Nervus vagus

Een van de twaalf hersenzenuwen (nummer tien) wordt de nervus vagus genoemd. Hij stuurt de bewegingen aan van het hart, de longen en de ingewanden en is daarmee de belangrijkste parasymphatische innervatie van de ingewanden. En o ja: je hebt er geen enkele controle over.

Wat in de medische literatuur tot nog toe onopgemerkt is gebleven, is dat deze zenuw ook verantwoordelijk is voor dat gedeelte van onze onderbuikgevoelens waar de taalergernissen zitten. Taalergernissen worden dan ook vaak met het woord vaag omschreven.

Als mensen iets niet begrijpen, noemen ze het vaak onmiddellijk vaag ("Ik vind die hele relativiteitstheorie een beetje vaag"). Dat komt overeen met de betekenis "onduidelijk, niet scherp waar te nemen." Daarvan afgeleid is de gebruikswijze in de taalkritiek. Vage taal is taal waarvan de betekenis niet scherp gedefinieerd is, taal die op meerdere manieren te interpreteren is (althans zo omschrijft Van Dale het). Het woordenboek vermeldt ook nog een betekenis "dubieus" (Die agressie van jou vind ik maar vaag), maar die zal hier ook wel sterk mee te maken hebben. Als je iets vaag noemt, dan zeg je dat je het niet begrijpt en dat je daarom twijfelt aan de toepasselijkheid daarvan.

De redenering van de taalcriticus is eenvoudig: wat ik niet begrijp is (dus) vaag. Wat vaag is, is niet toepasselijk. Dus vaag is fout. Je zou het bijna een slordige redenering noemen.


Maar de karakterisering van een taalvorm als vaag heeft wel iets problematisch. Ik geef een voorbeeld. Stel ik heb een pak suiker van een kilo. Nu kan ik daarvan zeggen Het pak suiker weegt een kilo of Het pak suiker weegt zo'n 1000 gram. Welk van de twee is nu de vage omschrijving? Ik weet zeker dat de meeste mensen zullen zeggen: de tweede.


Nu ga ik het pak wegen. Resultaat: het pak suiker weegt 997 gram. Dat betekent dat de uitspraak Het pak suiker weegt een kilo minder nauwkeurig was dan de uitspraak Het pak suiker weegt zo'n 1000 gram. Ja logisch, zult u zeggen. Een vage omschrijving laat ruimte voor variatie, terwijl een precieze omschrijving kwetsbaarder is. Akkoord, maar dat betekent wel dat vaag niet gelijk gesteld kan worden met onnauwkeurig of niet precies. En dat is wel de suggestie die in de kritiek vaak gewekt wordt.


Vaag is dus lang niet altijd onnauwkeurig. Integendeel: zogenaamd vage omschrijvingen zijn meestal pogingen tot precisering. De taalgebruiker vindt de precieze omschrijving te onnauwkeurig (te slordig), en zoekt in de beschikbare taalvormen naar mogelijkheden tot verfijning. Omdat die verfijningen een beroep doen op de verbeeldingskracht van de andere taalgebruikers kunnen ze gemakkelijk tot onbegrip en irritatie leiden. En dat gaat allemaal onbewust, aangestuurd door de nervus vagus.


Die term nervus vagus heeft trouwens wel degelijk te maken met ons woord vaag: het Latijnse woord vagus is afgeleid van het werkwoord vagare, dat "rondzwerven" betekent (en vandaar ook "afdwalen"). Die letterlijke betekenis zie je nog in de Nederlandse woorden vagant en vagebond. Toegepast op taal gaat het dan om een betekenis die rond een precies punt zwerft. Je zou kunnen zeggen: die van zo'n punt afdwaalt, maar je kunt het ook opvatten als het benaderen van zo'n punt.


Taalkritiek die vaag klakkeloos gelijkstelt met incorrect, of niet toepasselijk, slaat dus de plank mis. Waar het om gaat is de afweging tussen nauwkeurige vaagheid en slordige precisie. Zeggen dat een pak suiker een kilo weegt is slordige precisie (want het is precies gezegd maar het klopt niet), en zeggen dat het zo'n 1000 gram weegt is nauwkeurige vaagheid (want het klopt wel maar het is minder precies gezegd). Taalkritische veroordelingen van vaagheid zijn dus meestal een pleidooi voor slordigheid.