Het grijze gebied

Het is een beetje komkommertijd op de taalprofsite. Weinig nieuwe stukjes, maar ook weinig vragen van lezers. Ongetwijfeld hebben de mensen in deze tijd wel wat beters te doen dan zich bezig te houden met grammatica (dat geldt natuurlijk niet voor de taalprof zelf), maar dat is misschien wel juist een mooie gelegenheid om eens rustig stil te staan bij de achtergrond van een onduidelijke kwestie.

Een paar dagen geleden stelde een lezer een vraag over de bijvoeglijke bepaling. Die vraag ging over het "grijze gebied" van de bijvoeglijke bepalingen, en wel in het bijzonder over de bijvoeglijke voorbepaling. Zijn lidwoorden ook een bijvoeglijke bepaling? En bezittelijke voornaamwoorden? En hoe zit het met telwoorden? Blijkbaar wordt daar in de diverse spraakkunsten verschillend over gedacht.

De taalprof verwoordde het gangbare standpunt, maar heel bevredigend is die uitleg natuurlijk niet. In feite was het antwoord de bevestiging dat er een grijs gebied was. Maar hoe zit het dan precies met die bijvoeglijke bepaling? We gaan er even rustig voor zitten.

Prijs verdeelt genootschap

Nieuws van het Frits Barendgenootschap! Deze nog relatief onbekende vereniging die strijdt tegen de onnodige bepaling van gesteldheid dreigt verscheurd te worden door interne conflicten. Aanleiding vormen twee prijzen die de vereniging heeft ingesteld voor taalgebruikers die zich in positieve of negatieve zin onderscheiden door hun taalgebruik, in het bijzonder met betrekking tot de bepaling van gesteldheid.


Taalgebruikers die veel onnodige bepalingen van gesteldheid gebruiken, kunnen voortaan rekenen op het zwartkijkertje, en zij die de bepaling van gesteldheid succesvol vermijden kunnen worden genomineerd voor het goedmakertje.


Het conflict is ontstaan door de naam goedmakertje.

Op de eerste plaats

Wat vooraan de zin staat, staat op de eerste zinsplaats. Behalve natuurlijk als het in de aanloop staat, dan is de eerste zinsplaats gevuld met een steunwoordje. En uiteraard kan het ook gebeuren dat de eerste zinsplaats leeg blijft. Dan is wat vooraan de zin staat de persoonsvorm. En die staat altijd op de tweede plaats, of er moet sprake zijn van een bijzin. Is het geen bijzin, dan staat het onderwerp op de eerste zinsplaats. Tenzij er iets anders staat, maar dan is het weer inversie.

Kan iemand hier nog een touw aan vastknopen?

Zorgen voor een klein beetje discussie

Het voorzetselvoorwerp blijft de gemoederen bezig houden. Op een discussielijst voor docenten werd de vraag gesteld hoe in de zin Teer en nicotine zijn schadelijk, want ze zorgen voor allerlei kwalen het zinsdeel voor allerlei kwalen genoemd moet worden.

De reagerende docenten waren het (bijna) roerend eens: het is een voorzetselvoorwerp. Heeft de taalprof daar dan nog iets aan toe te voegen?

Geachte VPRO-redactie

Gisteravond, 25 mei 2008, kwam ik bij het zappen min of meer per ongeluk terecht bij uw cursus Brabants, die niet in de gids stond aangekondigd. Hoewel het mij verheugt dat u blijkbaar de teloorgang van ons taalonderwijs een halt wilt toeroepen, denk ik dat u de kijkers meer van dienst bent als u dergelijke educatieve projecten fatsoenlijk aankondigt, zodat ik mij gewapend met notitieblokje en opname-apparatuur geconcentreerd voor de beeldbuis kan installeren.


Daarnaast moeten mij ook een paar dingen van het hart over de inhoud van dit programma.

Nieuwe Taalvariant ontdekt door Taalprof

De taalprof kijkt ook wel eens naar een voetbalwedstrijd, maar hij luistert dan vooral naar het commentaar. Zo ook gisteravond, de oefenwedstrijd Nederland - Oekraïne. Ergens in de eerste helft zei de commentator: Bal laten lopen door Mandzjoek... Hee, dacht de taalprof, wat gek!

Hoezo gek? Is daar wat mis mee dan?

Wat is een hulpwerkwoord van aspect?

Niemand die Nederlands spreekt vindt het gek dat je een verleden tijd in de werkwoordsvorm uitdrukt. De zin Het regent kun je in één klap in de verleden tijd zetten door het werkwoord te veranderen: Het regende. Daar is helemaal geen extra woord voor nodig. Je kunt er natuurlijk wel gisteren bij zetten, of net, maar dat hoeft niet. Alleen al door te zeggen Het regende in plaats van het regent heb je uitgedrukt dat de regen in het verleden plaatsvond.

Eigenlijk is dat maar gek. De meeste betekenissen zijn uitgedrukt in aparte woorden. Zoals aspectuele betekenissen. Aspectu-wat?

Taalprof fronst wenkbrauw

Heet van de naald. Vandaag, 14 april, schrijft Ewoud Sanders in zijn rubriek Woordhoek in de NRC: "Na verschijning van de film Fitna werd bewoners van een Rotterdamse volkswijk om hun mening gevraagd."

Interessante zin! De taalprof zou zeggen: hypercorrectie.

Taalprof huilt uit

Geen Dutch Bloggie voor de taalprof gisteravond! Knarsetandend maar oprecht feciliteert hij de winnaar in de categorie Onderwijs, ZB digitaal. Wel een beetje knorrig juryrapport in deze categorie, dat in elk geval de winnaar geen recht deed: alle genomineerden waren eigenlijk te oud (ja sorry hoor!), en er waren erbij die "ons op de vingers [tikken] als de d’s en t’s niet kloppen." Dat laatste zal wel op de taalprof slaan, denk ik, want echte onderwijsbloggers doen dat natuurlijk niet. De taalprof kan zich dit ook niet herinneren, maar dat ligt ongetwijfeld aan zijn door verkoudheid en wrok benevelde brein.

Taalprof niet lekker

De meeste lezers zullen doorgaans geïnteresseerd zijn in wat er in het hoofd van de taalprof omgaat, maar vandaag zijn dat vieze en slijmerige stoffen die alleen met veel tissues en niesbuien verwijderd kunnen worden. Gewoonlijk blaakt hij van gezondheid, maar uitgerekend op de dag waarop hij zijn grootste triomfen had kunnen vieren, als geshortliste Dutch Bloggie in de categorie Onderwijs, is de taalprof geveld door, ja wat is het? Griep? Een flinke verkoudheid? Nou ja, wat het ook is, hij logt even uit om in een gemakkelijke stoel met een deken over zijn benen te gaan zitten kniezen. Zou hij dan toch gewoon een mens zijn?