woensdag 2 september 2009

Ze leren het nooit




Op de site van de taalwinkel van de HvA/UvA staat een grammaticatoets. Ha, een grammaticatoets! Eerst even maken, en dan verder lezen.

En? Nul fouten? Dat zou niet zo best zijn. Want 5 van de 15 vragen zijn zeer discutabel. Ik loop ze even na.


Vraag 2: a. Een aantal mensen zijn gevlucht. b Een aantal mensen is gevlucht. Is alleen a goed, is alleen b goed, of zijn ze allebei goed? Ik antwoord allebei goed, maar helaas, dat wordt fout gerekend. Vervolgens word ik verwezen naar de uitleg waar staat dat Een aantal studenten kwam te laat net zo goed is als Een aantal studenten kwamen te laat. Commentaar overbodig. Controleert niemand die vragen?



Vraag 4: a. Ik, die hier al 50 jaar ben, word nu ontslagen. b. Ik, die hier al 50 jaar is, word nu ontslagen. Ik kies weer voor allebei goed, maar voor de tweede keer word ik op de vingers getikt. Nu krijg ik uitleg over de variant zonder de komma, en een verwijzing naar de taaladviesdienst van Onze Taal, die inderdaad alleen de eerste persoon goedkeurt. Toch vind ik het allemaal een beetje kort door de bocht, op zijn zachtst gezegd. Het zou dus moeten zijn Ik, die dit allemaal maar matig waardeer, in plaats van Ik, die dit allemaal maar matig waardeert. Dat strookt bepaald niet met mijn taalgevoel. Het zou dus altijd moeten zijn Ik, die mij ook wel eens vergis, en nooit Ik, die zich ook wel eens vergist. Met name in het geval van een uitbreidende bijzin (met komma’s) lijkt mij de derde persoon op zijn minst even goed. De taaladviesdienst van Onze Taal geeft een opening voor een redenering daarover. Zij merkt namelijk op dat je kunt krijgen Ik, degene die hier het langste werkt. Hierin is de bepaling een uitbreidende bijstelling bij het voornaamwoord. Het betrekkelijk voornaamwoord congrueert hier met degene. Ik denk dat het die lezing is die ook zonder degene, en met name in de uitbreidende lezing, de derde persoon acceptabel maakt.

Vraag 7: a. De VS is een heel groot land. b. De VS zijn een heel groot land. Nu kies ik eens niet voor allebei goed (alleen a is goed denk ik), en nou wordt dat weer fout gerekend! Waarom? Ja, dat wordt mij uit de uitleg ook niet helemaal duidelijk. Die uitleg gaat over de twee mogelijkheden die je hebt bij de naam de Verenigde Staten, en die worden gemakshalve van toepassing verklaard op alle zinnen met de afkorting de VS. Nou lijkt me in de eerste plaats bij de afkorting het enkelvoud al beter (als je meervoud wilt, dan schrijf je het wel uit), maar hier is ook nog eens sprake van een naamwoordelijk gezegde is/zijn een groot land. Ook op grond daarvan lijkt me het enkelvoud beter. Bij het meervoud zou ik liever zeggen De Verenigde Staten vormen een groot land. Ik wil wel toegeven dat er geen dwingende redenen zijn om het meervoud af te keuren, maar de vaagheid van het woord goed (correct? mogelijk? gangbaar? acceptabel? gepast?) maakt deze hele vraag eigenlijk onmogelijk.

Vraag 9: a De vrienden waarop wij wachten komen nooit te laat. b De vrienden op wie wij wachten komen nooit te laat. Ik kies natuurlijk weer voor allebei goed, maar nu word ik weer om de oren geslagen met de "uitleg" dat "volgens de regels de correcte vorm" op wie is. Hier wordt wijselijk de verwijzing naar de taaladviseurs weggelaten, want op taaladvies.net wordt hij genuanceerd, en het Handboek Verzorgd Nederlands wordt geciteerd met de uitspraak: "Dat er in het Nederlands een dergelijke regel bestaat of ooit bestaan zou hebben, is onjuist." Ik heb op deze site al eens een discussie aangezwengeld over deze hardnekkige mythische regel, maar hij blijft maar doorwoekeren, en dan vooral in dit soort toetsen.

Vraag 14: a Bij het feest aangekomen, bleken er veel meer bekenden te zijn. b
Toen ik bij het feest aankwam, bleken er veel meer bekenden te zijn.
Ik snapte natuurlijk de bedoeling wel, maar ik heb expres allebei goed gekozen. Eigenlijk hebben de varianten een verschillende betekenis zodat de hele vergelijking onmogelijk is: in variant a kan het verzwegen onderwerp ook iemand anders zijn dan ik. Ook hier ligt de zaak aanmerkelijk genuanceerder dan de uitleg ons wil doen geloven. Het is bepaald onjuist dat het onderwerp van een beknopte bijzin altijd gelijk moet zijn aan het onderwerp van de hoofdzin (zoals ook de eerder wel geciteerde taaladviesdienst in navolging van de ANS opmerkt), het kan ook een meewerkend voorwerp zijn. In dit geval roept de hoofdzin dit meewerkend voorwerp naar mijn mening wel degelijk op. Het modale werkwoord blijken is qua betekenis altijd gerelateerd aan iemand: als iets blijkt, dan blijkt dit altijd ook (aan/voor) iemand. Aldus correspondeert het onderwerp van de beknopte bijzin met degene aan wie blijkt dat er meer bekenden zijn. Niets mis mee. Beter dan de geforceerde variant b.

Dat zijn dus 5 van de 15 vragen die ofwel domweg fout zijn (in elk geval 2 en 9), ofwel op zijn minst controversieel. En dan heb ik het nog niet eens over U hebt zich vergist, dat ik naast U hebt u vergist en U heeft zich vergist ook nog wel acceptabel vind ter vermijding van dat lelijke U hebt u.

Wat illustreren deze opmerkingen? Allereerst dat normatieve taaltoetsen een hachelijke onderneming zijn. Normativiteit heeft vele dimensies (zie mijn opmerkingen over de onduidelijkheid van goed), en als je het gaat vereenzelvigen met grammaticaliteit krijg je problemen omdat de grammatica veel meer kan beschrijven dan de norm toestaat. Maar ook wordt hieruit duidelijk dat deze manier van toetsing gedachteloze regelzombies kweekt die geen enkel inzicht hebben in de structuur van de taal. Want je moet vooral niet teveel nadenken, anders maak je fouten.

10 opmerkingen:

  1. Ik had er vier fout.
    - "U hebt zich vergist" is dus echt wel veel beter dan "U hebt u vergist"! Ongeacht welke regels daarbij worden gesleept.
    - Verenigde Staten leken mij meervoud.
    - Ik zeg "U heeft" ipv "U hebt" ondanks dat ik weet dat de taalpolitie dat onjuist vindt (analogie aan 'u bent'). Maar het klinkt volstrekt natuurlijk.
    - Idem voor "Je moet hen het boek morgen teruggeven". Prima toch?
    Bij 'een aantal is/zijn' weet ik inmiddels wel wat die taaltoetsen van me willen :)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @suzan: de redenering achter 'u hebt/heeft u/zich' is natuurlijk dat 'hebt' hoort bij 'u' en 'heeft' bij 'zich,' maar ik ben het gevoelsmatig met je eens dat 'U hebt zich' helemaal niet zo gek is.
    'Verenigde Staten' meervoud? Ook als je het afkort tot 'de VS'?
    De taalpolitie keurt 'u heeft' ook wel goed, hoor. Het geldt als beleefdheidsvorm.
    Over 'je moet hen het boek morgen teruggeven:' dat voel ik persoonlijk anders. Maar het onderscheid hun/hen in dit geval is zeker kunstmatig, dus ik kan me je oordeel voorstellen. Als je maar weet dat het meewerkend voorwerp is, denk ik dan.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Prof, heel leuk zo'n test. Ik had slechts bij 3 vragen een ander antwoord gekozen dan jij: bij vraag 4 a, bij 13 a en b, en bij 14 b.
    Toelichting bij 13 : b is volgens mij ook goed, betekent alleen iets anders: tussen het jarig zijn en visite krijgen (hebben) wordt dan geen verband gezien. Zoals bijvoorbeeld in "Gisteren was Jolanda jarig, maar heeft ze ziek op bed gelegen."

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Wim van Embden: Je hebt gelijk, die heb ik over het hoofd gezien. Er is niets mis met die nevenschikking in 13b, 'Gisteren was Jolanda ziek, maar heeft ze niet veel visite gehad.' Je moet hem dan lezen als samentrekking, met 'gisteren' weggelaten in het tweede deel van de nevenschikking, net als in 'Dat boek vond ik duur, maar heb ik uiteindelijk toch gekocht.' Misschien zonder komma beter dan met, maar grammaticaal geheel in orde.
    Dat zijn dus 6 van de 15 vragen waar iets op aan te merken valt. En dit illustreert ook maar weer eens hoe dergelijke toetsen de taalgebruiker conditioneren: ik was bij 13 blind voor jouw inzicht doordat ik de poging herkende om een Tante Betje in de vraag te verwerken.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Off topic, alhoewel, toch niet helemaal: ik kwam dit artikel tegen http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2009/09/03/01016-20090903ARTFIG00173-orthographe-le-debat-sur-la-simplification-est-relance-.php. Het staat vol journalistenonzin ('speling is een Franse passie', de Duitsers begrepen hun kranten niet meer' etc) maar de kernvraag tegen het eind zal u hoop ik interesseren.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Sorry, bij het klikken op die link wordt men kennelijk doorgelust naar de voorpagina. De hele URL in het adresvenster kopiƫren werkt wel.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @Irene: Ach ja, das Ewig-Orthographische zieht uns hinan...

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Nein nein Herr Taalprof, die Grammatic nimmt auch im betreffenden Artikel ein wichtiger Platz ein, of iets dergelijks. Duits, pfff.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @Irene: Volgens mij is de kern toch die spellingkwestie. Er wordt ook wel geklaagd over het gebrek aan syntactisch onderwijs, maar dat lijkt me toch vooral in relatie tot die spelling, of zie ik het verkeerd?

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Ik was lang geleden student Nederlandse taalkunde en die "richting" laten vallen bij de maior/minor-keuze die in Vlaanderen toen gebruikelijk was. Maar ruim dertig jaar verder is het "gedoe" niet verminderd. De correctie hier van zin 2. (Een aantal...) spreekt zichzelf tegen: die zegt dat beide goed zijn (c.), wat ik had aangeduid, ruimdenkend als ik ben geworden. Maar het werd als een fout geteld. Alleen als je a. (enkelvoud) kiest krijg je groen. Ik vond de regel die ik tijdens mijn studies in een oude (school)grammatica las, waarvan ik helaas de auteur vergeten ben, zinvol: Een aantal mensen => ww. in 't meervoud. Tegenover: Het aantal mensen => ww. in 't enkelvoud. Zinvol en logisch en klassiek in Vlaanderen dat men die beide uit elkaar houdt... omwille van de duidelijkheid ("het lidwoord bepaalt het getal van het ww."), maar in Nederland was het toen al gebruikelijk om bij "aantal" het ww. altijd enkelvoudig te gebruiken, alsof je onbepaalde hoeveelheid altijd als groep kunt zien. In behoorlijk wat geval

    BeantwoordenVerwijderen