Witteman komt er niet goed uit

Het is niet nieuw, maar soms is het toch weer verrassend. Misschien moet je het een fout noemen, en er zullen ook wel weer mensen zijn die er een contaminatie in zien, maar dat moet dan maar. Gisteravond, bij de afsluiting van het programma Pauw & Witteman, kondigde Paul Witteman een documentaire aan met de woorden: Dit komt daar onder andere in te zien.


Het klinkt gek, dat geef ik onmiddellijk toe. Maar als je het ontleedt is het lang niet zo gek als het klinkt.
Het is bekend dat het werkwoord komen, in sommige gevallen, als "vervangend koppelwerkwoord" kan optreden. Het heeft dan de betekenis van zijn met beginaspect (dus eigenlijk van worden of raken). Het duidelijkste voorbeeld is Dat komt goed, waarbij goed het naamwoordelijk gezegde is. Maar er zijn ook een aantal predicatieve woordgroepen met een voorzetsel, zoals in orde, aan bod, in beeld, in aanmerking, waarbij je allemaal kunt argumenteren dat ze een eigenschap of toestand noemen die op het onderwerp van toepassing zal zijn.


Ook is het niet vreemd dat een werkwoordgroep als te zien als naamwoordelijk deel kan voorkomen. Meestal wordt dat uitgelegd door erop te wijzen dat een zin als Dit is te zien hetzelfde betekent als Dit is zichtbaar. Veel van die gevallen met te X (te lezen, te dragen) zijn te omschrijven met X-baar (leesbaar, draagbaar).


Maar de combinatie is gek: Dit is daar te zien is prima, Dit komt daar aan bod, ook niks mis mee. En de ontleding is hetzelfde: naamwoordelijk gezegde. Maar de combinatie is vreemd: ?Dit komt daar te zien (ja nou zullen er toch mensen zijn die uitroepen: "Dus contaminatie!").


Maar ik denk nog even door. Wat had Witteman dan moeten zeggen? Hij had voor een hulpwerkwoord kunnen kiezen (Dit zal daar te zien zijn), maar geen enkel koppelwerkwoord met beginaspect past in deze constructie: *Dit wordt daar te zien, *Dit raakt daar te zien.


Het is interessant om te bedenken hoe die keuze hier tot stand is gekomen. Het zou kunnen dat Witteman dat naamwoordelijk gezegde te zien zijn al in zijn hoofd heeft, het beginaspect erbij wil uitdrukken en de fatale keuze maakt om dat met een koppelwerkwoord te doen. In een flits merkt hij dat worden en raken niet kunnen, en wanhopig kiest hij komen, vanwege de mogelijkheid om van dat naamwoordelijk deel een geschikte uitdrukking met een voorzetsel te maken. Misschien dacht hij onbewust: "Er zijn er zoveel die in de buurt zitten: aan bod, in beeld, tot uitdrukking, ik zie zometeen wel welke ik eruit pik." Maar op het moment suprême aangekomen beseft hij dat een geschikte voorzetselwoordgroep niet bestaat, en valt hij ten einde raad maar weer terug op te zien. 


Ik zie er niet meteen een taalontwikkeling in, laat ik dat ook voor de zekerheid maar toevoegen, maar het is een aardig incident dat ons een blik gunt op een oneffenheidje in het taalsysteem. Want waarom bestaat er voor het naamwoordelijk gezegde Dat boek is goed te lezen wel een koppelwerkwoord met duuraspect (Dat boek blijft goed te lezen) en alle koppelwerkwoorden met modaal aspect (Dat boek lijkt goed te lezen, Dat boek schijnt goed te lezen, enzovoorts), maar geen koppelwerkwoord met beginaspect (*Dat boek wordt goed te lezen, *Dat boek raakt goed te lezen)? Dat kwam Witteman slecht van pas.