Deze kende ik nog niet, maar ik hoorde hem bij De wereld draait door: ik heb de precieze zin niet opgeschreven, maar het was iets als: De realiteit die best mag gezien laten worden. Mooi voorbeeld van het problematische laten. Er zijn al gevallen gesignaleerd als De mogelijkheden worden voorbij laten gaan, Hier wordt iets laten zien, en Dat mijn minister-president alle hoeken van die zaal wordt laten gezien, maar deze is net weer een beetje anders.
De overeenkomst is de moeilijkheid om het hulpwerkwoord van causaliteit laten te combineren met een lijdende vorm. Dat gaat niet: het hulpwerkwoord laten wil per se het laatste hulpwerkwoord zijn, en worden wil dat ook. Dat kan niet allebei. Om worden te laten volgen door laten zou laten eigenlijk een voltooid deelwoord moeten zijn (worden gelaten zien), of een vervangende infinitief (worden laten zien), maar beide voelen niet goed aan. Dan zou je zeggen: laat laten volgen door de lijdende vorm (laten worden gezien), maar dat levert een kromme betekenis op, omdat juist het causaal gemaakte werkwoord (laten zien) in de lijdende vorm bedoeld wordt. Degene die iets laat moet daardoor in de door-bepaling komen zitten (iets wordt door iemand gelaten).
Waarom is dit geval bijzonder? Omdat hier de uitweg wordt gekozen om het voltooid deelwoord gezien vooraan de werkwoordelijke eindgroep te plaatsen. In plaats van mag laten worden gezien realiseerde de taalgebruikster gezien mag laten worden, waardoor het conflict dat optreedt bij het horen van het voltooid deelwoord op het eerste gezicht vermeden wordt. Volgens mij gaat het nu echter weer mis, omdat gezien nu wordt geïnterpreteerd als een soort naamwoordelijk deel, met worden als koppelwerkwoord. Ongeveer zoals de realiteit die best bekend mag laten worden. Maar ook hier staat worden in het bereik van laten. Dat klopt qua betekenis weer niet, omdat de realiteit zelf niets laat gebeuren, en dat wordt door deze constructie wel gesuggereerd.
Het zou interessant zijn als de zin had geluid de realiteit die best gezien mag worden gelaten. Dat zou syntactisch in orde zijn geweest, naar analogie van de realiteit die best ongezien mag worden gelaten. Maar toch is dat ook weer niet wat de spreekster bedoelde. Dan staat er dat de realiteit best in een bepaalde toestand (de geziene toestand) mag worden gelaten. En zij bedoelde dat de realiteit best mag worden getoond. Door te kiezen voor splitsing van tonen in laten en zien werkte zij zichzelf syntactisch in de nesten.
De zin was mij ook opgevallen. Iemand die meedoet aan een exhibitionistenshow van de NCRV, zei dat ze dat deed "omdat het echte leven ook gezien mag laten worden."
BeantwoordenVerwijderenHier is het fragment: http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/media/86542
@Johan Schipper: Aha, dank voor deze link!
BeantwoordenVerwijderenBeste Taalprof, ik ben zo taaltechnisch als rund, maar heb juist bij deze zin wel een gevoel. Is het niet zo simpel als het omdraaien van "mag" en "gezien"? Je krijgt dan: "De realiteit die best gezien mag laten worden." Waarmee de betekenis volgens mij is dat de realiteit door iets of iemand wordt getoond (laten zien).
BeantwoordenVerwijderenLeuke site!
M.Goossens
@Martijn Goossens: O dat is een interessante reactie! Ja, 'De realiteit die best gezien mag laten worden' is wel beter, omdat het voltooid deelwoord bij voorkeur helemaal aan het einde of helemaal aan het begin van de werkwoordelijke groep in de bijzin staat. In de oorspronkelijke zin staat hij ergens in het midden, wat volgens de literatuur wel kan maar minder voorkomt.
BeantwoordenVerwijderenToch is daarmee het probleem niet opgelost, want 'De realiteit die best gezien mag laten worden' lijkt me nog steeds niet in orde. Wat blijft is de onmogelijkheid om de hulpwerkwoorden 'laten' en 'worden' te combineren (omdat ze allebei het laatste hulpwerkwoord willen zijn), terwijl interpretatie van 'worden' als koppelwerkwoord een eigenaardige betekenis geeft.
Inderdaad biedt het werkwoord 'tonen' hier in theorie uitkomst. Helaas komt dat woord echter bijna niet voor in het dagelijks spraakgebruik, wat maakt dat gebruik ervan vanzelf al snel onnatuurlijk klinkt, ook al is het grammaticaal helder en perfect. In het Engels is 'to show' wél een heel normaal woord.
BeantwoordenVerwijderenDaarnaast hebben we ook het probleem dat een soortgelijk woord voor 'laten horen' niet bestaat (als ik me niet vergis). Het Engels heeft dat ook niet. Een werkwoord met die betekenis staat nog op mijn verlanglijstje voor het Nederlands.
Scherpe observatie en mooie analyse! Ik ben op deze discussie gestoten omdat ik een gelijkaardige lastige zin ontdekte in een Mechelse oorkonde uit 1254, nl. "alst hem ware laten weten"...
BeantwoordenVerwijderenO interessant! Ik ken hem voornamelijk met 'laten zien,' maar ik zou ook wel 'laten horen' verwachten. Maar 'laten weten' ligt achteraf gezien ook wel voor de hand. Maar wat een wonderlijk fenomeen dat zo'n problematisch geval eeuwenlang kan blijven bestaan! Of is het niet zo problematisch en kijken wij er met onze taalkundige bril verkeerd tegenaan?
BeantwoordenVerwijderen