dinsdag 26 december 2006

Kerstpuzzel




Om de zinnen te verzetten, en na alle gourmetschotels weer eens wat geestelijk voedsel te nuttigen, een citaat uit het Nederlandse taalverleden. De vraag is: uit welk jaar stamt dit citaat? Het is een wat lange lel, dus hou je vast.



[R]eeds sinds geruime tijd [...] had ik een lange lijst van grieven en bedenkingen op het hart, uit het doorbladeren en lezen ontsproten van verschillende in ‘t Hollandsch, naar ‘t heet, geschreven boeken, maar die voor een goed deel zeer weinig Hollandsch heeten mogen. [...] Er dringen zich namelijk allengs allerlei woorden en zegswijzen in onze schrijftaal, die alleen uit onkunde of achteloosheid omtrent andere – van volkomen gelijke kracht, maar ons oorspronkelijk eigen – hun bastertbestaan ontleenen, en die, door min of meer bekende schrijvers herhaaldelijk aangewend en gesteund, zich weldra voor zuiver Nederlandsch zullen uitgeven. Zij zijn grootendeels aan onze Ooster naburen, de Duitschers, ontroofd, dien ik ‘t er echter voor hou, dat wij wel zouden doen, ze hoe eer hoe béter terug te geven. Wij lezen veel Duitsch hier te lande, [...] zonder in onze eigen taal behoorlijk onderlegd te zijn. [...] Vandaar, dat men zoo velen [...] hun toch reeds gebrekkige taal van tijd tot tijd met een Duitsche uitdrukking ziet verrijken, van welke men volstrekt niet begrijpt, wat er [...] hen toe drijven kan, ten zij men de min of meer beleedigende veronderstelling wagen wou, dat zij óf gaarne met hun Duitsche belezenheid pronken, of hun moedertaal niet behoorlijk machtig zijn. [...] Op die wijze dreigt dan onze arme moedertaal weldra met allerlei uitdrukkingen beweldadigd te worden, die zij in ‘t minst niet behoeft, en die desniettegenstaande steeds verder schijnen door te dringen en zich voor onmisbaar willen doen gelden.
Mooi, nietwaar? Nou, uit welk jaar stamt het? Eerst raden, dan verder lezen.

Je ziet natuurlijk wel dat het citaat niet van vandaag of gisteren is. Misschien denk je, het is van net na de tweede wereldoorlog, toen er veel weerstand was tegen de germanismen in het Nederlands. Of misschien weet je dat in 1932 het tijdschrift Onze Taal werd opgericht, ook al om de stroom van Duitse leenwoorden een halt toe te roepen. Dus dan gok je ergens op tussen 1930 en 1950. Maar nee: mis gegokt.

Het citaat is uit 1859, bijna honderd jaar eerder. In dat jaar werd er namelijk ook al een nieuw tijdschrift opgericht, namelijk De Taalgids, tijdschrift tot uitbreiding van de kennis der Nederlandsche taal, onder redactie van dr. A. de Jager en dr. L.A. te Winkel.Toen al. En het was niet eens het eerste tijdschrift op dat gebied, want het was de voortzetting van een ander tijdschrift dat ook al enkele jaren bestaan had. De ingezondenbrievenschrijver (want het citaat komt uit een ingezonden brief) verklaart dat hij het goed vindt dat dit tijdschrift wordt opgericht, want het biedt hem een mooi platform om zijn grieven kwijt te kunnen.

Ik vind het prachtig om te lezen. Je hoort vaak dat taalergernissen van alle tijden zijn, maar als je het dan eens uit de eerste hand zelf leest dan maakt dat toch meer indruk. Vooral die "lange lijst van grieven en bedenkingen" zie ik voor me. En dan die "arme moedertaal" die "met allerlei uitdrukkingen beweldadigd wordt"!

Let wel, ik wil er niet schamper over doen. Het gaat hier om mensen die oprecht begaan zijn met de Nederlandse taal. Maar het besef dat bijna anderhalve eeuw geleden mensen er precies hetzelfde over dachten als nu treft mij altijd bijzonder. Je bent geneigd te denken dat wij in de moderne maatschappij er ook nieuwe denkbeelden op na houden. Maar in veel opzichten verandert er dus niet zoveel. Vervang "Duitsch" door "Engels" en het wordt allemaal nog herkenbaarder.

16 opmerkingen:

  1. "Maar het besef dat bijna anderhalve eeuw geleden mensen er precies hetzelfde over dachten als nu treft mij altijd bijzonder."
    Ja, toch? Het lijkt wel of klagen over taalverloedering iets van alle tijden is (behalve dat ze het vroeger 'taalbederf' noemden - 'taalverloedering' zou ook zo'n verderfelijk germanisme zijn, blijkt uit een citaat in Onze Taal van 1973: "Naast de bekende germanismen duiken er de laatste tijd nieuwe op, zoals: 'wetenschappers' en het zeer onaangenaam klinkende 'verloedering'.")
    Ook een mooi en nog ouder voorbeeld, maar wel een hertaalde versie - ik heb de oorspronkelijke tekst niet:
    "Een oud, diep ingeworteld misbruik doet mij nu vrezen
    Voor de op handen zijnde verwoesting die tot nog toe tegengehouden is;
    Misschien vraagt u zich af wat of dat mag wezen -
    't Is dat de Nederlandse taal zo besmet is
    Door vele vreemde on-Nederlandse woorden die erin opgenomen zijn
    en die men dagelijks nog veelvuldig ziet toenemen
    Zodat onze moedertaal bijna verpletterd is
    Dit is iets betreurenswaardigs, dat iedereen wel moet verdrieten
    Dat wij Nederlanders, die alle andere talen kunnen leren
    Onze eigen, met de geboorte meegekregen taal zo onbehoorlijk spreken
    [...] of meent men dat ons woorden ontbreken
    Om nauwkeurig in het Nederlands duidelijk te maken wat we bedoelen? [...]
    Op die manier gaat het Nederlands geheel verloren."
    Klinkt brandend actueel, nietwaar? Toch komt dit fragment uit de eerste gedrukte Nederlandse grammatica, 'Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst' van H.L. Spiegel, uit 1584 (hertaald door N. van der Sijs en P. Verhoeff). Toen waren de pijlen gericht op invloeden uit de Romaanse talen, vooral die van het Latijn en het Frans.
    Meer dan vierhonderd jaar later staat het Nederlands er nog altijd, net als de klachten over taalverloedering. Het zal allemaal wel meevallen met die taal van ons, denk ik.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Het Nederlands bestaat bij gratie van het feit dat talen veranderen, dus waar maken we ons nou helemaal druk om?
    Ik begrijp de argumenten van de puristen niet; het is niet alsof Nederlands De Oertaal is of zo. Het Nederlands zoals wij het kennen, is slechts een punt op de tijdlijn in onze taal. Het is volstrekt onzinnig om de ontwikkeling van de taal stil te willen zetten.
    Het enige geldige argument (dat jammergenoeg niet als zodanig wordt gebruikt) is angst voor het onbekende.
    Het zelfde geldt voor het vermeende verval van normen en waarden. Er zijn kleitabletten van duizenden jaren oud gevonden waarin beschreven wordt dat de jeugd zonder moraal is.
    Niet alleen vind ik het zonde van mijn tijd om deze standpunten te verdedigen - ik vind ook dat de mensen die zo hard schreeuwen dat "het Nederlands verloedert [wordt]" zich beter kunnen bezighouden met het voeren van een discussie op basis van inhoudelijke argumenten in plaats van angst.
    Zo. Dat moest er even uit.
    Bedankt prof!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @Vorkbaard: het is net zo makkelijk om puristen te veroordelen als leenwoorden. Bedenk dat, net als leenwoorden, ook purisme altijd tot de taal heeft behoord (en dat geldt voor elke taal). Er bestaan geen taalgemeenschappen zonder puristen. Of anti-puristen.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. En wat is het einde van het jaar weer politiek correct en tolerant ;-) (no offence).
    Fijne jaarwisseling, allemaal. En dat we nog maar veel over taal mogen kwebbelen in het nieuwe jaar.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Jelrik FTW! Taalprof, je hebt een fijne site in het leven geroepen met deze/dit (vecht dat zelf maar uit) blog!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Taalprof schreef: "Bedenk dat (...) purisme altijd tot de taal heeft behoort".
    Doe je dat nou expres?
    (Verder niets dan lof voor het aansnijden van dit onderwerp!)

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @rutger: nee, foutje. Verbeterd (ik kan dat in de reacties niet met doorstrepen verbeteren).

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Taalpurisme was en is een poging de taal meer algemeen verstaanbaar en begrijpbaar te maken. Hoe meer mensen zich houden aan dezelfde soort zinsbouw, woorden en uitdrukkingen, hoe beter ze mekaar begrijpen. Nieuwvormingen zijn op zich niet fout, maar als er te veel, te frequent gebruikt worden, wordt het moeilijker mekaar te begrijpen.
    Vroeger was die neiging taal te zuiveren en dus algemeen verstaanbaar te maken, veel meer nodig dan nu, omdat nog weinig mensen konden lezen en schrijven en er nog weinig richtlijnen waren om woorden, zinnen, ... te vormen.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ik wijs graag op het enige (nou ja...) argument voor het hanteren van een zekere mate van conservatisme, dan wel purisme: al te veel wijzigingen in de verschijnings- dan wel betekenisvorm van een taal doen afbreuk aan de "houdbaarheid" van alles wat er in het verleden in/met die taal is vastgelegd.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. @Jelrik, Frans Nijs, Jos van Liempd: Het is niet mijn bedoeling om purisme hier ter discussie te stellen. Ik constateer alleen dat het er is, en dat het er altijd geweest is. Of het nut heeft of niet, of het ergens toe leidt, of er geldige redenen voor zijn, daar heb ik het allemaal niet over. Argumentatie, voor of tegen, wordt zo te zien steeds achteraf erbij verzonnen. Die geeft mij geen inzicht in de oorzaken.
    O ja, en dit heeft allemaal niets met "politieke correctheid" te maken. Immers, die term suggereert strategische motieven en die heb ik niet. Ik ben geïnteresseerd in hoe het zit, niet in hoe het zou moeten zijn.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Iets goed lezen is al moeilijk genoeg.
    Vandaar de oproep om niet te veel aan een taal te (laten) veranderen. Elke verandering drijft iets dat juist voorafgaand aan die verandering is opgeschreven weer dichter naar de vergetelheid.
    "Om het geschrevene voor later leesbaar te houden" lijkt mij een zuiver motief.
    Hoe veel meer toegankelijk zouden schrijfsels uit het verleden voor ons niet zijn, als de taal niet zo vaak en zo veel zou veranderen...

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @Jos van Liempd: ik bestrijd de zuiverheid van je motieven niet. Het is echter geen oorzaak van purisme, het is, zoals je terecht zegt, een motief.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. We zijn het eens, naar ik dacht.
    Niet elke reactie is een vermakelijk meningsverschil (al zien sommige(-n) hier er wel een beetje zo uit).
    Overigens wil ik absoluut geen voorstander van purisme zijn. Wel ben ik graag tegen onnodige, onzinnige of gewoon jammerlijke veranderingen.
    Groet en dank voor dit boeiende weblog.

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Taalprof, als je geen aanzet tot discussie wilt geven, dan heb je ook geen mogelijkheid tot reacties nodig :) Of we moeten alleen maar met "Ok" reageren :P
    Discussie is zinvol, zolang we elkaar niet in de haren vliegen, lijkt me.
    Ik zie de geldigheid van het argument voor taalpurisme - het is nodig om elkaar (beter) te kunnen (blijven) verstaan - zeker in.
    In het artikel van de Taalprof lees ik dat behoudendheid in de taal van alle tijden is en dat lees ik als een argument tegen purisme - we verstaan elkaar immers nog altijd. Maar misschien is dat wel dankzij het purisme...
    Het probleem met het plakken van stempels op veranderingen/vernieuwingen is dat ze vaak een waardeoordeel zijn of niet te bewijzen.
    Het lijkt me echter dat één ding als een paal boven water staat: het Nederlands verdwijnt niet vandaag of morgen.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. @Vorkbaard: ja daar heb je wel gelijk in. Ik zie wel dat ik, door zo'n tekst met jullie te delen, meteen een discussie oproep. Ik verzette me ook alleen maar tegen de suggestie dat ik hierin een duidelijke mening had, want die heb ik echt niet. Ik zie het verschijnsel, ik ken de betrekkelijkheid ervan, en ik ken ook de meeste motieven en bezwaren, maar het interessante is dat het er altijd is. Op de een of andere manier "hoort het erbij". Ik weet ook vaak niet wat ik ermee aan moet, maar het is me te makkelijk om het categorisch af te wijzen.

    BeantwoordenVerwijderen