Taalprof bakt ze weer bruin

Als aan de nachtelijke hemel van Twitter City de gele lichtbundel van de Grammaticale Radeloosheid oplicht, dan duikt de Taalprof zijn Taalprofgrot in, rukt hij de Taalprofzonnebril uit het foedraal, en snelt hij door de internetether naar de plek des taalkundigen onheils.

Vannacht bereikte hem een noodkreet van een twitteraarster die vertwijfeld uitriep: 'Van redekundig ontleden bak ik niks'. Wat is nu 'niks'? Lijdend voorwerp? Bijwoordelijke bepaling van hoeveelheid? Een dergelijke wanhoop kan geen taalkundig hart onberoerd laten!

In de snelle Twitterwereld kun je natuurlijk alleen een snel honderdveertigtekenig noodverband aanleggen, in de vorm van drie korte antwoorden, maar terug in de Taalprofgrot is er gelegenheid tot nadere overpeinzing.


Ergens niks van bakken, hoe zit dat in elkaar? Bakken is het zelfstandige werkwoord, zoveel is duidelijk. En niks lijkt wel het lijdend voorwerp, maar is dat ook zo? Daar is wel iets tegen in te brengen. Het belangrijkste is dit: ergens niks van bakken, dat is geen voorbeeld van iets bakken, zelfs niet in een figuurlijke betekenis als "tot stand brengen" (zoals in zoete broodjes bakken). Bij nadere beschouwing kun je voor niks eigenlijk niet veel anders invullen dan een hoeveelheidsaanduiding: ergens niet veel van bakken, ergens weinig van bakken, ergens een beetje van bakken, daar houdt het wel zo ongeveer mee op. Er zit altijd iets negatiefs in, behalve als het een vraag betreft (Bakken ze daar nou veel van? Wanneer hebben ze daar ooit iets van gebakken?) Vandaar dat de twitteraarster in kwestie dacht aan een bijwoordelijke bepaling van hoeveelheid. Dat is niet gek gedacht: het is geen echt lijden
Toch is bijwoordelijke bepaling om dezelfde reden geen goede analyse. Want de verbinding tussen niks en bakken is ook niet echt een verbinding tussen werkwoord en bijwoordelijke bepaling. Het is niet ergens van bakken, en wel in hoge mate of zoiets. Hooguit kun je zeggen dat niks het resultaat van bakken weergeeft, maar dat komt eerder omdat het lijdend voorwerp van bakken altijd een resultaat is.

Het is dus meer een soort gedegenereerd lijdend voorwerp, een lijdend voorwerp dat samen met zijn werkwoord een eenheid is gaan vormen met een vaste betekenis ("in zekere mate succesvol zijn"). Daarmee is het een schoolvoorbeeld van een werkwoordelijke uitdrukking.

In ergens iets van bakken is iets bakken (met beperkte variatie van iets) dus een werkwoordelijke uitdrukking. Maar wat is dan ergens van? Daar kun je wel zowat alles invullen in plaats van ergens: niks bakken van ontleden, niks bakken van je werk, niks bakken van je sport, als het maar een activiteit is. Dus: ergens van is wel een apart zinsdeel.

Je zou kunnen aanvoeren dat ergens van een bijwoordelijke bepaling van beperking is: het zinsdeel beperkt de ruimte waarbinnen je niet zo succesvol bent. Toch neig ik in dit geval meer naar een voorwerpsanalyse: je kunt het ook zien als het object dat je verprutst (niks bakken van je proefwerk is je proefwerk verprutsen). Bovendien wordt het voorzetsel van opgeroepen door de uitdrukking en is het niet echt te vervangen door met betrekking tot (wat bij een bijwoordelijke bepaling van beperking eigenlijk wel zo zou moeten zijn). Dus eigenlijk heeft van hier geen betekenis. Dat is een belangrijk kenmerk van een voorzetselvoorwerp.

Kun je ook een bijzinsvariant van dit voorzetselvoorwerp maken? Dat lijkt me moeilijk. Je hebt het wel bij een vergelijkbare werkwoordelijke uitdrukking. Bij ergens iets van opsteken kun je makkelijk hebben Ik steek er iets van op dat ik naar Brussel op vakantie ga. Die variant lijkt me bij ergens niks van bakken moeilijk: ik bak er niks van dat ik nu rijexamen doe, dat klinkt niet goed. Maar wacht.

Bij ergens iets van opsteken heb je ook een bijzinsvariant met als: ik steek er iets van op als ik naar Brussel op vakantie ga. Dat heet officieel de "conditionele voorzetselvoorwerpszin" (omdat de bijzin eigenlijk een voorwaarde bevat: als ik op vakantie steek ik daar iets van op). Maar die conditionele variant is bij ergens niks van bakken prima: ik bak er niks van als ik nu rijexamen doe. Dat betekent inderdaad als ik nu rijexamen doe, dan bak ik daar niks van.

Daarmee valt alles wel zo'n beetje op zijn plaats: niks (of andere hoeveelheid) bakken is werkwoordelijke uitdrukking, en ergens van is daarvan het voorzetselvoorwerp. Weer een taalgebruiker in grammaticale nood gered. Twitter City kan weer rustig #twexit.