Verborgen boodschap in boekenweekgeschenk

Het boekenweekgeschenk Een tafel vol vlinders van Tim Krabbé lijkt op het eerste gezicht een naturalistische novelle, die niet veel blijk geeft van een optimistische levenshouding, maar aan de andere kant ook niet bol staat van moralisme en opvoedkundig verantwoorde inhoud.


Toch zit er een belangrijke boodschap in het verhaal verborgen. En die gaat ook nog eens over grammatica.


Wie het boekje nog niet gelezen heeft, moet dat misschien eerst even doen. In wat nu volgt staan sommige plotwendingen genoemd die belangrijk zijn voor de afloop van het verhaal. Als je die afloop nog niet wilt weten, lees dan niet verder.


Wie het verhaal wél uitgelezen heeft, kan er niet overheen gelezen hebben: de eerste haarscheurtjes in de verliefdheid van hoofdpersoon Bram op Emma tekenen zich al af bij hun eerste afspraakje. "Ze praatte een beetje plat" staat er, wat Bram een beetje vreemd vindt voor een telefoniste. Waaruit dat "platte praten" dan moet bestaan wordt in het boek niet helemaal duidelijk. Ergens wordt melding gemaakt van de uitspraak wer-ruh-kuh, maar dan hebben we het wel zo'n beetje gehad.


Die "taalfouten" (die af en toe ook "stijlfouten" worden genoemd, kennelijk weet Bram het verschil niet goed, misschien dat hij zich daarom voorneemt om Nederlands te gaan studeren) gaan Bram op den duur steeds meer irriteren, en leiden uiteindelijk tot de dramatische ontknoping.


Maar wat zijn die taalfouten dan? Wel, behalve die uitspraak veronderstelt Bram op een gegeven moment dat Emma het woord bigamist niet kent omdat zij het woord dubbeltrouwer verzint (dat hij trouwens wel leuker vindt). Of zij dat woord werkelijk niet kent, blijft in het ongewisse. Verder is Emma in geen enkele van de letterlijke dialogen op een taal-, stijl- of uitspraakfout te betrappen. Het lijkt erop alsof die zogenaamde taalachterstand alleen in de waarneming van Bram bestaat (misschien is dit ook wel een spiegeling van maatschappelijke misstanden).


Er komt nog wel een echte "taalfout" (Bram noemt het een "stijlfout") expliciet in het verhaal voor. Maar die maakt Bram zelf. Ergens in zijn verhaal heeft hij het over het meisje waar ik van houd, en dan merkt hij letterlijk op: "Haha, stijlfout. Emma is niet het meisje waar ik van houd, maar het meisje van wie ik houd."


Blijkbaar heeft Bram de discussie bij de taalprof over deze zogenaamde taalfout niet gevolgd (misschien zat hij toen net in Athene of Nieuw-Zeeland), want daaruit blijkt op zijn minst dat het een zeer controversiële regel betreft, die door moderne taaladviseurs niet zo strikt wordt gehanteerd.


Die tegenstrijdige omgang met "taalfouten" illustreert een van de centrale thema's van het boek: conformisme. Beide hoofdpersonen (Fred en Bram) hebben een hekel aan "confectie". Zij willen zich niet conformeren, maar doen het uiteindelijk toch. Het verhaal bevat verschillende uitwerkingen van het thema vrijheid tegenover gebondenheid: huwelijk en relatie tegenover ongebondenheid en reizen, het vrije reizen tegenover de verplichting om daarover te schrijven, Freds vaderrol, Brams genetische bepaaldheid, en natuurlijk de taalfouten, die een tegenstelling met taalregels vormen.


Ironisch is dat Bram in Emma de verpersoonlijking van de gebondenheid (confectie) ziet, maar haar tegelijkertijd van taalfouten beticht (wat je als een ontworsteling aan de gebondenheid van de regels zou kunnen zien), en dat hij zichzelf als vrij beschouwt, maar blijkbaar zelf vast zit in de meest onbenullige taalnormen. Zijn taalergernis vormt het begin van zijn ondergang.


Kijk, daar hebben we de verborgen boodschap van het boekenweekgeschenk. Je moet er oog voor hebben, maar het staat duidelijk tussen de regels geschreven, en het vindt zijn climax in de slotregels: wie zich aan taalfouten ergert, die heeft geen leven meer.