Er staat geen taalfout in het koningslied

Net nou ik dacht dat de discussie over het koningslied een beetje uitgeraasd was, en de hele zaak met een sisser zou aflopen in de zin dat veel mensen het aanstaande dinsdag onbekommerd zullen meezingen en een ander deel van de natie op dat moment even een oranjebittertje uit de koelkast zal gaan halen, rakelt minister Bussemaker van onderwijs het vuurtje weer op. Zij stelt voor om "de taal- en spelfouten" uit het lied te halen.

Taalfouten? Er staan geen taalfouten in het koningslied!

Ik haat het dat er altijd zo gemakkelijk over taal- en spelfouten wordt gesproken. Spelfouten, ja die zijn vaak duidelijk en onomstreden, al kun je je afvragen hoe je bij het uiteindelijke zingen hoort dat de spelfouten eruit zijn (opnieuw opnemen?). Maar spelling en grammatica worden vaak gemakzuchtig in één adem genoemd, zonder dat iemand een idee heeft van wat die grammatica dan wel niet is.

Op die manier wordt de grammatica een beetje de boeman in de discussie: niemand heeft hem ooit gezien, maar pas op: je moet wel braaf zijn en goed luisteren, anders komt hij midden in de nacht naar je slaapkamer en neemt hij je mee naar een donkere kerker!

Ik heb in de hele discussie tot nu toe (en ik heb redelijk wat daarvan gevolgd) geen enkel overtuigend voorbeeld van een grammaticale fout gehoord. Wel een hoop vage suggesties, maar die houden bij nadere beschouwing geen stand. Ook niet die in de bekende tirade van neerlandicus Wim Daniëls, die er een cabareteske boutade van maakte zonder veel taalkundige inhoud. Al eerder schreef ik over de inmiddels legendarische achtfoutenzin de dag die je wist dat zou komen is eindelijk hier, waar je bij nader inzien alleen marginale opmerkingen bij kunt maken: grammaticaal misschien een beetje opgerekt, maar in de literatuur al eerder zo opgebouwd, een beetje vreemde woordkeuze bij de dag is hier, en dan heb je het gehad.

Maar ook de andere bekritiseerde gevallen, daar kan ik allemaal op zijn best stilistische kritiek van maken. Ik loop even een paar voorbeelden langs:

Daar sta je dan: dat zou ongepast zijn (je tegen de koning), of kleinerend (want dat gebruik je meestal in de context van mislukking). Kan zijn, maar moet je dat een taalfout noemen? Blijkbaar wordt er gekozen voor een ver doorgevoerde menselijkheid van de aanstaande koning. Ik zou het eerder majesteitsschennis dan een grammaticale fout noemen. Grammaticaal is het onberispelijk.

Waar zit het volgende probleem? Alles gedaan om je voor te bereiden, dat kun je elliptisch noemen, of spreektalig, maar de taal zit vol met ellipsen en spreektaal. Je hebt dan geen schrijftalige volzin, dat is waar. Maar ook in schrijftaal heb je wel eens ellipsen. Ik heb er vaak genoeg een geschreven. Nooit veel gedaan om die te verbeteren. En nooit opmerkingen over gehad. Is ook onzin natuurlijk.

Iedere stap die je zette die leidde naar hier. Hier zou een woordje die te veel in staan (het tweede). Dit is taalkritiek vanuit de gedachte dat elk woordje dat weggelaten kan worden, ook weggelaten moet worden. Daar kun je, als je wil, wel een norm van maken, maar dan heb je het toch meer over zakelijke teksten waarin kunstzinnige verfraaiing minder op prijs wordt gesteld. Je kunt er ook een spelfout in zien (Iedere stap die je zette, die leidde naar hier), maar het kommagebruik is in de spellingwet niet aan vaste regels gebonden. Grammaticaal gezien is dit de constructie die onder linguïsten liefkozend links-dislocatie wordt genoemd: een zinsdeel (de stap die je zette) wordt links in (eigenlijk buiten) de zin geplaatst, en met een steunwoordje die in de zin zelf opgevangen. In liedteksten vaak toegepast omwille van het metrum.

Misschien dat iemand nog de wenkbrauwen wil fronsen bij naar hier, maar ook dat is misschien ongebruikelijk, maar het staat letterlijk in de Algemene Nederlandse Spraakkunst, en daar wordt het zonder kanttekeningen gesignaleerd (al staat het elders in het werk wel als "regionaal" bestempeld).

Door de regen en de wind (zal ik naast je blijven staan) zou een "verhaspeling" zijn van de uitdrukking door weer en wind. Ja als we zo gaan beginnen! Ook dat kun je op zijn best als stilistische kritiek zien (al worden hier wel heel kleine spijkers op heel laag water gezocht, om maar eens een andere uitdrukking te verhaspelen). Grammaticaal is er natuurlijk niets mis met de nevenschikking de regen en de wind. 

Alles wat komt. Daar zou er bij moeten. Dat begint op grammaticale kritiek te lijken. Helaas betreft het hier het plaatsonderwerp er, en dat staat bekend om zijn weglaatbaarheid. Binnen de standaardtaal bestaan er grote verschillen in voorkeur. Sommige mensen willen het graag overal toevoegen waar het kan, en anderen willen het liever weglaten als dat een beetje mogelijk is. Bij alles wat er ook gebeurt willen de meeste mensen het wel, bij alles wat mogelijk is weer liever niet, bij alles wat leeft ook liever niet, en bij alles wat er is weer liever wel. Soms ligt het aan het feit dat het werkwoord graag een plaats/tijdbepaling wil. Bij gebeuren en het zelfstandige zijn heb je dat: Het ongeluk gebeurde, daar wil je liever een plaats (op die hoek) of tijd (ineens) bij. Bij komen zou je inderdaad een voorkeur voor er verwachten, maar het is de vraag of je het echt een grammaticale fout mag noemen. Immers: de constructie zonder er, daar is niets mis mee.

Hou je veilig zo lang als ik leef. Hier is veel over te doen geweest, met name omdat de al genoemde Wim Daniëls het effectief ridiculiseerde door het als jolige afscheidsgroet (Hou je veilig!) neer te zetten. Maar daar plaats ik toch een kanttekening bij. Ik lees het als een samentrekking met de vorige zin: Ik behoed je voor de storm (en ik) hou je veilig zo lang als ik leef. In die lezing is het geen gebiedende wijs (waar overigens grammaticaal ook al weinig mis mee zou zijn).

Maar is er dan niks aan de hand met dat veilig houden? Is dat niet vertaald uit het Engels (keep safe)? Tja, misschien wel. Maar de constructie is een doodnormale taalvorm. Misschien dat op veel scholen inmiddels de bepaling van gesteldheid niet meer behandeld wordt, maar dat is waar het hier om gaat. Als je iemand X houdt, dan betekent dat dat je zorgt dat die iemand X blijft. Ik hou je veilig zou dus moeten betekenen Ik zorg dat je veilig blijft. Hee, dat betekent het ook! Maar dan is er dus grammaticaal niks aan de hand.

En hoe klein we ook zijn/onze daden zijn groot/gaan niet onderuit. Hier is het grammaticaal onduidelijk. Je kunt het lezen als een samentrekking (onze daden gaan niet onderuit), maar dat heeft een vreemde betekenis (normaal gesproken gaan alleen mensen of aandelenkoersen onderuit). Je gaat het dus lezen als een ellips (Wij gaan niet onderuit), en in dat geval is het een nieuwe zin, of een nieuwe ellips. Deze laatste lezing is blijkbaar de bedoeling, want even verderop staat een soortgelijke constructie Loop voor jou door de wind en regen. Deze constructie heet officieel topic drop, en het betreft een spreektaalconstructie: ben even weg, kom zo terug, loop even naar de bakker. 

Tot het waar geworden is. Weer een gevalletje woordkeuze: gebruikelijk is tot het werkelijkheid geworden is (of tot het bewaarheid is), maar ja, hoe fout is dit? Grammaticaal gezien kan iets best waar zijn, of op den duur waar worden, dus waarom zou je daar niet op kunnen wachten?


Als je ooit je weg verliest. Zou moeten zijn de weg kwijtraakt. Maar ook dit is alleen een kwestie van afwijkende woordkeuze. De grammatica is in orde. Kwijtraken is vrijwel synoniem met verliezen, dus waarom zou je niet het ene woord door een betekenisgelijk ander woord kunnen vervangen? Ik snap wel dat je daarmee afwijkt van een gevestigde woordkeuze, maar dat is nu juist waar de taal synoniemen voor heeft. Om niet steeds hetzelfde met dezelfde woorden te hoeven zeggen. Ik zie ook wel het verband met het Engelse lose your way, maar de letterlijke vertaling past hier wel degelijk in de Nederlandse grammaticale structuur. Om iets echt als anglicisme te kunnen veroordelen zou je ook moeten aantonen dat de letterlijke vertaling niet past in het Nederlandse systeem. Dat zie ik hier zo gauw nog niemand doen.

We leggen het droog. Door Wim Daniëls vrij pertinent veroordeeld: Als er nou iets is wat je niet kunt droogleggen is dat het water. Goed, maar wat kun je dan wél droogleggen. De Zuiderzee? Een meer? Maar de woordgroep het water kan toch best gebruikt worden als verwijzing naar een zee of een meer? Dat hoeft toch niet per se naar de vloeistof te verwijzen? Kortom: onzinnige kritiek, gefundeerd op een flauwe grap. Zo kan ik het ook (waarvan hier akte).

Staan er nog andere problematische formuleringen in het koningslied? Ik heb ze niet kunnen vinden. Tot welke God je ook moge bidden, fijne aanvoegende wijs, dus roepen we vandaag van, mooie discourse marker in de vorm van het woordje van, ook al zo'n oeroude en typisch Nederlandse taalvorm.

Je kunt natuurlijk van alles vinden van die tekst. Je kunt hem ongepast vinden, ontoepasselijk, onduidelijk, cliché, warrig, fragmentarisch voor mijn part. Je kunt kritiek hebben op die onduidelijke wisseling van perspectieven (ik, wij, je), op afwijkende woordkeuze en op het feit dat sommige zinsneden te veel lijken op Engelse tegenhangers, allemaal legitiem. Maar misbruik de grammatica niet om die kritiek kracht bij te zetten.

Grammatica is geen frikkerige schoolmeester die je op de vingers tikt, grammatica is geen scherprechter die goed van kwaad onderscheidt. Grammatica zal door de regen en de wind naast je blijven staan en je beschermen tegen alles wat komt. De grammatica waakt als jij slaapt, behoedt je, en houdt je taal veilig zo lang als je leeft.

Update: ik zal hier nog andere suggesties van grammaticale fouten bespreken.

De W van stamppot. Op twitter merkt @gertjanbrok op dat hij dat wel heel erg vindt (De W van stamppot!! Flikker toch op!!). Ja, daar heeft hij wel een punt: het woord stamppot begint hier inderdaad niet met een W. Met grammatica heeft dat echter niets te maken, eventueel met spelling. Echter, ik zie er eerder een dichterlijke poging in om de letter W met gewone zaken te verbinden, met clichés die het Nederlandse volk kenmerken. In die zin geeft De W van stamppot een vervreemdend effect. Als Ramsey Nasr of Anne Vegter het geschreven zou hebben (wat ik mij best kan voorstellen), hadden we het poëzie genoemd.

Volgens @grenspaal op twitter is daar is 't dan ook mogelijk fout, omdat 't zou verwijzen naar de dag. Maar dat lijkt me niet juist. Die zin sluit namelijk aan op de vorige (Je zag dit moment al zo vaak in je dromen en daar is 't dan). Daar slaat 't volgens mij terug op dit moment. Weer geen taalfout. Het wordt bijna een patroon.