woensdag 9 mei 2007

Grammatica in de onderbouw



Sinds 1 augustus 2006 zijn er voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs 58 kerndoelen van kracht. Dat lijkt veel, maar het waren er vroeger 103 (en zelfs 122). Op de website van het SLO staan ze toegelicht, in voorbeelduitwerkingen die dienen als inspiratiebron voor scholen, die binnen de kerndoelen hun eigen keuzes kunnen maken.

Waar zit de grammatica in deze kerndoelen? Dat is voor de taalprof, wie de grammatica zo ter harte gaat, even slikken: de grammatica is verstopt in Kerndoel 02: Correct taalgebruik: "De leerling leert zich te houden aan conventies (spelling, grammaticaal correcte zinnen, woordgebruik) en leert het belang van die conventies te zien.

Waarom is dat even slikken? Dat is toch prima zo? Daar gaat het toch om, correct taalgebruik?


De taalprof zal natuurlijk nog liever zijn tong afbijten dan te beweren dat correct taalgebruik niet belangrijk is, maar hij zou toch op zijn minst willen beweren dat correct taalgebruik hoogstens een beoogd effect zou moeten zijn van grammatica-onderwijs en niet het doel. Hè? Is dat iets anders dan? Jazeker!

Het doel van grammatica-onderwijs is volgens de taalprof de beheersing over een begrippenapparaat en de bijbehorende analytische vaardigheden die je in staat stellen om "iets te zeggen" over taal. Deze vaardigheid (het kunnen praten over taal) is uiteraard nuttig bij het vreemdetalenonderwijs, of bij de behandeling van taalnormen, maar dit is dus een bijkomend effect en niet het doel van het grammatica-onderwijs.

Nu zul je zeggen, ja taalprof, dat is wel een beetje een academische discussie die je daar voert, er is niets mis met het rangschikken van de grammatica onder het kerndoel Correct taalgebruik, dat kan heel goed. Als hij maar ergens staat. Akkoord, maar het gaat me eigenlijk om de passage in de toelichting die echt over grammatica gaat. Wacht, ik citeer 'm even helemaal, dan kun je zelf oordelen:

Hoeveel grammatica een leerling nodig heeft is uiteindelijk aan
de school om te bepalen. Er zijn vier standpunten te onderscheiden:-
grammatica als doel op zich, als analytisch ‘taalspel’ waarvan je
wellicht logisch leert denken (over taal), maar waarvan de relevantie
moeilijk aan alle leerlingen duidelijk te maken is:
  • grammatica om beter te leren formuleren; bij het gebruik van ‘hen’
    en ‘hun’ of het schrijven van een beknopte bijzin, kan grammatica
    behulpzaam zijn, maar deze toepassingsmogelijkheden komen zelden in
    onderbouwmethodes voor en grammatica met dit doel is erg tijdrovend in
    verhouding tot wat het oplevert,
  • grammatica omdat het relevant is voor andere talen; kennis van
    enkele grammaticale begrippen is behulpzaam bij andere talen; als dit
    de belangrijkste reden is voor grammaticaonderwijs, dan moet die
    relatie tussen de verschillende talen ook daadwerkelijk gelegd worden
    om leerlingen deze relevantie te laten zien en ervaren,
  • een beperkte hoeveelheid grammatica grondig behandelen, namelijk
    die onderdelen die nodig zijn voor werkwoordspelling en interpunctie.
    (Naar: Jeroen Steenbakkers, Nederlands anders, SLO, Enschede, 2006)
  • Zie wat betreft het onderdeel woordgebruik ook kerndoel 3.
Is iedereen er nog? Let op: ik heb hier geen letter aan veranderd. Het is al te gemakkelijk om deze formulering belachelijk te maken, en ik besef dat alleen al het bespreken hiervan de indruk wekt dat ik hier het taalgebruik te kijk wil zetten, maar dat is echt niet mijn bedoeling. Het gaat mij om de inhoud.

Om welke vier standpunten gaat het hier? Grammatica als doel op zich, is dat het eerste standpunt? En dan als analytisch 'taalspel' waarvan je wellicht logisch leert denken het tweede? Maar wat doet dan die opsomming van vier punten daaronder? Is Zie wat betreft het onderdeel woordgebruik ook kerndoel 03 ook een van die vier standpunten? Ik kan het echt niet volgen. En dat angstige maar waarvan de relevantie moeilijk aan alle leerlingen duidelijk te maken is, waar hoort dat bij? Ik zou trouwens zeggen, bedenk eerst eens wat die relevantie precies is, dan is die misschien ook beter aan alle leerlingen duidelijk te maken.

Ligt het aan mij, of bespeur ik toch iets van een negatieve houding in die opeenstapeling van dat 'taalspel' (let op de aanhalingstekens) waarvan je wellicht (let op: ernstige twijfel!) logisch leert denken, en dan nog met die toevoeging tussen haakjes: (over taal), dus in elk geval niet zomaar "logisch denken"? Je moet al wel heel sterk van dit nut overtuigd zijn wil je uit deze formulering nog iets positiefs halen.

En kan iemand mij eens uitleggen wat er onder dat eerste punt van die opsomming staat? Om "beter te leren formuleren" kan grammatica nuttig zijn "bij het gebruik van hen en hun, en bij het schrijven van een beknopte bijzin". Dit zal wel gaan over die cliché-taalnormen met betrekking tot hen/hun bij lijdend en meewerkend voorwerp, en over foutieve beknopte bijzinnen, twee taalnormen die al tientallen jaren sterk ter discussie staan. Maar gelukkig, "deze toepassingsmogelijkheden komen zelden voor in onderbouwmethodes". Geen idee wat daar dan mee bedoeld is. Daar letten we niet op in de onderbouw? Kinderen in de onderbouw gebruiken geen beknopte bijzinnen of hen/hun als voorwerp? En dan als klap op de vuurpijl: grammatica met dit doel is erg tijdrovend in verhouding tot wat het oplevert. Ja, als je zinloze doelen stelt, zoals een tweetal controversiële taalnormen, dan levert dat niet veel op. Lekker standpunt!

Ik geloof niet dat deze plichtmatige, telkens half teruggenomen opsomming van "nuttige eigenschappen" ook maar iets ten goede kan komen aan het grammatica-onderwijs. Eigenlijk staat overal met zoveel woorden: je moet het zelf weten, maar wij zien niet zoveel in grammatica-onderwijs. Doe maar alleen het hoogst noodzakelijke (wat dat dan ook is want daar hebben we eigenlijk ook geen flauw idee van). Mooie "inspiratiebron"!

Er zit ook wel iets kwalijks in deze passage. Dat is dit: het kerndoel stelt de beheersing van "de conventies" centraal. Maar die conventies, die worden blijkens de toelichting eigenlijk zo'n beetje vereenzelvigd met "de grammatica". Grammatica, in deze visie, is niet een beschrijvingssysteem voor taal (laat staan een theorie erover), maar een onsamenhangende collectie van cliché-taalnormen. Ik weet wel dat dat voor de meeste mensen zo is, maar daar is het onderwijs juist voor, om dat misverstand uit de wereld te helpen. Geen wonder dat je in die visie de grammatica niet zo zien zitten! Het zijn immers juist de conventies die je ter discussie zou kunnen stellen, eerder dan de vaardigheid om taal te analyseren.

De taalprof is natuurlijk geen onderwijskundige. Hij snapt ook wel dat je leerlingen in de onderbouw niet van alle finesses van de grammaticale ontleding op de hoogte kunt brengen. En dat scholen zelf moeten bepalen wat ze kunnen of willen doen lijkt me ook niet verkeerd. En eerlijk is eerlijk, aansprekend onderwijsmateriaal op het gebied van het grammatica-onderwijs is ook nauwelijks (of: niet) voorhanden. Maar neem de leerlingen toch tenminste serieus en zadel ze niet op met een verzameling trucjes en ezelsbruggetjes waarvan je zelf het nut ook niet inziet! Onderwijzen is niet alleen aanleren maar ook uitleggen.

12 opmerkingen:

  1. ik ben er niet helemaal door geraakt, maar "grammatica, waarvan de relevantie moeilijk aan alle lln. duidelijk te maken is" doet m'n haar overeind staan.
    Wat is dan:
    - het nut van Latijn,
    - het nut van wiskunde, fysica, chemie, biologie,
    - het nut van plastische opvoeding?
    van alle vakken lijkt me grammatica het meest relevant, omdat iedereen wil praten en communiceren. Zonder gaat het immers niet.
    @ Onderwijsmensen: stop met alles te 'vereenvoudigen', we eindigen nog met een samenleving waar niemand nog iets 'complex' aankan!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @tom ruette: in de geciteerde zin hoort 'waarvan' bij 'taalspel' en niet bij 'grammatica'. Ik denk tenminste dat dat de bedoeling is. En die komma hoort misschien meer bij 'maar' dan bij 'waarvan'. Maar inderdaad, je hebt wel enige analytische vaardigheid nodig om hierover te kunnen praten, het punt illustreert zichzelf. Dank daarvoor!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Waarom Staat er niks in over de Actief en de Passief?

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @EsRa: de kerndoelen zijn alleen heel algemeen. De scholen mogen de invulling voor een groot deel zelf bepalen. In de meeste schoolmethoden wordt wel iets gezegd over het actief en passief.
    Ook de taalprof heeft het er vaak over. Maar het passief noemt hij ook wel de lijdende vorm. Kijk maar eens in het trefwoordenregister.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. nou
    grammatica is waardeloos het enige wat je nodig hebt is een zin goed spellen.
    wat heb je aan bijvoeglijk naamwoord.
    grammatica fuck you !!!1

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @schoolhater: nou bedankt voor deze interessante mening, maar ik ben het niet echt met je eens. Hoezo, "het enige wat je nodig hebt is een zin goed spellen"? Waarvoor wil je wat nodig hebben dan? Heb je daar wel eens over nagedacht? Ik geloof trouwens nooit dat jij je alleen maar interesseert voor dingen die je nodig hebt. Veel mensen vinden het interessant om te weten hoe taal in elkaar zit. Daar kun je wel heel stoer fuck you tegen roepen, maar dat maakt niet veel indruk.
    En zelfs als je alleen maar in spelling geïnteresseerd bent, zul je nog een hoop grammaticakennis nodig hebben. Het bijvoeglijk naamwoord is een goed voorbeeld. Zo wordt een werkwoord wel eens gebruikt als een bijvoeglijk naamwoord, en dan moet je het ook spellen als een bijvoeglijk naamwoord. Zo moet je spellen 'de gedode soldaat' omdat het ook 'de rode soldaat' is. En het is 'de dode soldaat' maar 'hij doodde de soldaat' omdat 'doodde' geen bijvoeglijk naamwoord is maar de verleden tijd van een werkwoord. Als je alleen naar de klank van de woorden kijkt, zul je hier weinig van kunnen begrijpen. Dus misschien is een beetje grammatica zelfs voor jou als spellingliefhebber nog wel nuttig!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. "het enige wat je nodig hebt is een zin goed spellen."
    deze komt boven m'n deur: hilarisch!

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Ik wilde even reageren op het stukje over de 58 kerndoelen. De taalprof schrijft: (ik citeer)
    Om welke vier standpunten gaat het hier? Grammatica als doel op zich, is dat het eerste standpunt? En dan als analytisch 'taalspel' waarvan je wellicht logisch leert denken het tweede? Maar wat doet dan die opsomming van vier punten daaronder?
    Daar wilde ik (Tinkerbell weer) even commentaar op geven. Grammatica als doel op zich en als analytisch taalspel daarmee bedoelt de schrijver van 58 kerndoelen precies hetzelfde. Het is een bijzin. Dat snapt de taalprof toch wel? :) De vier bolletjes zijn dan de vier punten. Zo onduidelijk vond ik het niet. Maar ik moet wel toegeven dat het geschreven is op een grammatica en taal verachtende manier. Dat ligt er volgens mij aan dat in de maatschappij van tegenwoordig taal en alles wat daarbij hoort niet meer gewaardeerd wordt. Wat ik erg jammer vind. Tegenwoordig worden alleen maar mensen die goed zijn in de betavakken als slim beschouwd. Alfa's worden niet gewaardeerd en als dom bestempeld. Heel erg zonde volgens mij.
    Groetjes Tinkerbell

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @tinkerbell: ik zie wel dat er vier bolletjes staan, maar één van die bolletjes is de tekst "Zie wat betreft het onderdeel woordgebruik ook kerndoel 3." Dat kan toch niet één van de vier standpunten zijn? Vandaar dat ik veronderstelde dat "grammatica als doel op zich" misschien één van die standpunten is.
    De zinsnede 'als doel op zich, als analytisch taalspel waarvan je wellicht logisch leert denken' is geen bijzin. Er staat wel een bijzin in ('waarvan je wellicht logisch leert denken') maar die hoort bij 'taalspel'. Maar 'grammatica als doel op zich' en 'een analytisch taalspel', dat is toch niet hetzelfde? Ik snap niet hoe iemand dat hier kan bedoelen. Daarom opperde ik dat het de bedoeling was dat hier twee standpunten stonden: grammatica als doel op zich, en grammatica als analytisch taalspel. Voor mij zijn dat echt twee totaal verschillende dingen.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Ik zie wat je bedoelt. Ik zal voortaan geen commentaar meer leveren op dingen waar ik toch niet genoeg verstand van heb.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. @tinkerbell: dat klinkt een beetje sneu. Ik vind het prettig dat je reageert, want dat leert mij waar ik me niet goed uitdruk. Ik hoop niet dat je mijn toelichting opvat als een ontmoediging.

    BeantwoordenVerwijderen