De man die niet van grammatica hield

Er was eens een man en die hield niet van grammatica. Ja, jongens en meisjes, dat kunnen jullie je niet zo goed voorstellen, maar zulke mensen bestaan en ze lopen zo maar vrij rond. Er zijn natuurlijk wel eens mensen die een hekel hebben aan een ontleedoefeningetje, of mensen die een bepaald soort grammaticalessen maar saai vinden, maar mensen die echt een hekel aan grammatica hebben, tja, die bestaan eigenlijk bijna niet. Bijna iedereen houdt wel van grammaticale grapjes, en de meeste mensen vinden het leuk om grammaticale variatie in hun taalgebruik aan te brengen. Je moet wel aan een totale verzuring van je lachspieren lijden, wil je daar geen plezier aan beleven.

Maar deze man hield dus helemaal niet van grammatica.

Je hoefde in zijn nabijheid maar het woord grammatica uit te spreken om hem op de kast te krijgen. Dan knepen zijn lippen zich samen, hij begon zachtjes briesend door zijn neus te ademen, zijn ogen knepen zich samen en zijn hoofd werd langzaam rood en dik. Ja, jongens en meisjes, het was soms net alsof er stoom uit zijn oren kwam, zo wond hij zich op.

Al vanaf zijn vroegste jeugd had hij af en toe, op gezette tijden, de onbedwingbare neiging om tegen de grammatica tekeer te gaan. Amerikaanse doctoren spreken in dit geval van een Grammatical Attitude Dysfunction in Systematic Intervals (GADSI), een zeldzaam persoonlijkheidsbeeld, dat soms op latere leeftijd gepaard gaat met een Deep Anger and Resentment against Youthfulness (DARY).

Mensen die lijden aan GADSI kun je herkennen aan een overmatig gebruik van woorden als nuttig en zinloos. Dat zijn op zichzelf onschuldige woorden, die weinig tot niets betekenen, maar in handen van GADSI-lijders (of, nog erger, GADSI-DARY-types) kunnen ze toch veel kwaad aanrichten. Iedereen denkt namelijk dat nuttig en zinloos woorden zijn die verwijzen naar goed meetbare kwaliteiten, maar dat kan natuurlijk niet. Want wat is nuttig? Is iets wat je vrolijk maakt nuttig? Of iets waar je rijk van wordt? Of gezond?   Als kinderen er gehoorzaam van worden, is dat dan nuttig? Of moeten kinderen juist weerbaar worden en niet alles geloven wat ze voorgespiegeld wordt? Ja, dat kan allemaal. En wat als je van iets heel rijk wordt, maar hartstikke ongezond? Tja, daar zit je dan met je nut. Nee, nuttig, en zijn negatieve tegenhanger zinloos, dat zijn onmogelijke begrippen, om nog maar te zwijgen over hun meetbaarheid.

In werkelijkheid is zinloos een woord dat is uitgevonden om te verhinderen dat mensen dingen doen die ze leuk vinden. Let maar eens op: als je iemand het woord zinloos hoort gebruiken, gaat het bijna altijd om iemand die iets wil doen wat hij of zij leuk vindt, en dat mag dan niet want het is zinloos. En in het verlengde daarvan is nuttig uitgevonden om ervoor te zorgen dat zo iemand dan in plaats van dat leuke ding iets vervelends gaat doen. Dat is dan weer nodig, want het is nuttig.

Zinloos en nuttig zijn dus eigenlijk alleen maar ruziewoorden. In taalkundige termen: ze hebben alleen een retorische functie in een conflict. De meeste mensen die geconfronteerd worden met zo'n woord, trappen in die valkuil. Dan zijn ze iets leuks aan het doen, en dan komt er zo'n GADSI-type langs en die zegt "Dat is zinloos!" Mensen hebben dan de neiging om te reageren met "Nee hoor, dat is juist nuttig!" En voor je het weet heb je een ruzie waarin de twee elkaar te lijf gaan met betekenisloze woorden en argumenten proberen te verzinnen die allemaal niet bewezen kunnen worden. Zo'n ruzie, daar kom je dus nooit uit, en het gevolg is dat er in plaats van iets leuks of iets vervelends helemaal niets gedaan wordt.


Dat had deze man allemaal al vaker meegemaakt. Zo gebeurde het eens dat in een gezelschap waar hij aanwezig was, iemand een opmerking maakte over de lessen Nederlands op school. Wat zat daar allemaal in? Beetje lezen, beetje schrijven, beetje grammatica...- en hup, daar begon het al. "Hou toch eens op met die grammatica!" riep de boze man uit. En toen vervolgde hij met "Alle beschikbare onderzoeksgegevens sinds 1978 wijzen in de richting van de zinloosheid van traditioneel grammatica-onderwijs."

Vinden jullie dat ook niet raar gezegd, jongens en meisjes? Je kunt natuurlijk het GADSI-type meteen herkennen aan het gebruik van het woord zinloosheid, maar  waarom zegt zo'n man niet eenvoudig "Grammatica is zinloos!"? In plaats daarvan breidde hij grammatica uit tot traditioneel grammatica-onderwijs, ten tweede had hij het over wijzen in de richting van zinloosheid, en ten derde wees hij niet zelf, maar had hij het over alle beschikbare onderzoeksgegevens sinds 1978. Hier spreekt een levenslange ervaring uit van op de vingers getikt worden.

Door te spreken over alle beschikbare onderzoeksgegevens sinds 1978 probeerde hij zichzelf buiten schot te houden. Wie het met de uitspraak oneens is, moet maar ruzie maken met alle beschikbare onderzoeksgegevens sinds 1978. En let op, dan heb je nog maar alle beschikbare onderzoeksgegevens gehad. Je moet niet denken aan al die niet-beschikbare onderzoeksgegevens. Daar kun je niet eens iets tegenin brengen, want die zijn niet eens beschikbaar. Kun je nagaan! En kom vooral niet aan met beschikbare onderzoeksgegevens vóór 1978, want toen waren mensen zo dom, toen wisten ze niet eens wat nuttig was! Het is gewoon een wonder dat de meeste uitvindingen vóór 1978 zijn gedaan, want de mensen hadden geen idee waar ze mee bezig waren.

En wat vinden jullie, jongens en meisjes: als je in de richting van iets wijst, is dat dan iets wat dichtbij ligt of veraf? Als je met je neus voor een schilderij staat en je wijst naar dat schilderij, dan wijs je toch niet in de richting van dat schilderij, zou je zeggen. Dat in de richting gebruik je eigenlijk alleen als iets ver verwijderd is en je weet niet precies waar het zich bevindt, en dan wijs je maar zo'n beetje in die richting. Daarginds ergens, daar moet het zijn. Denk ik. In die richting in elk geval.

De boze man wilde niet liegen, dat snap je natuurlijk wel. Hij moest dus eigenlijk wel zeggen: tja, die zinloosheid die ligt nog ver weg en waar precies daar heb ik ook geen flauw idee van en misschien bestaat die niet eens. Maar aan de andere kant moest hij als GADSI-type ook iets negatiefs over de grammatica zeggen, en dat is dan niet eens zo makkelijk!

De man die niet van grammatica hield wist natuurlijk ook wel dat al die beschikbare onderzoeksgegevens niet over de hele grammatica gaan. Die gaan over grammatica-onderwijs, en dan ook nog eens over heel specifieke lessen, leraren of leerlingen die onderzocht zijn. Dus moest hij nog een stukje van zijn uitspraak afbrokkelen en in plaats van over grammatica spreken over traditioneel grammatica-onderwijs. Ook een mooie vondst, want het gaat dus niet over onderwijs in traditionele grammatica (anders had het traditionelegrammaticaonderwijs moeten zijn), maar over grammaticaonderwijs dat traditioneel is. Wat dat is, wie het weet mag het zeggen, maar alles wat nieuw is hoort daar dus niet bij. Dus eigenlijk ging de uitspraak over beschikbare onderzoeksgegevens sinds 1978 die iets zeggen over grammatica-onderwijs van vóór 1978. Tja, jongens en meisjes, dan blijft er dus helemaal niets meer van zo'n uitspraak over. Van de inhoud dan.

Zo gaat het dus met mensen die niet van grammatica houden. Ze roepen af en toe iets wat heel erg lijkt, maar daar kunnen ze niets aan doen want ze hebben nou eenmaal GADSI. Ze hopen dan dat je er niet over nadenkt en op dezelfde manier iets terugroept. Maar hoe ouder ze worden, hoe minder mensen daar intrappen. Als ze dan voor de zoveelste keer losbarsten heeft iedereen zoiets van ja nou weten we het wel, daar heb je hem weer. En dan bloedt zo'n discussie snel dood.

Misschien dacht je dat dit sprookje zou aflopen met een goede fee die de boze man in een kikker of een arseenbacterie zou veranderen, maar jullie weten natuurlijk net zo goed als ik, jongens en meisjes, dat goede feeën niet bestaan en boze mannen wel. Nee, dit sprookje heeft niet zo'n goede afloop. De man die niet van grammatica hield bleef tot in lengte van jaren doorgaan, maar niemand luisterde op den duur meer naar hem. En hij leefde nog lang en ongelukkig.