vrijdag 21 juli 2006

Eeuwige kwesties (1): een aantal




Hij scoort hoog in de toptien van taalkwesties: moet het zijn een aantal mensen heeft of een aantal mensen hebben? Ook op het taalprofweblog heeft het niet lang geduurd voordat iemand ermee aankwam. Het is een heel oude kwestie, die in alle taaladvieswerken uitvoerig wordt behandeld, meestal ook nog onder het kopje Grammatica. Afgesleten, uitgekauwd en ten onrechte als bijzonder belangwekkend beschouwd. Voor de rest toch verstandige taalkundigen putten zich uit in een omstandige uitleg dat je die constructie op twee manieren kunt bekijken en dat het dus allebei goed is, afhankelijk van hoe je het bekijkt, maar niemand heeft het lef om nu eens te zeggen waar het op staat.


Het zal wel beleefdheid zijn. Ook de taalprof aarzelt bij een rechtstreekse vraag om niet netjes een antwoord te geven waarbij niemand voor het hoofd gestoten wordt. Maar het is een harde wereld, en zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Daarom, beste taalliefhebbers, het is niet persoonlijk bedoeld, maar bijt even op uw tanden. Of sla de volgende alinea over.



Maar hoe zít het dan met die constructie? Wel, de taaladviseurs hebben gelijk, maar ze zeggen het te voorzichtig. Meestal zeggen ze iets als: eigenlijk (of nog mooier: strikt grammaticaal, wat ís dat in hemelsnaam?) is het enkelvoud, maar het meervoud is goed te verdedigen, of verdient zelfs de voorkeur. Of ze zeggen: soms dwingt de context een meervoud af (zoals in Een aantal mensen druppelden het café binnen).


Naar mijn mening bevestigt deze uitleg alleen maar de mensen die steeds opmerken "Moet dat niet enkelvoud zijn?". Die mensen worden gesterkt in hun kritiek (kijk, dat is tenminste "strikt grammaticaal" juist!).  Maar nooit merken mensen op: "Moet het niet meervoud zijn?". En nooit dwingt de context een enkelvoud af. Dat alles wijst maar in één richting. Dat genuanceerde verhaal, zo gepresenteerd, is onzin.


Wat vindt de taalprof dan van die kwestie? Meestal bij die eeuwige kwesties is het probleem dat het taaladvies de zaak omkeert. De grammaticadeskundigen bestempelen de verkeerde vorm als "strikt grammaticaal juist" (wat een lege formulering is) en de goede vorm wordt gebrandmerkt als "eigenlijk fout, maar we staan het grootmoedig toe". Dat is voer voor de mensen die denken dat grammatica iets is waar je streng over moet doen, waardoor de hele kwestie tientallen jaren blijft aanslepen. Triest, ik heb er geen ander woord voor.


Mensen, luister nou naar de taalprof: een aantal mensen is een meervoudige woordgroep, net als een paar mensen, een heleboel mensen, een stuk of twintig mensen, een dikke honderd mensen. Het is volkomen normaal om te zeggen Een aantal mensen gaven elkaar een hand, en elkaar kan alleen verwijzen naar een meervoud. Ook is Een aantal mensen die ik ken een goede woordgroep, en aantal zou het betrekkelijk voornaamwoord dat vereisen.


Je kunt een aantal mensen bij hoge uitzondering wel in het enkelvoud gebruiken, maar dáár moet dan een speciale reden voor zijn. Dan moet je bijvoorbeeld spreken over een groot aantal (en zelfs dan zou ik het meervoud nog beter vinden), of over het aantal (wat een heel andere constructie geeft). Of je probeert een aantal mensen met alle geweld "collectief" op te vatten, als een groep, die als een eenheid opereert. Maar zelfs in dat geval is mij geen overtuigend voorbeeld bekend waar het meervoud niet ook prima voldoet.


Dus als er nou toch iemand wil spreken van "strikt grammaticaal" (wat ik iedereen zou afraden, want het zet de grammatica alleen maar in een kwaad daglicht), zeg dan dat het meervoud "strikt grammaticaal correct" is. En laat de meerderheid van de taalgebruikers met rust.

Nog niet overtuigd? Lees dan een aantal toevoegingen!


39 opmerkingen:

  1. Beste Taalprof, sorry dat ik u op de kast heb gejaagd (zeker met deze temperaturen). In feite ben ik het met u eens. Ik zeg in het dagelijks leven ook "een aantal mensen hebben het heet" (ik denk dat het aantal dat/die het niet heet heeft/hebben op dit moment enkelvoud is). Ik was eigenlijk benieuwd wat u van de kwestie vond. Het is een uitgebreid relaas geworden. Ik kan de pietlutten nu naar uw website doorverwijzen. Hartelijk dank!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. De interactiviteit van de log blijft me verbazen :).

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Je bedoelt "het log" ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Wat is de regelmatigheid in het lidwoord/genus van geleende (Engelse) woorden?
    Ik vind 'de log' beter klinken.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Tja, als ik dat wist... Ik probeer daarom onnodige Engelse woorden te vermijden.
    Er zijn overigens ook mensen die "deze boek" beter vinden klinken dan "dit boek". Moeten we dat dan maar gewoon accepteren?

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Als een grote groep mensen dat vinden, dan is dat een prima mogelijkheid, ja. Dan is blijkbaar het genus van 'boek' aan het veranderen.
    Ik zie 'het log' niet als correcter dan 'de log', sorry.
    Ik heb geen idee en ga op mijn gevoel af. Ik ben benieuwd waarop je je baseert als je 'de log' foutrekent. Leg eens uit.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Overigens hoeft het genus van 'boek' niet aa het veranderen te zijn. Het kan ook zo zijn dat de (aanwijzende) voornaamwoorden hun onderscheid in genus kwijtraken.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Het is natuurlijk een beetje link om nu net onder dit stukje een reactie te plaatsen, want voor je het weet zit je in de hoek van de scherpslijpers, maar ik wil voor deze haarscherpe uiteenzetting toch graag een "hoera voor de Taalprof" kwijt. Zo. Dat lucht op.
    En het is natuurlijk HET log. Wrom? Voelixo. ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Grappig die discussie over "log". Ik kan me herinneren dat ik in februari precies hetzelfde dacht: is het nu "het log" of "de log"? Omdat ik de wijsheid niet in pacht heb en me graag conformeer aan wat de taalgemeenschap ervan vindt, heb ik het opgezocht. Welnu: de naslagwerken geven beide mogelijkheden, het of de log (althans, voor "weblog"; "log" in deze betekenis staat niet in de jongste Van Dale). Op het internet kiest de meerderheid voor "de log" (ik deed een heel ruwe telling maar de verhouding was daar iets van 85-15%, wel erg groot). Toch vond ik het niet helemaal klinken, dus ik probeer het nu consequent zó te doen: Ik zeg "het log" als ik het over "het weblog" heb, en "de log" als het gaat over een apart berichtje. Ik weet niet of ik dat volhoud, en het is een persoonlijke gimmick, maar ik heb er wel over nagedacht.
    Overigens: er bestaan géén regels voor het woordgeslacht. Woorden richten zich meestal naar hun laatste deel, dus woorden op "-je" en "-schap" zijn allemaal het-woorden, en die op "-heid" zijn de-woord bijvoorbeeld, maar verder zit er geen systeem in. Er zijn trends, dat is ook wel waar, maar tot nu toe heeft niemand er een systeem in kunnen ontdekken.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Ja, ik had weblog ook gevonden, met de dubbele mogelijkheid. 'Log' is slechts een term uit de scheepvaart.
    Maar het is inderdaad grappig hoe erover wordt gedacht ;).

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Sorry Prof, ik houd van mierenneuken. Lang niet alle woorden op -schap zijn het-woorden. Zo is het bijvoorbeeld wel de buurt-, vriend-, en blijdschap, maar het gereed-, genoot- en kampioenschap in tegenstelling tot zwanger-, weten-en maatschap.
    Voor niet-moedertaalsprekers lijkt me deze de-of-hetkwestie een ramp.
    Waar ik vandaan kom (Gelderland)zegt men bijvoorbeeld "de schort", maar waar ik nu woon (Groningen) zegt met "het schort". Zo zijn er meer voorbeelden.
    Woorden op -dom zijn ook vervelend. Waarom is het "het bisdom", maar "de rijkdom"? Jullie merken: ik houd van regelmaat, maar die heeft onze taal blijkbaar niet...

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @constanter: daar heb je gelijk in, dat was voor die woorden op -schap een wat al te snelle uitspraak. De-woorden op -schap zijn echter wel uitzonderlijk. Ik denk dat nieuwe woorden op -schap zonder uitzondering het-woord zijn (maar misschien is dit weer een te schielijke uitspraak).
    Wat ik niet zo goed zie, is waarom dit allemaal "een ramp" of "vervelend" is. Op een paar honderdduizend zelfstandige naamwoorden stellen die enkele gevallen die "de" of "het" kunnen hebben, bijna niets voor. En daarbij: het is toch juist makkelijk als het allebei kan?
    Ik zie wel dat het ontbreken van regels problematisch is bij het onderwijs van Nederlands aan tweedetaalleerders, maar dat is de geslachtelijke aanduiding in het Duits en Frans ook (en nog een graadje erger). Heel veel talen hebben zo'n geslachtsonderscheid, en er zijn mij geen talen bekend waarin dat strikt regelmatig is.
    Blijkbaar hebben wij mensen zo'n fenomenaal geheugen voor dit soort minimale eigenschappen van woorden, dat we ze makkelijk allemaal kunnen onthouden. Op een gemiddelde woordenschat van 60.000 woorden is misschien wel tweederde zelfstandig naamwoord. Over de overgrote meerderheid daarvan hoor je nooit iemand klagen.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Het mag allebei, hoor! Klik mijn naam maar eens aan...

    BeantwoordenVerwijderen
  14. @Ben: jaja, zoals ik al zei in de eerste reactie op die opmerking over de/het log: "de naslagwerken geven beide mogelijkheden". Net als jij dus.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Allereerst: ik ben zo'n koppige grammaticaal correcte speller, die bij voorkeur aan 'een aantal' altijd het enkelvoud toekent. In de gevallen waarin dat lelijk of ongewenst is (wat vrij vaak voorkomt) zoek ik naar een andere constructie, en daarmee is het probleem in de praktijk opgelost.
    Wat me verbaast is dat deze zelfde discussie nooit gevoerd wordt met betrekking tot 'een paar mensen'. Kennelijk is iedereen het er over eens dat daar wel een meervoud aan gekoppeld wordt, terwijl dat grammaticaal net zo onjuist is als in het geval van 'een aantal'. Het zal wel weer -zoals vaker- een kwestie van conventie zijn :)

    BeantwoordenVerwijderen
  16. @Rommert: van mij mag je "een aantal" best als een enkelvoud beschouwen als dat met je taalgevoel overeenkomt. Dit heeft echter niets met spellen te maken, en nog minder met "grammaticaal correct". Wat ik betoogde is juist dat het "strikt grammaticaal" niet zo correct is. Maar ik herhaal: doe wat je taalgevoel je dicteert, niet wat een of andere waanwijze taalcriticus je oplegt. Als je tegen je taalgevoel in je hele leven een onnatuurlijke vorm zou moeten produceren, dan is er iets mis!
    Bij "een paar" speelt ongetwijfeld mee dat het ook een speciale betekenis heeft van "twee bij elkaar horende exemplaren" ("een paar sokken"). Dát is in ieder geval enkelvoud. Daarom vinden taalgebruikers het denk ik beter om in de algemenere betekenis ("enkele") juist niet het enkelvoud te gebruiken. Los daarvan, bij "een heleboel" denkt ook niemand aan enkelvoud, maar bij "een groep" weer iedereen. Blijkbaar is het in zekere zin willekeurig, en vatbaar voor verandering.

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Aantal/een aantal is toch altijd meer dan 1? Dus dan toch altijd meervoud? En het woord aantal kent daarenten geen meervoud toch?
    Het woordenboek zegt: "aan·tal (het ~)" en geeft geen meervoud zoals men "aantallen" ook vaak gebruikt. Maar daar zou je ook uit concluderen dat het altijd meervoud is en er geen enkelvoud is.
    Simpel woord, moeilijke vraag. ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  18. @C@arel: Taaladviseurs redeneren dat "een aantal" zich gedraagt als "een groep". En "een groep mensen" is qua betekenis ook wel meervoud, maar grammaticaal is het enkelvoud. Je zegt niet "Een groep mensen zeuren", maar "Een groep mensen zeurt".

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Een aantal mensen <>
    Een dozijn mensen <>
    Een honderdtal mensen?

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Een goed artikel hierover is:
    Alexander van den Eshof.
    "Een aantal mensen loopt/lopen". Een helder advies in een oude kwestie. Onze Taal september 2000, blz. 224-225. De samenvatting op Neder-L luidt als volgt:
    In de Statenvertaling (1637) wordt "een aantal x" altijd gevolgd door een persoonsvorm in het meervoud. Pas rond 1800 komt het eerste enkelvoud voor. De regel die door veel taalkundigen wordt aangehangen is de "eenheid/veelheid-regel": als in "een aantal x" "een aantal" de kern is, volgt een persoonsvorm in het enkelvoud. Zou daarentegen de kern "x" zijn, dan moet een meervoud volgen. Deze regel voldoet echter niet. Een waterdichte regel is de volgende: bij "een aantal x" hoort een meervoudige persoonsvorm, behalve in het zeldzame geval dat er naar de getalswaarde van "aantal" wordt verwezen, bv. "Een groter aantal ongelukken zou de gemeente zorgen baren".

    BeantwoordenVerwijderen
  21. @Carolien: klinkt goed! Maar het heeft tot nu toe helaas niet veel geholpen...

    BeantwoordenVerwijderen
  22. M.b.t de kwestie "de log" of "het log"
    Ik heb nog niemand gehoord over de herkomst van het Nederlandse woord "log", en ik denk dat we daar de verklaring kunnen vinden.
    Waarom klinkt voor veel mensen "het log" goed? Omdat het volgens mij een afkorting is van het logboek, een woord dat al heel lang bestaat als verslaglegging van bijv. onderzoek of scheepvaart.
    Etymologisch neem ik aan (zo uit de losse pols) dat 'to log' min of meer eenzelfde historie/betekenis heeft. Een weblog is feitelijk ook een verslaglegging op het web.
    Wanneer wij nieuwe woorden opnemen in onze taal van vandaag dan zijn dat altijd de-woorden, mits het geen samenstellingen zijn*. Met de komst de computer kennen we de chatbox, de provider, de spam etc. "Weblog" wordt daardoor automatisch een de-woord, ware het niet dat sommigen zich het oorsponkelijk logboek herinneren, en daardoor het prefereren.
    *Het internet, want het woord 'net' bestond al; het Java-script, want script bestond al, als het-woord etc.
    Rogier

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Erik Warmelink3 juli 2016 om 14:17

      Er zijn ook mensen die de log nog kennen, dat plankje waarmee je de snelheid van je schip ten opzichte van het water bepaalt.

      Die meting schrijf je dan weer in het logboek, zodat je na een paar dagen nog steeds een beetje kunt schatten waar je bent. Het is "het boek" en "de log" (nou ja, in de betekenis van dat plankje; over "weblog" is het Nederlands nog niet zeker).

      Verwijderen
    2. Erik Warmelink3 juli 2016 om 14:43

      De verleden tijd ("schreef", "kon", "was") in de tweede zin en misschien ook de eerste ("bepaalde") lijkt me beter (ik kan niet bewerken). GPS maakt vooral dat "kunnen schatten" nogal overbodig.

      Verwijderen
  23. Fijn, al die uitzonderingen in de Nederlandse taal. In mijn zoektocht naar wat nou eigenlijk juist is, stuit ik alleen maar op tegenstrijdigheden.
    Gezien het feit dat het blijkbaar allebei juist is, is het denk ik zaak er vooral niet moeilijk over te doen. Doe wat je 'taalgevoel' je ingeeft, zolang dat binnen de grenzen van 'grammaticaal juist' past. Scheelt een hoop problemen.

    BeantwoordenVerwijderen
  24. @Django: de grammatica is ook niet bedoeld om te bepalen wat "juist" of "onjuist" is. De grammatica is er om te beschrijven hoe het in elkaar zit, zodat je erover kunt praten.

    BeantwoordenVerwijderen
  25. Andries Rienstra24 januari 2008 om 17:00

    Er lijkt mij ook een andere grammaticale invalshoek mogelijk. Wat te denken van '(een) aantal' als onbepaald telwoord?
    Het logische probleem dat critici van een meervouds-persoonsvorm bij 'een aantal' schijnen te hebben, spruit ongetwijfeld voort uit de identificatie van 'een aantal' als zelfstandig naamwoord enkelvoud. Maar kan een zelfstandig naamwoord niet tegelijk ook telwoord zijn?
    Ik kwam op dat idee door 'a/one hundred times'. Verrek, een zelfstandig naamwoord dus. En bij ons misschien niet minder. Anders dan 'tien' in elk geval: *'tienen mensen' kan niet, 'Honderden, duizenden mensen', geen probleem. Blijkbaar gebruiken wij ook zelfstandige naamwoorden als telwoord. En al ga je op je kop staan, in 'er waren wel honderd mensen' is 'honderd' enkelvoud! Het zijn er dan toch geen twee honderd. Probeer dat maar eens met 'tachtig'.
    Roept, Taalprof, bij mij wel weer een nieuw probleem op: wat 'is' nou eigenlijk een telwoord in het nederlands? ''Honderd' fietsen' heet in het engels een bijvoegelijk naamwoord. ''Honderd' zonder meer' een zelfstandig maamwoord, o.a. in de betekenis van 'number, 10 x 10'. Angelsaksiche grammatici kijken er blijkbaar anders tegenaan dan nederlandse.
    Is dit wat?

    BeantwoordenVerwijderen
  26. Andries Rienstra25 januari 2008 om 07:12

    Ter verduidelijking van die opmerking met 'tachtig': Probeer dat maar eens met 'tien'--'twee tien' te doen.

    BeantwoordenVerwijderen
  27. @Andries Rienstra: Natuurlijk is 'een aantal' een woordgroep die als telwoord is gebruikt! Dat wordt ook in de ANS erkend, en het blijkt ook uit dit logje, dat ik eerder schreef: http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2007/05/zo_is_er_maar_e.html
    Dat is dan ook een van de redenen dat het meervoud in de meeste gevallen beter is.
    Woordsoorten kun je bekijken vanuit de opbouw van het woord (morfologisch) en vanuit het gebruik in de zin (syntactisch). Lees daarvoor deze discussie: http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2007/11/zaterdagavond.html die hier voortgezet wordt: http://www.digischool.nl/phpBB2/viewtopic.php?t=14171&sid=eb0d38110d75e1809269371c16214d71
    Morfologisch is een telwoord in het Nederlands opgebouwd uit een beperkt aantal stamvormen. Syntactisch kun je hele woordgroepen als telwoord gebruiken.

    BeantwoordenVerwijderen
  28. Wat is correct?
    Er 'zijn' een aantal mensen die de Nederlandse taal beheersen.
    Of;
    Er 'is' een aantal mensen die de Nederlandse taal beheersen.
    Ben benieuwd!

    BeantwoordenVerwijderen
  29. @champagne: De grammatica is niet bedoeld om correct en niet correct van elkaar te onderscheiden. De grammatica vertelt je hoe de taal in elkaar zit. Lees, na de log waar je hier op reageert, ook de volgende log:
    http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/07/een_aantal_toev.html
    http://taalprof.web-log.nl/taalprof/2006/11/eeuwige_kwestie_1.html
    Grammaticaal kun je 'een aantal mensen' op twee manieren lezen: als een complex telwoord 'een aantal' bij het woord 'mensen', of als een bijvoeglijke bepaling (bijstelling) 'mensen' bij de woordgroep 'een aantal'. Het eerste is de meest waarschijnlijke lezing (en de tweede misschien de oudste).
    Waar al die overwegingen op neerkomen is het volgende: 'een aantal mensen' is bijna altijd meervoudig. Je kunt het soms wel enkelvoudig gebruiken als je die mensen als een groep wilt beschrijven, maar ik ken geen enkel voorbeeld waar dat verplicht is. Taaladviseurs zullen je meestal hetzelfde verhaal, maar dan omgekeerd vertellen: 'een aantal mensen' is eigenlijk enkelvoud, maar je kunt het ook meervoudig gebruiken.

    BeantwoordenVerwijderen
  30. Beste Taalprof,
    Eerst even over het lidwoordenvraagstuk. Er is wel een soort van kleine regelmatigheid in te vinden. Woorden die bestaan uit twee lettergrepen waarvan de eerste lettergreep ge- of ver- is, zijn bijna altijd onzijdig. 't Is niet veel, maar toch een rotsje.
    Over de kwestie "deze boek" is ook een hoop interessants te vinden. Ene mevrouw Audrey (ik geloof Jayne)ontdekte een heel systeem achter al deze "nieuwe" "fouten", dat consequent doorgevoerd wordt in heel veel talen. Het heeft te maken met een soort klassesysteem waarmee we begrippen indelen aan hand van menselijkheid, telbaarheid en nog een aantal kenmerken. Zeker interessant om eens te bekijken.

    BeantwoordenVerwijderen
  31. @Thomas: ik denk dat jij het proefschrift van Jenny Audring bedoelt, waarover in oktober 2008 een artikel in Onze Taal stond. Dat gaat precies over die trends, die ik al noemde.

    BeantwoordenVerwijderen
  32. Toontjehoger75.21 juli 2010 om 17:27

    En ik vind lekker toch dat een (één!) aantal mensen gewoon enkelvoud is.
    Net als een (één) tasje toverballen.
    Heel simpel.
    ;-P

    BeantwoordenVerwijderen
  33. @Toontjehoger75: Aha. En vind je dan ook dat 'een paar' of 'een heleboel' "gewoon" enkelvoud is? Of is dat dan ineens weer niet zo simpel?
    Maar even serieus: jij hebt het over wat je goed of fout vindt. De grammatica is nog veel simpeler: die zegt alleen maar hoe het in elkaar zit. Als je zegt 'een aantal mensen lacht' is het enkelvoud, en als je zegt 'een aantal mensen lachen' dan is het meervoud. Is dat niet veel simpeler?

    BeantwoordenVerwijderen
  34. Toontjehoger75.22 juli 2010 om 16:16

    Tsja; ik ga ook alleen maar uit van wat ik op school geleerd heb. Maar aan de andere kant ik roep al jaren (een jaar of 20, maar je kunt er ook gerust nog zo'n 10 bijplakken) dat je, als je iets interessants wilt leren, niet op school moet zijn. Dus wie weet heb jij wel gelijk. Wie zal het zeggen...
    Leuk trouwens dat je nog reageerde, het zag er hier wat ongebruikt uit.
    Toontjehoger75.

    BeantwoordenVerwijderen
  35. @Toontjehoger75: de taalprof antwoordt altijd, en dit is tenslotte een "eeuwige kwestie" ;-)
    Als jij dertig jaar (of langer) geleden een taalnorm op school hebt geleerd, was dat in ieder geval de taalnorm van dertig jaar geleden. Tegenwoordig zullen er zelfs geen taaladviseurs meer zijn die het meervoud afkeuren. De meeste adviseurs zullen zeggen dat het allebei kan, eventueel met betekenisverschil. Ik betoog hier dat in bijna alle gevallen het meervoud beter is.

    BeantwoordenVerwijderen