlijk hebben wij in Nederland vrijheid van ergernis, dus daar hoor je mij niet over. Ik heb er geen moeite mee als maar liefst 5000 mensen zich graag ergeren aan taalverschijnselen, evenmin als ik me zou storen aan die 16.510.057 taalgebruikers die dat niet doen (of daar althans geen blijk van geven door mee te stemmen). Ik wil zelfs wel meegaan in de opvatting dat taalergernis iets is wat bij de taal hoort. Maar dat geldt voor meer taalmythen.