Heb ik net een stukje geschreven over Werk ze!, sluit ik mijn computer, stap ik onder de douche, en terwijl het water over me heen stroomt bedenk ik een ijzersterk argument waarom ze geen uitgang van het werkwoord kan zijn. Dan toch nog maar even een aanvulling:
Als iemand tegen je zegt, Ik ga nu wandelen en slapen, dan kun je daarop antwoorden: Nou, wandel en slaap ze dan maar! Nietwaar? Je kunt natuurlijk ook zeggen Wandel ze en slaap ze dan maar, maar het punt is dat je het eerste ze kunt weglaten. Dat kan nooit bij een uitgang.
Kijk maar: als je zegt hij wandelt en slaapt, dan kun je daar nooit van maken Hij wandel- en slaapt. Ook niet in een bijzin: Ik zie dat hij wandel- en slaapt, dat kan niet. Ook niet met andere uitgangen: Hij lachte en werkte wordt nooit Hij lach- en werkte, of Ik hoorde dat hij lach- en werkte.
Kortom: uitgangen van werkwoorden kun je niet samentrekken, ze in Werk ze! wel. Dus ze is geen uitgang.
De zogenaamde succesimperatief blijkt inmiddels ook in België voor te komen. Zie http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/906/
BeantwoordenVerwijderenInteressant! Voor de Belgen die ik er destijds over gesproken heb voelde de constructie bij uitstek Nederlands-Nederlands aan. Maar ik heb ook al eens een oude vorm bij Cyriel Buysse aangetroffen.
VerwijderenIk schrijf zulke imperatieven zelf toch altijd met "-se". Dit is verder nergens op gebaseerd overigens, behalve dan op klank. Ook als "ze" oorspronkelijk is, zou ik aan elkaar geschreven "-se" beter vinden. Assimilatie laten doorklinken in spelling ben ik wel voor.
BeantwoordenVerwijderenIk denk dat het argument dat u hier naar voren brengt niet klopt. "Wandel ze en slaap ze" zou nooit iemand willen/kunnen zeggen (denk ik). Er zal nooit 1 specifieke context zijn waarin je zowel "wandel ze" zou zeggen als "slaap ze". Je kunt niet op hetzelfde moment wandelen en slapen. In dat geval zou "slaapwandel ze" volstaan :-). Die specifieke context is wel noodzakelijk om een dergelijke imperatief te gebruiken, zoals uw voorbeeld over de schoonspringer die op het punt staat van de duikplank af te springen goed illustreert.
Zou je in de spelling dan ook geneigd zijn om te schrijven 'Hij baktse wel bruin!' of 'Zij heeftse niet allemaal op een rijtje'? Of misschien zelfs in 'Wat isse toch mooi!' want die assimilatie heb je daar ook allemaal. Of reserveer je die alternatieve (en volgens de norm onjuiste) spelling toch alleen tot deze constructie? In dat geval kan het je niet alleen om die klank gaan, maar heb je blijkbaar de behoefte om die betekenis in de spelling uit te drukken.
VerwijderenHet voorbeeld 'wandel en slaap ze' interpreteer ik in de context waarin iemand zich voorneemt om voor het slapen nog een avondwandeling te doen. Naar mijn idee kun je dan heel goed 'Wandel en slaap ze!' wensen. Maar er zijn gemakkelijk andere voorbeelden te verzinnen: 'Eet en drink ze!' 'Dans en spring ze!' 'Zwaai en zwier ze!' 'Wik en weeg ze!'
Nee, die neiging heb ik niet. Dat zit hem denk ik in een aantal dingen:
BeantwoordenVerwijderen1) De spellingsregels over zinnen als "hij bakt ze bruin", heb ik ooit geleerd nog voordat ik de mogelijkheid had te willen bedenken dat ik het misschien wel anders op zou kunnen schrijven; dan zou het simpelweg fout zijn gerekend. Daar heeft taalgevoel weinig meer over te zeggen. Over de spelling van "werk ze" hou ik me pas sinds voor kort bezig. Daar ga ik nog met een zuiver geweten in, so to speak.
2) Als ik al de spellingsnorm zou aanhouden, dan zou ik nooit "wandel en slaap ze" zeggen maar "wandel ze en slaap ze". Voor mijn gevoel kan er geen woord tussen de imperatief en "ze". Bij de "bakzin" kan in een vragende zin wel het onderwerp er tussen komen. Daarnaast kan bij die zin "ze" ook worden vervangen door de aardappels. Dan ga ik ook niet ineens "hij baktte aardappels/baktteaardappels bruin" schrijven. Voor "ze" in "wandel ze" is geen vervanger.
3) Ook al is "ze" vanuit historisch oogpunt misschien afkomstig uit een soort resultatief (nogmaals, dat lijkt me aannemelijk), denk ik niet dat ik hem in mijn hoofd ooit als zodanig heb verwerkt. Wat dat betreft heb ik misschien inderdaad wel de behoefte om de betekenis uit te drukken in de spelling.
"Het voorbeeld 'wandel en slaap ze' interpreteer ik in de context waarin iemand zich voorneemt om voor het slapen nog een avondwandeling te doen. Naar mijn idee kun je dan heel goed 'Wandel en slaap ze!' wensen. Maar er zijn gemakkelijk voorbeelden te verzinnen: 'Eet en drink ze!' 'Dans en spring ze!' 'Zwaai en zwier ze!' 'Wik en weeg ze!'"
Het is tricky en riskant om te beweren dat je iets nooit zou zeggen, maar ik zou deze dingen nooit zo zeggen :-). Dan zal ik "ze" altijd twee keer zeggen (als "-se" uiteraard :D). Er is me daarvoor ook nog een argument te binnen geschoten. Als "ze" een opvulling is voor een resultatief positie, dan is het onwaarschijnlijk dat met twee totaal verschillende werkwoorden naar dezelfde positie verwezen kan worden, omdat het resultaat van de twee werkwoorden ook totaal anders is. "Hij eet en traint zijn buikje rond" is vreemd. Dat verklaart voor mij ook gelijk waarom ik "eet en drink ze" relatief nog wel redelijk vind klinken. Ha, en nu spreek ik mezelf tegen op punt 3. Gelukkig is dat een privilege die ik heb als goeroe :-).
Ik snap natuurlijk de neiging wel om juist deze constructie te spellen als een uitgang van het werkwoord, ook al kan dit niet de ontleding of de oorsprong zijn. Je bent immers niet de enige die deze neiging heeft. Sterker nog, het is uiteraard mogelijk dat de constructie zich zou ontwikkelen tot een vervoeging (of achtervoegsel). Per slot van rekening zijn vervoegingen sowieso ontstaan uit constructies (neem ik aan).
VerwijderenJe intuïtie dat samentrekking niet kan in deze constructie kan ook hiermee samenhangen: als jij het als een uitgang ziet, wordt voor jou die samentrekking ook gekker. Echter, je afwijzing van 'Hij eet en traint zijn buikje rond' lijkt me wat al te voorbarig. Het vreemde zit hem daar eerder in 'traint zijn buikje rond.' Als je iets hebt als 'Hij eet en drinkt zijn buikje rond' wordt het al heel wat minder vreemd. Ook 'Ze dansten en sprongen hun schoenen stuk' lijkt me prima, evenals 'Ze hakten en zaagden het hout in blokken.'
Je hebt gelijk dat het resultaat dan het gecombineerde gevolg van de (opeenvolging van) werkwoorden moet zijn, maar als je gaat wandelen en daarna slapen, dan heeft juist de combinatie het resultaat dat je je beter voelt. Dus kun je naar mijn idee best zeggen 'Wandel en slaap ze!' Hoe dan ook, het argument is in elk geval: als je die samentrekking in een of ander voorbeeld accepteert, dan is het dus (voor jou nog) geen uitgang. En andersom: als jij wilt volhouden dat het een uitgang is, dan kun je de samentrekking in geen enkel geval accepteren.
Ik ben overtuigd. Tegelijkertijd ben ik benieuwd hoe de spellingsnorm hierover luidt over een jaar of twintig, mocht deze vorm dan nog in gebruik zijn.
VerwijderenIk ook!
Verwijderen