Aan het discussiëren met docenten

Op het lerarenforum [list-nederlands] woedde (woedt) een discussie over de ontleding van de zin Ik ben aan het koken. Het lijkt wel of de taalprof deze week als een olifant door allerlei porseleinkasten dendert, want hij slaagt er maar niet in om overeenstemming te bereiken.


Omdat de discussie op het forum sommige leden begint te irriteren, stel ik graag mijn web-log ter discussie beschikking om deze zaak uit de wereld te helpen. Graag begin ik daarom met een eerlijke (?) samenvatting.


Er worden twee mogelijkheden geopperd voor de ontleding: werkwoordelijk gezegde of naamwoordelijk gezegde. De voorstanders van het werkwoordelijk gezegde merken op:


1. De ANS noemt deze constructie niet bij de mogelijke invullingen van het naamwoordelijk deel, en bespreekt aan het + infinitief bij de groepsvormende werkwoorden. Daaruit zou je moeten concluderen dat de ANS het als een werkwoordelijke constructie beschouwt;
2. aan het koken zijn duidt geen eigenschap of toestand aan en is daarom geen naamwoordelijk gezegde;
3. koken is in deze constructie een infinitief, dus een werkwoord;
4. In aan het koken zijn staat geen naamwoord, dus is het geen naamwoordelijk gezegde;
5. zijn is niet vervangbaar door andere koppelwerkwoorden; bijvoorbeeld: ik word aan het koken kan niet;
6. De werkwoordelijke analyse is eenvoudiger dan de naamwoordelijke analyse.
7. De zin ik ben aan het koken is het duratief aspect van ik kook


Voorstanders van de naamwoordelijke analyse merken op:
1. aan het werken heeft dezelfde betekenis als aan het werk of aan de arbeid, en dat is ook naamwoordelijk gezegde. Als die laatste twee een eigenschap of toestand van het onderwerp uitdrukken, waarom het eerste dan niet?
2. zijn is hier vervangbaar door vrijwel alle andere koppelwerkwoorden: ik blijf aan het koken, ik lijk wel aan het koken, hij schijnt aan het koken, hij bleek aan het koken. In plaats van worden gebruik je raken: ik raak aan het koken.
3. aan het lachen komt ook voor als bepaling van gesteldheid: je maakt me aan het lachen;
4. aan het koken staat in de bijzin verplicht vóór het werkwoord: omdat ik aan het koken ben en niet omdat ik ben aan het koken. Dat wijst erop dat aan het koken niet werkwoordelijk is, maar naamwoordelijk;
5. In de constructie aan het koken staat het lid

Ik voeg daar op deze plaats nog de volgende aan toe:


7. De constructie ik ben aan het lachen is de "moderne vorm" van ik ben lachende. Die laatste is in ieder geval zeker naamwoordelijk. De betekenis kan dus nooit een argument tegen het naamwoordelijk gezegde zijn.


Misschien stel ik de argumenten te tendentieus voor, want ik merk dat de argumenten vóór het naamwoordelijk gezegde stuk voor stuk de argumenten vóór het werkwoordelijk gezegde weerleggen. Alleen argument 1 (het autoriteitsargument), daar heb ik geen duidelijk verweer tegen. En 6, daar zou ik wel begrip voor willen hebben, maar ik zie eerlijk gezegd niet wat er complex aan is om ik ben aan het werken dezelfde ontleding te geven als ik ben aan het werk. Ik snap wel dat je graag wil zeggen dat er sprake is van een werkwoordelijk gezegde als er alleen maar werkwoorden zijn, maar dan moet je toch het lidwoord het een beetje onder het tapijt moffelen. En je zou dan ook dat boek is te lezen als werkwoordelijk gezegde moeten beschouwen (ik bedenk nu: misschien doe je dat wel).


In ieder geval: ik nodig iedereen graag uit deze argumenten aan te vullen, dan wel te bekritiseren. Graag zonder spellingkwesties.