Taalprof fronst wenkbrauw

Heet van de naald. Vandaag, 14 april, schrijft Ewoud Sanders in zijn rubriek Woordhoek in de NRC: "Na verschijning van de film Fitna werd bewoners van een Rotterdamse volkswijk om hun mening gevraagd."

Interessante zin! De taalprof zou zeggen: hypercorrectie.

Ik formuleer de zin nog eens, maar nu in een vereenvoudigde versie: Bewoners werd om hun mening gevraagd. Dat klinkt een stuk minder, nietwaar? Toch is er in vergelijking met de oorspronkelijke zin alleen een bijwoordelijke bepaling weggelaten (Na verschijning van de film Fitna), en een bijvoeglijke bepaling (van een Rotterdamse volkswijk). En de woordvolgorde is aangepast, omdat je anders een vraagzin zou krijgen (werd bewoners om hun mening gevraagd?).

Nou gaat het mij er niet om de taalcolumnist Sanders op de vingers te tikken, want dat zou erg flauw zijn. Het gaat mij natuurlijk om de constructie iemand om iets vragen. In die constructie is iemand lijdend voorwerp en geen meewerkend voorwerp. Toch zijn veel mensen geneigd om iemand hier als meewerkend voorwerp te benoemen, vanwege de verwarring met aan iemand iets vragen.

Het is allemaal al eens eerder besproken op deze site, maar een voorbeeld in het wild is altijd beter. Hier is het wel erg duidelijk: als je de zin vereenvoudigt, wordt hij duidelijk slechter (Bewoners werd om hun mening gevraagd), en als je er dan ook nog eens aan bij probeert te zetten, wordt het nog een graadje erger: Aan bewoners werd om hun mening gevraagd, dat lijkt me echt voor bijna niemand meer acceptabel.

Ondertussen komt zo'n zin als bewoners werd om hun mening gevraagd natuurlijk wél eens voor. Als je in Google zoekt op "werd om hun mening gevraagd" krijg je 18 vindplaatsen (Google zegt wel dat het er 176 zijn, maar als je doorbladert in de resultaten houdt het bij 18 al op). Er zit zelfs één exemplaar met aan bij: aan alle gezaghebbende spelers werd om hun mening gevraagd.  Zoek je op "werden om hun mening gevraagd," dan vind je er ongeveer evenveel (17).

Dat lijkt wel een probleem. Er zijn twee mogelijkheden: ofwel die 18 vindplaatsen zijn een vergissing (al dan niet een hypercorrectie vanuit de gedachte dat hier aan iemand iets gevraagd wordt), ofwel er zijn echt mensen die vinden dat je vragen kunt gebruiken met een meewerkend voorwerp (aan iemand) in combinatie met een voorzetselvoorwerp (om iets). Dat zou wel heel bijzonder zijn. Ik ken geen enkel ander voorbeeld van een werkwoord met meewerkend voorwerp en voorzetselvoorwerp. De volgende werkwoorden die volgens de ANS een voorzetselvoorwerp hebben, krijgen daarnaast nog een tweede voorwerp:

iemand (ge)wennen aan iets
iemand herinneren aan iets
iemand houden aan iets
iemand onderwerpen aan iets
iets ontlenen aan iets
iets onttrekken aan iets
iemand prijsgeven aan iets
iets toeschrijven aan iets
iets vastknopen aan iets
iets verbinden aan iets
iets wijden aan iets
iets wijten aan iets
iemand betrekken bij iets
iemand vergelijken bij iets
iemand betrekken in iets
iemand stijven in iets
iemand amuseren met iets
iemand bekronen met iets
iemand belasten met iets
iemand belonen met iets
iemand confronteren met iets
iets gelijkstellen met iets
iemand gelukwensen met iets
iemand opschepen met iets
iemand opzadelen met iets
iemand overladen met iets
iets verbinden met iets
iets verenigen met iets
iemand vergelijken met iemand
iemand verzoenen met iemand
iemand verwijzen naar iets
iemand benijden om iets
iemand bidden om iets
iemand smeken o

De ANS pretendeert een volledig lijstje van gezegdes met een voorzetselvoorwerp te geven. Ik heb het handmatig nagekeken op de mogelijkheid van een tweede voorwerp. Het zou kunnen dat ik er hier en daar een over het hoofd gezien heb, en op veel plaatsen waar ik kies voor iemand kan ook iets staan (of andersom). Het punt is echter dit: probeer van al die constructies eens een lijdende vorm te maken met het woordje ons als dat extra voorwerp en de persoonsvorm in het enkelvoud. Bijvoorbeeld *Ons wordt gewaarschuwd voor iets, *ons wordt bedankt voor iets, *ons wordt doordrongen van iets, *ons wordt aangespoord tot iets. In vrijwel alle gevallen krijg je een slechte zin.

Voor zover ik zie zijn er maar een handjevol gevallen echt acceptabel: Ons wordt verslag gedaan van iets, en ons wordt verteld van iets. Het bijna synonieme verwittigen vind ik al slecht: *ons wordt verwittigd van iets lijkt me geen goed (Belgisch) Nederlands, ik zou denken dat het moet zijn Wij worden verwittigd van iets.

Ons wordt gebeden om iets, ons wordt gesmeekt om iets en ons wordt gevraagd om iets zijn in mijn taalgevoel alledrie slecht. Hoe dan ook, zelfs al zou je deze drie, én vertellen, én verslag doen accepteren, dan vormen deze 5 gevallen toch een aanzienlijke minderheid in vergelijking met de 116 andere voorbeelden. Het Nederlands kent een duidelijke voorkeur voor een werkwoord met lijdend voorwerp en voorzetselvoorwerp ten opzichte van een werkwoord met meewerkend voorwerp en voorzetselvoorwerp.

Wat moeten we hiermee? De taalprof zal het natuurlijk wel uit zijn hoofd laten om hier de norm te stellen. Als iemand zonodig wil zeggen Ons wordt gebeden om iets, dan moet zo iemand dat zelf weten. Als je zo'n zin moet ontleden, dan moet je ons als meewerkend voorwerp benoemen, dan zit er niets anders op. Echter, in een zin als Jan wordt gebeden om iets, die in principe toelaat om Jan als onderwerp dan wel als meewerkend voorwerp te benoemen, zou de taalprof aanbevelen om Jan als onderwerp te benoemen.