Ze leren het nooit

Op de site van de taalwinkel van de HvA/UvA staat een grammaticatoets. Ha, een grammaticatoets! Eerst even maken, en dan verder lezen.

En? Nul fouten? Dat zou niet zo best zijn. Want 5 van de 15 vragen zijn zeer discutabel. Ik loop ze even na.


Vraag 2: a. Een aantal mensen zijn gevlucht. b Een aantal mensen is gevlucht. Is alleen a goed, is alleen b goed, of zijn ze allebei goed? Ik antwoord allebei goed, maar helaas, dat wordt fout gerekend. Vervolgens word ik verwezen naar de uitleg waar staat dat Een aantal studenten kwam te laat net zo goed is als Een aantal studenten kwamen te laat. Commentaar overbodig. Controleert niemand die vragen?



Vraag 4: a. Ik, die hier al 50 jaar ben, word nu ontslagen. b. Ik, die hier al 50 jaar is, word nu ontslagen. Ik kies weer voor allebei goed, maar voor de tweede keer word ik op de vingers getikt. Nu krijg ik uitleg over de variant zonder de komma, en een verwijzing naar de taaladviesdienst van Onze Taal, die inderdaad alleen de eerste persoon goedkeurt. Toch vind ik het allemaal een beetje kort door de bocht, op zijn zachtst gezegd. Het zou dus moeten zijn Ik, die dit allemaal maar matig waardeer, in plaats van Ik, die dit allemaal maar matig waardeert. Dat strookt bepaald niet met mijn taalgevoel. Het zou dus altijd moeten zijn Ik, die mij ook wel eens vergis, en nooit Ik, die zich ook wel eens vergist. Met name in het geval van een uitbreidende bijzin (met komma’s) lijkt mij de derde persoon op zijn minst even goed. De taaladviesdienst van Onze Taal geeft een opening voor een redenering daarover. Zij merkt namelijk op dat je kunt krijgen Ik, degene die hier het langste werkt. Hierin is de bepaling een uitbreidende bijstelling bij het voornaamwoord. Het betrekkelijk voornaamwoord congrueert hier met degene. Ik denk dat het die lezing is die ook zonder degene, en met name in de uitbreidende lezing, de derde persoon acceptabel maakt.

Vraag 7: a. De VS is een heel groot land. b. De VS zijn een heel groot land. Nu kies ik eens niet voor allebei goed (alleen a is goed denk ik), en nou wordt dat weer fout gerekend! Waarom? Ja, dat wordt mij uit de uitleg ook niet helemaal duidelijk. Die uitleg gaat over de twee mogelijkheden die je hebt bij de naam de Verenigde Staten, en die worden gemakshalve van toepassing verklaard op alle zinnen met de afkorting de VS. Nou lijkt me in de eerste plaats bij de afkorting het enkelvoud al beter (als je meervoud wilt, dan schrijf je het wel uit), maar hier is ook nog eens sprake van een naamwoordelijk gezegde is/zijn een groot land. Ook op grond daarvan lijkt me het enkelvoud beter. Bij het meervoud zou ik liever zeggen De Verenigde Staten vormen een groot land. Ik wil wel toegeven dat er geen dwingende redenen zijn om het meervoud af te keuren, maar de vaagheid van het woord goed (correct? mogelijk? gangbaar? acceptabel? gepast?) maakt deze hele vraag eigenlijk onmogelijk.

Vraag 9: a De vrienden waarop wij wachten komen nooit te laat. b De vrienden op wie wij wachten komen nooit te laat. Ik kies natuurlijk weer voor allebei goed, maar nu word ik weer om de oren geslagen met de "uitleg" dat "volgens de regels de correcte vorm" op wie is. Hier wordt wijselijk de verwijzing naar de taaladviseurs weggelaten, want op taaladvies.net wordt hij genuanceerd, en het Handboek Verzorgd Nederlands wordt geciteerd met de uitspraak: "Dat er in het Nederlands een dergelijke regel bestaat of ooit bestaan zou hebben, is onjuist." Ik heb op deze site al eens een discussie aangezwengeld over deze hardnekkige mythische regel, maar hij blijft maar doorwoekeren, en dan vooral in dit soort toetsen.

Vraag 14: a Bij het feest aangekomen, bleken er veel meer bekenden te zijn. b
Toen ik bij het feest aankwam, bleken er veel meer bekenden te zijn. Ik snapte natuurlijk de bedoeling wel, maar ik heb expres allebei goed gekozen. Eigenlijk hebben de varianten een verschillende betekenis zodat de hele vergelijking onmogelijk is: in variant a kan het verzwegen onderwerp ook iemand anders zijn dan ik. Ook hier ligt de zaak aanmerkelijk genuanceerder dan de uitleg ons wil doen geloven. Het is bepaald onjuist dat het onderwerp van een beknopte bijzin altijd gelijk moet zijn aan het onderwerp van de hoofdzin (zoals ook de eerder wel geciteerde taaladviesdienst in navolging van de ANS opmerkt), het kan ook een meewerkend voorwerp zijn. In dit geval roept de hoofdzin dit meewerkend voorwerp naar mijn mening wel degelijk op. Het modale werkwoord blijken is qua betekenis altijd gerelateerd aan iemand: als iets blijkt, dan blijkt dit altijd ook (aan/voor) iemand. Aldus correspondeert het onderwerp van de beknopte bijzin met degene aan wie blijkt dat er meer bekenden zijn. Niets mis mee. Beter dan de geforceerde variant b.

Dat zijn dus 5 van de 15 vragen die ofwel domweg fout zijn (in elk geval 2 en 9), ofwel op zijn minst controversieel. En dan heb ik het nog niet eens over U hebt zich vergist, dat ik naast U hebt u vergist en U heeft zich vergist ook nog wel acceptabel vind ter vermijding van dat lelijke U hebt u.

Wat illustreren deze opmerkingen? Allereerst dat normatieve taaltoetsen een hachelijke onderneming zijn. Normativiteit heeft vele dimensies (zie mijn opmerkingen over de onduidelijkheid van goed), en als je het gaat vereenzelvigen met grammaticaliteit krijg je problemen omdat de grammatica veel meer kan beschrijven dan de norm toestaat. Maar ook wordt hieruit duidelijk dat deze manier van toetsing gedachteloze regelzombies kweekt die geen enkel inzicht hebben in de structuur van de taal. Want je moet vooral niet teveel nadenken, anders maak je fouten.