Dit blog schrijft als een trein

Ik ben geabonneerd op een nieuwsbrief (eigenlijk is het gewoon reclame) van bruna.nl. Daarin stond vandaag een boek aangeprezen als een boek dat je uit leest als een trein.

Misschien dat het me opviel vanwege die ontbrekende spatie, maar er is eigenlijk iets anders dat ik gek vond aan die zin, namelijk dat als een trein in combinatie met je leest.
Ik kende eigenlijk alleen de uitdrukking: dat boek leest als een trein, met dat boek als onderwerp. Dat is de zogeheten 'middenconstructie,' waarbij het oorspronkelijke lijdend voorwerp is gepromoveerd tot onderwerp. In de zin Ik lees dat boek vind ik het vreemd om als een trein toe te voegen. Ik heb wel het idee dat Ik lees dat boek als een trein ietsje beter is dan Ik lees dat boek als een trein uit, maar ik vind het allebei gek.

De werkelijkheid geeft mij niet helemaal gelijk. De constructie Ik lees dat boek als een trein, zelfs met uit, komt een paar keer voor op het internet, maar als je een vergelijking maakt tussen bijvoorbeeld dat als een trein leest en dat je als een trein leest, dan wint de eerste met grote overmacht. Misschien moet je dus concluderen dat het in principe allebei mogelijk is, maar dat het eerste door de een of andere oorzaak (veel) gebruikelijker is. De vraag is dan: wat is die oorzaak?

Hoe zit dit in elkaar? Ik denk dat we veilig kunnen zeggen dat in dat boek leest als een trein het boek niet zelf met een trein vergeleken wordt. Het is niet zo dat het boek gelezen wordt zoals een trein gelezen wordt of zo. Ook is het duidelijk dat de persoon die leest niet met een trein vergeleken wordt, ook niet in ik lees dat boek als een trein. Want de betekenis is ook niet dat ik dat boek lees zoals een trein dat boek leest.

Nee, de betekenis moet zoiets zijn als dat de snelheid van het lezen van het boek vergeleken wordt met de snelheid van een trein. Een beetje een kromme vergelijking, maar dat lijkt me de enige mogelijkheid.

Dat opent de weg voor twee analyses: het zou kunnen dat de structuur iets is als Dat boek wordt gelezen zo snel als een trein, en dat je dan zo snel weglaat, of als een trein is "gewoon" een bijwoordelijke bepaling bij lezen, met de betekenis Dat boek wordt gelezen en dat lezen is als een trein.

De eerste analyse is problematisch. Er zijn in de taalkunde geen precedenten voor het weglaten van zoiets als zo snel. Maar de tweede analyse heeft misschien ook wel iets aantrekkelijks. Want indien als een trein een bepaling is bij lezen, dan hebben we een mogelijkheid om het verschil tussen lezen en uitlezen te verklaren. Dan kun je zeggen dat als een trein wel pas bij lezen, maar minder bij uitlezen.

Je hebt nu zelfs een mogelijkheid om het verschil tussen Dat boek leest als een trein en Je leest dit boek als een trein aan op te hangen. Immers, in de eerste zin heb je lezen in een soort passieve betekenis, en in de tweede zin heb je de actieve betekenis. Blijkbaar past de bepaling als een trein beter bij de passieve betekenis van lezen dan bij de actieve. Bovendien zal bij die handelende persoon de betekenis zich opdringen dat die persoon vergeleken wordt met een trein, hetgeen bij de ondergaande persoon minder waarschijnlijk is.

Dit patroon zie je volgens mij ook in andere gevallen. Je hebt wel Dit werkt als een tierelier maar niet Ik werk als een tierelier. Wel De klok liep als een zonnetje maar niet Het kind liep als een zonnetje. Een persoonlijk onderwerp zit de idiomatische betekenis blijkbaar in de weg.