Een vergeten taalregel

De taalkundige Marc van Oostendorp schrijft vandaag in zijn dagelijkse column op Neder-L een interessante wedstrijd uit: verzin een gloednieuwe taalregel die er betrouwbaar en gedegen uit ziet, en die taalgebruikers ineens heel onzeker maakt.

De taalprof heeft natuurlijk wel iets beters te doen dan taalregels verzinnen om taalgebruikers onzeker te maken. Als hij al eens verwarring sticht dan is het uit didactische motieven, om de taalgebruikers te stimuleren na te denken over de taalvorm.

Liever dan mee te dingen in dergelijke frivole spelletjes naar prijzen die iedereen toch al in huis moet hebben vestigt de taalprof dan ook de aandacht op een vergeten taalregel: een regel die wel degelijk bestaat, maar die je vreemd genoeg in geen enkel taaladvieswerk meer tegenkomt.

Het gaat om de eenvoudige regel dat je de tegenwoordige tijd (het regent) eigenlijk niet mag gebruiken voor een gebeurtenis in de toekomst. Dat gebeurt in het hedendaagse Nederlands natuurlijk wel om de haverklap. Slordige uitingen als het regent morgen zijn aan de orde van de dag, terwijl het uiteraard eigenlijk het zal morgen regenen moet zijn (toekomende tijd).

 

In de ons omringende talen zul je zo'n onzorgvuldigheid niet tegenkomen. Geen Engelsman zal zeggen It rains tomorrow, maar netjes It will rain tomorrow, en ook Duitsers houden zich met Es wird morgen regnen aan de wetten van de taal en logica. En dan zwijg ik nog van de Fransen, die zelfs een eigen persoonsvorm hebben voor de toekomende tijd (il pleuvra demain)

 

Je zou zeggen: de naam zegt het al, tegenwoordige tijd, maar de Nederlanders trekken zich daar niks van aan en rommelen onbekommerd tegenwoordige en toekomende tijden door elkaar heen. In spreektaal hoor je zelfs wel eens We speelden volgende week toch uit? waarbij nota bene een verleden tijd voor de toekomst gebruikt wordt. Als dit een taalontwikkeling is, dan is het einde zoek en komen we over vijftig jaar uitingen tegen als Het regende morgen en Het zal gisteren regenen of zelfs Het was volgende week heel leuk geweest op het concert, wat zouden we hebben genoten, waar nu al geen touw aan vast te knopen is.

 

Het Nederlands is natuurlijk nu eenmaal vervallen tot een taal met twee werkwoordstijden: verleden tijd en tegenwoordige tijd. Daar is niets aan te doen. Maar dat wil niet zeggen dat je er zomaar een potje van kunt maken met de werkwoordstijden: we hebben namelijk ook nog de voltooide tijd en het hulpwerkwoord zullen. Daaruit volgt de eenvoudige taalregel dat je de verleden tijd of de voltooide tijd voor het verleden moet gebruiken, de tegenwoordige tijd voor het heden, en het hulpwerkwoord zullen voor de toekomst.

 

Een zin als Het regent morgen is dus strikt genomen grammaticaal onjuist. Helaas komt die zo vaak voor dat er weinig meer aan te doen lijkt. Maar sommige uitwassen zijn misschien nog net een halt toe te roepen. Ik doel hier op het potsierlijke Het heeft vanavond zeker geregend. Daarmee voorspel je dat er vanavond regen zal zijn gevallen. Maar zeg dat dan ook! Zeg dan gewoon Het zal vanavond zeker hebben geregend. Dat leidt nooit tot misverstanden, en door het hulpwerkwoord zullen wordt de zin netjes aan de toekomst gekoppeld.

 

Het is dan misschien niet meteen een gloednieuwe taalregel, maar binnen de doorgeschoten tolerantie rond de verschillende werkwoordstijden kan wellicht nog net een stukje zorgvuldigheid worden gered: Gebruik altijd het hulpwerkwoord 'zullen' bij de voltooide tijd die gekoppeld is aan de toekomst (voltooid tegenwoordig toekomende tijd).