Taalprof en nieuwsgierig

Van de week een discussie op de facebookpagina voor Leraren Nederlands. Iemand had een radiospotje gehoord dat begon met Ik ben Achmed en mijn baan kwijt. Kromme tenen, hilariteit. Iemand merkte op dat dit een pijnlijke dubbelzinnigheid was, en ik moet eerlijk zeggen dat het even duurde voordat ik 'm zag (Marc van Oostendorp moest het me uitleggen): je kunt de zin ook lezen als een samentrekking van Ik ben Achmed kwijt en ik ben mijn baan kwijt. 

Maar eigenlijk ging de discussie over de samentrekking van Ik ben Achmed en ik ben mijn baan kwijt. Dat zou - zo merkte iemand op - een 'foutieve samentrekking' zijn. Maar waarom eigenlijk?

Waarom zou je ik niet mogen samentrekken in Ik ben Achmed en ik ben mijn baan kwijt? In beide delen van de nevenschikking is ik het onderwerp, in beide delen staat het op de eerste plaats, en de rest van de zin is in beide gevallen een naamwoordelijk gezegde. Hoezo foutieve samentrekking?

Toch deel ik het taalgevoel van de mensen die het maar een gekke zin vonden. En dat lag niet aan die dubbelzinnigheid, want Ik ben Achmed en iets kwijt mist de dubbelzinnigheid maar is net zo gek, evenals Ik ben iets kwijt en Achmed, wat zo mogelijk nog vreemder is en in elk geval niet dubbelzinnig.

Er moet dus iets in de betekenis van het onderwerp zitten dat ervoor zorgt dat die samentrekking vreemd is. Wat kan dat zijn? Is Ik ben Achmed in de betekenis Ik heet Achmed soms toch werkwoordelijk? Daar lijkt het niet op, want Ik ben Amsterdammer en mijn baan kwijt heeft ook iets geks, terwijl Ik ben Amsterdammer niet betekent Ik heet Amsterdammer. En Ik ben Achmed en Amsterdammer is dan weer OK.

Toch lijkt het erop dat het verschil in de soort van eigenschap een rol speelt. In het geval van Achmed zijn en Amsterdammer zijn gaat het om een soort "inherente eigenschap:" een naam draag je gewoonlijk je hele leven, en ook het Amsterdammerschap is iets wat je als iets permanents zou kunnen beschouwen. Maar je baan kwijt zijn, net als verbaasd of in mindere mate verdrietig is een veel toevalliger, incidentelere eigenschap. Blijkbaar is het dan vreemd om bij een nevenschikking het onderwerp (en de persoonsvorm) samen te trekken, want daardoor lijkt het een nevenschikking van ongelijke eigenschappen te worden. Dus Ik ben Amsterdammer en verbaasd is net zo gek, terwijl Ik ben verbaasd en verdrietig prima is, evenals Ik ben verdrietig en mijn baan kwijt. 

Misschien dat zelfs de gelijke vorm nog een zwakke rol speelt, want als ik heel eerlijk ben vind ik Ik ben verdrietig en mijn baan kwijt weer iets gekker, maar Ik ben verdrietig en in de war is dan weer beter. Hoe dan ook: Ik ben taalprof en nieuwsgierig heeft iets geks, en dat kan er niet aan liggen dat die twee eigenschappen niet samengaan. Want dat is eigenlijk wel het geval.